Της Ευρυδίκης Παπαβαρνάβα,
H Ειρηνευτική Δύναμη του ΟΗΕ (United Nations Peacekeeping) αμφισβητείται δεόντως όσον αφορά τη λειτουργικότητα και την επιχειρησιακή της δυνατότητα. Όπως ανέφερε ο δεύτερος ΓΓ στην ιστορία του ΟΗΕ, Dag Hammarskjold: «οι δραστηριότητες της Ειρηνευτικής Δύναμης υπάγονται στο κεφάλαιο “Έξι και μισό”, καθώς εν γένει εμπίπτουν στο κεφάλαιο IV και στο κεφάλαιο VII του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών». Οι αποστολές των ειρηνευτικών δυνάμεων έρχονται ως μια εναλλακτική λύση, σα μια συλλογική πράξη ασφάλειας ως αποτέλεσμα μιας διαμάχης μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Ο στόχος εξάλειψης των ένοπλων ή μη συγκρούσεων περιορίζεται στον περιορισμό της επιθετικότητας, της βίας και στοχεύει στην ενδυνάμωση της εφαρμογής του νόμου και στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, έτσι ώστε να δημιουργηθούν συνθήκες μακροχρόνιας ειρήνης. Το άρθρο δεν πραγματεύεται το εάν η Ειρηνευτική Δύναμη του ΟΗΕ είναι αποτελεσματική ή όχι, αλλά θα επικεντρωθεί στις αθέλητες συνέπειες, όταν το «εργαλείο» αυτό και οι εργαζόμενοι αυτού παρεκκλίνουν του προκαθορισμένου έργου τους. Η σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση από τις ειρηνευτικές δυνάμεις προς τους ανθρώπους που παρατάχθηκαν να προστατέψουν αποτελεί ένα μείζον ζήτημα και μια θλιβερή πραγματικότητα. Ο ΟΗΕ γνωρίζοντας την κατάσταση δήλωσε διάφορα μέτρα για την πάταξη του φαινομένου. Ωστόσο, η έλλειψη πολιτικής βούλησης αλλά και η δυσκολία του να ελέγχεις τι γίνεται στο «πεδίο μάχης» καθιστά αδύνατη την αποτελεσματικότητα των μέτρων. Υπάρχει εκτεταμένη βιβλιογραφία για τις επιχειρήσεις της Ειρηνευτικής Δύναμης του ΟΗΕ. Το συγκεκριμένο άρθρο αξιοποίησε τα στοιχεία του ΟΗΕ, τις εκθέσεις του Human Rights Watch, καθώς και του Associated Press αλλά και εργασίες ακαδημαϊκών, όπως οι Gisela Hirchman, Sabine Lee και Susan Bartels.
Περιστατικά
Η σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση, το εμπόριο ανθρώπων, το transactional sex βασισμένο σε άνισες σχέσεις εισοδήματος ή εξουσίας και ο βιασμός αποτελούν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι προαναφερθείσες πράξεις παραβιάζουν το δικαίωμα της ζωής και σωματικής ακεραιότητας, όπως περιγράφονται στο Διεθνές Σύμφωνο της 16ης Δεκεμβρίου 1966 για τα Αστικά και Πολιτικά Δικαιώματα. Επίσης, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι σε χώρες με συγκρούσεις και φτώχεια καθιστούν τις γυναίκες και τα κορίτσια πιο εύκολους στόχους για εκμετάλλευση των ειρηνευτικών δυνάμεων. Ακόμη πιο σημαντικό είναι πως γυναίκες από χώρες όπου ενεργεί η ειρηνευτική δύναμη έρχονται σε σεξουαλική επαφή με μέλη της δύναμης με αποτέλεσμα την εγκυμοσύνη. Οι γυναίκες αυτές είναι ευάλωτες στο «στίγμα» και σε αρκετές περιπτώσεις, το ιατροφαρμακευτικό σύστημα δεν προσφέρει σε ασφαλείς εκτρώσεις. Συγκεκριμένα, σε αρκετές χώρες, όπως η Αϊτή, η άμβλωση απαγορεύεται. Οι πρώτοι ισχυρισμοί για σεξουαλική κακοποίηση ή εκμετάλλευση γυναικών και κοριτσιών παρουσιάστηκαν σε εκθέσεις από ΜΚΟ και άλλες ανθρωπιστικές οργανώσεις το 1992 σχετικά με τις ειρηνευτικές δυνάμεις της UNOMOZ στη Μοζαμβίκη.
Ορισμένες περιπτώσεις
MONUC: Η Anneke Van Woudenberg κατέθεσε ενώπιον της Αμερικανικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής για τις Διεθνείς Σχέσεις, Υποεπιτροπή για την Αφρική, ότι μερικά άτομα από τις ειρηνευτικές δυνάμεις εμπλέκονταν σε περιστατικά σεξουαλικής εκμετάλλευσης και κακοποίησης γυναικών και κοριτσιών στη ΛΔΚ. Σε συνεντεύξεις που έκανε το HRW αποκαλύφθηκε πως κορίτσια ηλικίας μεταξύ 12 και 15 ετών εμπλέκονταν με transactional sex για τρόφιμα, χρήματα ή προστασία.
MINUSTAH: Το περιστατικό αποτελεί μία από τις πιο αμφιλεγόμενες αποστολές του ΟΗΕ σε σχέση με σεξουαλική εκμετάλλευση. Σε άρθρο της Wheeler, το HRW πήρε συνέντευξη από 2,500 μέλη κοινότητας στην Αϊτή για το πώς είναι η ζωή με τις ειρηνευτικές δυνάμεις. Το 10% των ερωτηθέντων έθεσαν, χωρίς να ωθηθούν, το θέμα παιδιών που έρχονται στον κόσμο από αθέμιτες σεξουαλικές πράξεις μεταξύ ντόπιων μελών της ειρηνευτικής δύναμης. Πολλές γυναίκες και κορίτσια εγκυμονούν ως αποτέλεσμα των σεξουαλικών εκμεταλλεύσεών, λαμβάνοντας ελάχιστη έως και μηδαμινή βοήθεια. Το γεγονός πως ο κόσμος της Αϊτής χρησιμοποιεί συγκεκριμένο όρο στη διάλεκτο Creole “Piti MINUSTAH” και στην γαλλική γλώσσα “les bébés de casques bleus” (τα μωρά από τα μπλε κράνη) και “les enfants abandonnés par la MINUSTAH” (τα παιδιά που εγκαταλείφθηκαν από το MINUSTAH) είναι μια ένδειξη πως αυτά τα παιδιά δεν είναι καθόλου σπάνια. Σε άλλο άρθρο της Dodds στο Associated Press δηλώνει πως έρευνες έδειξαν ότι οι peacekeepers προσέφεραν τρόφιμα στα κορίτσια ως αντάλλαγμα για σεξ. Μια εσωτερική έκθεση του ΟΗΕ ανέφερε ότι 134 peacekeepers από την Σρι Λάνκα εκμεταλλεύονταν εννέα παιδιά σε sex ring από το 2004 μέχρι το 2007. Ο ΟΗΕ έστειλε τις ειρηνευτικές δυνάμεις που παραβίασαν ανθρώπινα δικαιώματα πίσω στη χώρα προέλευσής τους, για να δικαστούν.
MINUSCA: Σε μια άλλη μελέτη του, το HRW τόνισε τη σεξουαλική εκμετάλλευση τουλάχιστον οκτώ γυναικών και κοριτσιών μεταξύ Οκτώβρη και Δεκέμβρη του 2015. Ανέφεραν πως οι καταγεγραμμένες περιπτώσεις ζούσαν σε καταυλισμούς για τους εσωτερικά εκτοπισμένους και πως μόνο ένα άτομο κατάφερε να λάβει ιατρική ή ψυχολογική βοήθεια. Επίσης, οι περισσότεροι δήλωσαν πως έκαναν συναλλαγές τροφίμων ή χρημάτων με αντάλλαγμα το σεξ, για να μπορέσουν να ζήσουν.
Μέτρα του ΟΗΕ
Συγκεκριμένα, οι προαναφερθείσες υποθέσεις αναφέρθηκαν στον ΟΗΕ ο οποίος και διεξήγε έρευνες. Ωστόσο, ο ΟΗΕ δεν έχει την ικανότητα να ασκήσει δίωξη εναντίον των ατόμων που έλαβαν μέρος στις ειρηνευτικές δυνάμεις του, αλλά μπορεί να τους στείλει πίσω στη χώρα προέλευσής τους. Ωστόσο, σε μια έκθεση του Γραφείου Υπηρεσιών Εσωτερικού Ελέγχου των Ηνωμένων Εθνών (OIOs) το 2015 σημειώθηκε η έλλειψη πληροφοριών από τις χώρες καταγωγής των στρατευμάτων σχετικά με τις πειθαρχικές διαδικασίες. O ΟΗΕ προωθεί τα ανθρώπινα δικαιώματα και κατά χρόνια έλαβε μέτρα εναντίον των παραβιάσεών τους από τις ειρηνευτικές δυνάμεις. Τα πιο σημαντικά ακολουθούν χρονολογικά. Το 2003 ο τότε ΓΓ Kofi Annan, εξέδωσε το ενημερωτικό δελτίο «Ειδικά Μέτρα για την Προστασία από τη Σεξουαλική Εκμετάλλευση και την Σεξουαλική Κατάχρηση» που περιείχε την απαγόρευση της σεξουαλικής εκμετάλλευσης, η οποία συμπεριλαμβάνει καταστάσεις όπου γυναίκες και κορίτσια είναι ευάλωτα και καταλήγουν σε άνισες σχέσεις ισχύος. Το Δελτίο απαγόρευσε την ανταλλαγή χρημάτων, αγαθών ή υπηρεσιών για σεξ μεταξύ των ευάλωτων ατόμων και τις ειρηνευτικές δυνάμεις και περιγράφει τι αναμένεται να κάνουν οι επικεφαλής των αποστολών σε περίπτωση τέτοιου ζητήματος.
Το Δελτίο συμπληρώθηκε με πειθαρχικές οδηγίες της Υπηρεσίας Ειρηνευτικών Επιχειρήσεων (DPKO) οι οποίες επεξεργάζονται πώς πρέπει να διερευνώνται τέτοιες περιπτώσεις υπό την ηγεσία της αποστολής και πώς οι υποθέσεις με τεκμηριωμένα αποδεικτικά στοιχεία πρέπει να διαβιβάζονται στις αρχές της χώρας καταγωγής των παραβατών για ποινικές διώξεις. Από το 2005-6 κάθε καινούργια εντολή για αποστολή που υιοθετούσε το Συμβούλιο Ασφαλείας περιελάμβανε μια παράγραφο σχετικά με την πρόληψη των σεξουαλικών εκμεταλλεύσεων και κακοποίησης. Επίσης, εξέδωσαν μια στρατηγική βοήθειας για τα θύματα, υποχρεωτικά προγράμματα για τις ειρηνευτικές δυνάμεις πριν την έναρξη αποστολής και ίδρυσαν την Ειδική Επιτροπή για την Ειρηνευτική Δύναμη (C-34), μια Μονάδα Συμπεριφοράς και Πειθαρχίας (CDU) στα κεντρικά γραφεία και Ομάδες Συμπεριφοράς και Πειθαρχίας (CDTs) που συνόδευαν κάθε αποστολή.
Αφού συνεχίστηκαν οι παραβιάσεις, ο ΟΗΕ ξεκίνησε να δημοσιεύει τις εθνικότητες των ατόμων που εκμεταλλεύονταν και κακοποιούσαν γυναίκες και κορίτσια και παρουσίασαν καινούργια προγράμματα ψυχολογικής φροντίδας και άλλων υπηρεσιών για τα θύματα. Επιπλέον, το Συμβούλιο Ασφαλείας ενέκρινε το Ψήφισμα 2272 όπου επεσήμανε τη σημασία των υφιστάμενων διατάξεων, την ανάγκη πιστοποιητικών συμμόρφωσης από τις χώρες που συνεισφέρουν άτομα και επιτρέπει τον επαναπατρισμό μιας μονάδας, όταν υπάρχουν αποδείξεις ότι εμπλέκονταν σε σεξουαλική κακοποίηση ή εκμετάλλευση. Το 2017 ο ΟΗΕ ίδρυσε έναν παγκόσμιο «Υπερασπιστή για τα Δικαιώματα των Θυμάτων», έστειλε δικηγόρους στις χώρες όπου υπήρχαν κατηγορίες για σεξουαλική εκμετάλλευση και ενίσχυσε το «Trust Fund για Θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης και κακοποίησης».
Οι πρόσφατες προσπάθειες, που αποκρυσταλλώθηκαν με το Ψήφισμα 2272, ήταν πιο αποτελεσματικές και υποστηρίζουν την ευρύτερη ατζέντα μεταρρυθμίσεων. Μολονότι έχει σημειωθεί πρόοδος, χρειάζεται περισσότερη πολιτική βούληση. Η πολιτική βούληση έχει κριθεί πολύ σημαντική αφού η πλειοψηφία των κρατών μελών αρνείται την υποχρεωτική δημιουργία στρατοδικείων, όπως στη Νότια Αφρική ή είναι έντονα αντίθετοι με την ενδυνάμωση του CDU για προϋπολογιστικούς λόγους, όπως και με την επέκταση εξουσιών έρευνας του ΟΗΕ πάνω στους στρατιώτες τους για λόγους κυριαρχίας. Όπως προαναφέρθηκε, η υπευθυνότητα των ειρηνευτικών δυνάμεων είναι της χώρας προέλευσής τους και καταλήγουν σε έλλειψη συνέχειας των πειθαρχικών διαδικασιών και σε σπάνιες διώξεις. Συγκεκριμένα, η ίδια η εκτίμηση του ΟΗΕ δήλωσε ότι «πολύ λίγα θύματα βοήθησαν λόγω έλλειψης ειδικής χρηματοδότησης και της αργής διαδικασίας επιβολής».
Η εκμετάλλευση θεωρείται συχνό φαινόμενο σε καταστάσεις που χαρακτηρίζονται από ανισορροπία εξουσίας, ιδίως όταν οι κακοποιημένοι ζουν σε συνθήκες οικονομικής στέρησης, ανασφάλειας και εκτοπίσεων σύμφωνα με τις Lee και Bartels. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ, ο αριθμός των καταγγελιών στις ειρηνευτικές και πολιτικές αποστολές του ΟΗΕ μειώθηκε σε 56 το 2018 από τις 63 του 2017 και από τις 104 αναφερόμενες περιπτώσεις του 2016. Επιπλέον, το 2019, τα Ηνωμένα Έθνη έλαβαν 80 ισχυρισμούς για σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση που αφορούσαν το προσωπικό του ΟΗΕ, συμπεριλαμβανομένου του πολιτικού και ένοπλου προσωπικού από επιχειρήσεις διατήρησης της ειρήνης, καθώς και από φορείς, ταμεία και προγράμματα. Είναι σημαντικό πως ο ΟΗΕ αντιμετωπίζει το ζήτημα και η σειρά μέτρων που έχουν προτείνει οδήγησαν σε αισθητή βελτίωση λόγω περισσότερου ελέγχου των ατόμων πριν την αποστολή. Ωστόσο, στο τέλος της ημέρας είναι οι χώρες προέλευσης που έχουν την αποκλειστική δικαιοδοσία για το προσωπικό τους που διέπραξε οποιαδήποτε έκνομη ενέργεια. Εν κατακλείδι, η εύλογη ερώτηση για τους αρμόδιους φορείς είναι μία. Ποιούς μπορούν πλέον να εμπιστευτούν οι άνθρωποι με ανασφαλή βίο, αφού και εκείνοι που έχουν σταλεί για να τους προστατεύουν παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα;
Γεννήθηκε το 1996 στην Λευκωσία, Κύπρο. Έχει σπουδάσει στο University of Nottingham στην Νομική και είναι μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο University of Bath στην Διεθνή Ασφάλεια. Μιλάει την αγγλική και τη ισπανική γλώσσα. Ενδιαφέρεται για τα διεθνή θέματα και λατρεύει τον εθελοντισμό και τον χορό. Αυτή την στιγμή βρίσκεται στο Βέλγιο.
