Του Χρήστου Αμανατίδη,
Στο πρώτο μέρος του αφιερώματος στον τσάρο, Αλέξανδρο Β’, είδαμε τις μεταρρυθμίσεις που έκανε όταν ανέλαβε τη Ρωσική Αυτοκρατορία. Από τη λήξη του Κριμαϊκού Πολέμου και την ίδρυση Υπουργείου Οικονομικών, στην ανασύσταση εκ νέου της Ρωσικής δικαιοσύνης και τις μεταρρυθμίσεις στο στράτευμα. Σε αυτό το άρθρο, θα μελετήσουμε το τέλος του Αλέξανδρου και την παρακαταθήκη του, που τελικά η Ρωσία δεν κράτησε.
Όλες αυτές οι αλλαγές, αν και ιδιαιτέρως σημαντικές, δεν κατάφεραν να ικανοποιήσουν το σύνολο της ρωσικής κοινωνίας. Η κυβέρνηση δεν κατάφερε να τους παρέχει τη δέουσα υποστήριξη και προκάλεσε έτσι κύμα αντίδρασης. Ένα κύμα, που σύμφωνα με τον επόμενο τσάρο, τον Αλέξανδρο Γ΄, απελευθέρωσε δυνάμεις που οδήγησαν στη δολοφονία του «Ελευθερωτή Τσάρου».
Μόνο λίγοι πρώην δουλοπάροικοι κατόρθωσαν να αγοράσουν τη γη τους και ακόμα κι αυτοί πήραν μόνο ένα μικρό τμήμα από το μερίδιο που τους αναλογούσε. Η κυβέρνηση προσπάθησε να προσεταιριστεί μερικούς από τους δικαστές για πολιτικούς λόγους. Η ισχύς που εξασφάλισε ο ρωσικός στρατός με τις προηγηθείσες μεταρρυθμίσεις, ενώ τον έστεψε νικητή στον πόλεμο με την Οθωμανική αυτοκρατορία, δεν ήταν αρκετή για να επιβάλλει την υλοποίηση των ρωσικών επιδιώξεων. Η ενιαία αντίδραση της Αυστροουγγαρίας και της Μεγάλης Βρετανίας στα ρωσικά σχέδια προκάλεσε τη διπλωματική συντριβή της Ρωσίας στο Συνέδριο του Βερολίνου.
Υπήρξε αναζωπύρωση του ριζοσπαστισμού και αύξηση των τρομοκρατικών ομάδων, παρά τη δράση της αστυνομίας. Οι μηδενιστές, που ξεκίνησαν τη δράση τους στις αρχές της δεκαετίας του 1860 και αρχικά διεκδικούσαν τη διάδοση της μόρφωσης στους αγρότες, απογοητευμένοι από την έλλειψη υποστήριξης με προπαγανδιστικά μέσα, στράφηκαν σε πιο βίαιες μεθόδους και ο τσάρος έγινε ο βασικός στόχος τους.
Τον Απρίλιο του 1866 μια απόπειρα κατά της ζωής του, έκανε τον Αλέξανδρο πιο διστακτικό στη μεταρρυθμιστική του πολιτική. Για την ακρίβεια προσπάθησε να περιορίσει όσο μπορούσε τις ήδη διαμορφωμένες εξελίξεις, τοποθετώντας πιο συντηρητικούς ανθρώπους σε θέσεις-κλειδιά. Ακολούθησαν άλλες τρεις απόπειρες στη διετία 1879-1880. Ο Αλέξανδρος, όμως, είχε την τύχη με το μέρος του. Αυτές οι απόπειρες τον ανησύχησαν αρκετά ώστε να θέσει και πάλι σε ισχύ το μεταρρυθμιστικό του πρόγραμμα και να επιδιώξει μια συμφιλίωση με τον λαό. Διόρισε τον κόμη Μιχαήλ Λόρις Μελίκωφ επικεφαλής μιας ειδικής επιτροπής και λίγους μήνες μετά Υπουργό Εσωτερικών, για να καταστείλει την τρομοκρατία και να προτείνει νέες μεταρρυθμίσεις. Αρκετοί άλλοι εκσυγχρονιστές ή φιλελεύθεροι υπουργοί αντικατέστησαν τους αντιδραστικούς. Στις 13 Μαρτίου του 1881, ο Αλέξανδρος αποφάσισε να εξετάσει ένα σχέδιο του Μελίκωφ, για την ίδρυση Δούμα, ενός σώματος που θα περιλάμβανε τόσο αντιπροσώπους του λαού, όσο και ανθρώπους διορισμένους από τον τσάρο και θα εξέταζε διοικητικές, αλλά και οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Η βόμβα ενός τρομοκράτη τον σκότωσε την ίδια μέρα.
Ο Αλέξανδρος Β΄ ήταν ένας ιδιαίτερα μορφωμένος και καλλιεργημένος άνθρωπος και συνδύαζε αυτήν την ιδιότητα με εκτενή πρακτική εξάσκηση στις κρατικές υποθέσεις. Συγκρινόμενος με άλλους τσάρους, όπως τον Μεγάλο Πέτρο, δε μπορεί να θεωρηθεί ένας ισχυρός ή ιδιαίτερα ταλαντούχος μονάρχης. Εν τούτοις, όμως, διέθετε το πολιτικό αισθητήριο για να συνειδητοποιήσει ότι οι κίνδυνοι που απειλούσαν το βασίλειό του ήταν τόσο σοβαροί που έπρεπε να παρθούν άμεσα μέτρα, και ας μην ήταν ο ίδιος φιλελεύθερος. Πίστευε ότι μέσω αυτών των αλλαγών θα κατάφερνε να διασώσει την ισχύ του τσαρικού καθεστώτος. Παρ’ όλο που και ο ίδιος προσπάθησε ως έναν βαθμό να περιορίσει τις μεταρρυθμίσεις που προώθησε στην αρχή της βασιλείας του, ο δρόμος προς τον φιλελευθερισμό εξακολουθούσε να αποτελεί μια υπολογίσιμη εναλλακτική για όσο παρέμενε στον θρόνο. Η δολοφονία του, όμως, άνοιξε τον δρόμο για την αναβίωση του απολυταρχισμού, την εκ νέου ισχυροποίηση των ευγενών και εν τέλει την πτώση της μοναρχίας στη Ρωσία.
Βιβλιογραφία
- Riasanovsky. A history of Russia: σελίδες 408-432, 1963
- David Warnes: Chronic of the Russian Tsars: σελίδες 177-187, 1999
- E.M. Burns: Ευρωπαϊκή ιστορία Ο δυτικός πολιτισμός: Νεώτεροι χρόνοι: σελίδες 773-774, 2006
