Του Κωνσταντίνου Λίκα,
Η Ιταλία, ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της χώρας μας (τόσο για εισαγωγές όσο και για εξαγωγές), υποφέρει περισσότερο από κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα από το νέο κορωνοϊό του 2019. Η Ιταλία, με τα τελευταία στοιχεία, έχει συνολικά 106.128 κρούσματα, αύξηση πάνω από 4.000 σε σχέση με την προηγούμενη μέρα, με συνολικά 12.443 θανάτους. Μαζί με το ανθρωπιστικό σκέλος, προστίθεται η οικονομική βλάβη της πανδημίας. Αυτή δεν μπορεί να εκτιμηθεί με ακρίβεια από τώρα. Σίγουροι είμαστε, ωστόσο, ότι βρισκόμαστε σε ύφεση. Αυτή είναι η σύμφωνη άποψη οικονομολόγων διεθνώς, από το ΔΝΤ έως και τις κατά τόπους κυβερνήσεις.
Το ζήτημα, πλέον, είναι το πώς θα καλύψουμε την ζημία. Ας ξεκαθαρίσουμε ορισμένα πράγματα: Η οικονομική βλάβη στη Νότια Ευρώπη θα είναι σοβαρή. Οι νοτιοευρωπαϊκές χώρες εξαρτώνται κυρίως από τον τουρισμό. Αυτό ισχύει τόσο για την Ιταλία και την Ισπανία, χώρες με ισχυρή βιομηχανία, όσο και για την Ελλάδα και την Πορτογαλία, χώρες άνευ ισχυρής βιομηχανίας. Η δε Ελλάδα θα πληγεί ιδιαιτέρως από την πανδημία, επειδή ο τουρισμός συνεισφέρει άμεσα στο 12% του ακαθάριστου εθνικού μας προϊόντος.
Επομένως, οι ζημιές θα είναι τεράστιες. Δεν θα μπορέσουμε να σώσουμε όλες τις επιχειρήσεις από την οικονομική καταστροφή, αν μη τι άλλο, αναμένεται κύμα χρεοκοπίας και απολύσεων. Κάποιες χώρες είναι εξοπλισμένες για αυτή τη περίπτωση. Οι ΗΠΑ έχουν εγκρίνει 2,2 τρισεκατομμύρια δολάρια σε προγράμματα οικονομικής στήριξης φυσικών και νομικών προσώπων, η δε Γερμανία 750 δισεκατομμύρια ευρώ, σχεδόν εξ’ ολοκλήρου από συσσωρευμένα πλεονάσματα και μόνο με περίπου 130 δισ. ευρώ καθαρό δανεισμό, με την ικανότητα περαιτέρω δανεισμού. Η Ελλάδα δεν την έχει αυτή την δυνατότητα και επομένως η ύφεση δεν θα είναι σχήματος v (ήτοι, ραγδαία μείωση ΑΕΠ, ραγδαία αύξηση ΑΕΠ), αλλά σχήματος u (ραγδαία μείωση ΑΕΠ, σταδιακή αύξηση ΑΕΠ). Με λίγα λόγια, θα πρέπει να βρούμε πηγές δανειοδότησης, προκειμένου η ανεργία μας, εάν και εφόσον χτυπήσει το 40%, να μην μειωθεί με αργό και επίπονο ρυθμό.
Εφόσον, λοιπόν, το ζήτημα των ευρωομολόγων ή «κωρονο-ομολόγων» (corona bonds) είναι ζωής και θανάτου (για την Ελλάδα δε, κυριολεκτικά), γιατί η γερμανική κυβέρνηση, μαζί με την ολλανδική, αυστριακή και φινλανδική κυβέρνηση, απαντάει με nein;
Οι Γερμανοί ανησυχούν για τη δανειοδότηση άνευ όρων. Φοβούνται ότι με την δανειοδότηση άνευ μνημονίου θα υπάρξει ο ηθικός κίνδυνος να κατασπαταληθούν τα υπέρογκα ποσά που θα δανειοδοτούνταν στις νότιες χώρες. Ζητούν μνημόνια κατανόησης, επομένως, σε αντάλλαγμα με το ESM. Δεν εκπλήσσει κανέναν το ότι η Angela Merkel στο διάγγελμά της στον γερμανικό λαό δεν έλαβε μνεία στην ΕΕ ούτε μία φορά.
Επίσης προβληματικός είναι και ο παράγοντας Κίνα για την ΕΕ. Παρά την αλληλεγγύη που δείχνει η Ένωση στο ζήτημα της Ιταλίας με περιορισμένη ιατρική βοήθεια (την Κυριακή 29/3 η Γερμανική Πολεμική Αεροπορία πήρε 6 ασθενείς από το Bergamo, στη Βόρεια Ρηνανία Βεστφαλία), η Κίνα, η Ρωσία και η Κούβα νίκησαν τον επικοινωνιακό πόλεμο. Ολοένα και περισσότεροι Ιταλοί αισθάνονται προδομένοι από την ΕΕ και αυτό δυσχεραίνει τις πολιτικές ισορροπίες στην Ιταλία, ακόμα και στον συνασπισμό M5S και PD.
Το συμπέρασμα είναι ότι οι βόρειες χώρες έχουν τις ανησυχίες τους και οι νότιες χώρες έχουν δύο επιλογές:
- Τους πείθουν ότι όντως είναι θέμα ζωής και θανάτου και οδηγούμαστε εν τέλει στην έκδοση ευρωομολόγων–με περιορισμούς, ωστόσο, από τη Γερμανία, ελαφρώς ευνοϊκότερους από την δανειοδότηση μέσω του ESM,
- ή εκτελούν την απειλή τους στη λήξη του δεκαήμερου.
Το τι ακριβώς είναι η απειλή δεν γνωρίζουμε, αλλά μπορούμε να κάνουμε ορισμένες εικασίες. Επειδή η Ιταλία απειλεί την ΕΕ, αναφερόμαστε στην Ιταλία κατά κόρων. Η Γαλλία, η Πορτογαλία και η Ελλάδα δεν θέτουν το ζήτημα εξόδου από την ΕΕ και επομένως η όλη έκβαση της συζήτησης για τα ευρωομόλογα θα εξαρτηθεί από τις κινήσεις της Ιταλίας.
Η Ιταλική Κυβέρνηση απαιτεί 30 δισεκατομμύρια ευρώ για να καλύψει τις ανάγκες της. Οικονομολόγοι, ωστόσο, ισχυρίζονται ότι χρειάζεται περίπου 200 δισεκατομμύρια ευρώ και ότι κατά πάσα πιθανότητα θα χρειαστεί να προσφύγει στην λήψη ποσού από τον Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM) και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Άλλες πηγές χρηματοδότησης θα μπορούσαν να ήταν η έκδοση ομολόγων Ιταλικού δημοσίου, αλλά και η χρηματοδότηση από κράτη. Το ερώτημα είναι το εάν η Ιταλία, ούσα μέρος του νέου δρόμου του μεταξιού, θα στραφεί στην Κίνα για χρηματοδότηση. Αμφίβολο είναι, βέβαια, το εάν θα βρουν και τα 200 δισεκατομμύρια από την Κινεζική Κυβέρνηση, αλλά δεδομένης της πολιτικής προσέγγισης της Ιταλίας από την Κίνα, τα 30 δισ. ευρώ είναι απολύτως δυνατό να βρεθούν. Το εάν θα βρεθούν άλλες πηγές είναι άλλο ερώτημα, εφόσον μιλάμε για τεράστιες κεφαλαιακές ανάγκες.
Βάσει της θεωρίας παιγνίων, μια απειλή θεωρείται βάσιμη εάν ο απειλών έχει κίνητρο να την εκτελέσει και θα κερδίσει ευλόγως από αυτήν. Η Ιταλία απειλεί την ΕΕ, εάν δεν υπάρξει πρόοδος στα ευρωομόλογα. Οι κυβερνήσεις που τάσσονται κατά του ευρωομολόγου θα αντιδράσουν, ανάλογα με το εάν η απειλή της Ιταλίας είναι ευλόγως κερδοφόρα για εκείνη.
Επομένως, πιθανές είναι οι εξής λύσεις, κατά την άποψη του γράφοντος:
- Η Ιταλία είτε απειλεί να βγει από την Ευρωζώνη ή την ΕΕ.
- Εάν απειλεί να βγει από την Ευρωζώνη, θα ήταν μία κίνηση αυτοκτονίας για την Ιταλία. Η εισαγωγή της λιρέτας, σύμφωνα με τον Carlo Bastasin του Brookings Institution, θα οδηγούσε σε bank run και στάση πληρωμών, με την μεταβολή στις ωριμάνσεις, αλλά και στις ονομαστικές αξίες των ομολόγων της. Εν μέσω πανδημίας, αυτό δεν θα ενίσχυε την θέση της Ιταλίας καθόλου.
- Εάν απειλεί να βγει από την ΕΕ, εισερχόμαστε σε αχαρτογράφητα ύδατα στα οποία, ελέω Brexit και κορωνοϊού, δεν θέλουμε να πλεύσουμε. Η Ιταλία είναι ο τρίτος καθαρός πληρωτής της ΕΕ. Με την Βρετανία εκτός, εάν η Ιταλία βγει και εκείνη από την ΕΕ, η όλη ένωση χρεοκοπεί αστραπιαία. Θεωρητικά, με ένα Italexit, θα μπορούσε η Ιταλία να δώσει το κίνητρο σε Γερμανία και Ολλανδία να λάβει στα σοβαρά το αίτημά της περί ευρωομολόγου, όσο δυσάρεστο και να ακούγεται. Η θέση της θα ενισχυόταν περαιτέρω, επίσης, εάν η Ιταλία καταφέρει να βρει και πηγή χρηματοδότησης για τις ανάγκες της εκτός ΕΕ, ιδανικά από την Κίνα. Ο παράγων Κίνα μπορεί να ωφελήσει την Ιταλία στις διαπραγματεύσεις ως πυρηνικό όπλο. Μία χώρα του ΝΑΤΟ με χρέη στην Κίνα θα ωθήσει τις ΗΠΑ στο παιχνίδι για να μην συμβεί.
- Η Ιταλία δεν απειλεί να βγει ούτε από την Ευρωζώνη, αλλά ούτε και από την ΕΕ. Εφόσον, λοιπόν, δεν έχει κάτι να στηρίξει τις απειλές της, η Ιταλία και οι λοιπές νότιες χώρες καταλήγουν στην δανειοδότηση μέσω του ESM. Είτε μέσα από μία απλή «συζήτηση», είτε με το να αποκλείσει η ΕΚΤ την Ιταλία από την ελευθερία κίνησης κεφαλαίων εντός της ΕΕ και να την πιέσει σε μία «απλή συζήτηση». Αυτό, βέβαια, θα συνοδευτεί εν τέλει από Μνημόνια Κατανόησης (MoU) και άρα μιλάμε για επιπρόσθετα μέτρα λιτότητας.
Επίσης, τα ποσά αυτά μοιράζονται ποσοστιαία ανάλογα με το ποσοστό του εθνικού ΑΕΠ στο ευρωπαϊκό ΑΕΠ. Επομένως, η Ελλάδα θα μπορούσε να πάρει μόνο 4 δισ. ευρώ με δυσβάσταχτους όρους, όπως τους αποκαλεί ο ΥΠΟΙΚ κύριος Σταϊκούρας. Αυτή αποτελεί την έσχατη λύση, καθώς θα προκαλέσει κοινωνικές αναταραχές και θα διαλύσει ακόμη περισσότερο την εικόνα της ΕΕ στους λαούς πάνω από τους οποίους θα επιβληθεί. Επίσης, θα κριθεί απαραίτητη η συμμετοχή του ΔΝΤ και για την Ελλάδα ανοίγουν πάλι οι πληγές του 2015. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Επομένως, πιθανή είναι η λύση μέσω ESM και ΔΝΤ, εάν η Ιταλία δεν απειλήσει με Italexit. Αν όμως απειλήσει με Italexit, εισερχόμαστε σε αχαρτογράφητα ύδατα, καθώς δεν μπορεί κανείς να προβλέψει το πώς θα εξελιχθεί η συζήτηση. Παρουσιαζόμαστε, ωστόσο, με την καλύτερη ελπίδα για την έκδοση ευρωομολόγου. Άλλη διαπραγματευτική θέση είχε η Ελλάδα το 2015, άλλη θέση έχει η Ιταλία το 2020, άλλωστε. Ας ελπίσουμε ότι θα εκδοθεί ευρωομόλογο ή ακόμη καλύτερα θα εγκριθεί ένα «Σχέδιο Marshall» για την ΕΕ, για να αποφευχθεί αυτό το μαρτύριο, χωρίς να φτάσουμε σε αυτό το σημείο. Το δεύτερο, ειδικά, είναι απαραίτητο για την διάσωση των οικονομιών στην Ευρώπη. Εδώ θα φανεί το πόσο ευρωπαϊστές είμαστε και το τι Ευρώπη θέλουμε.
