Της Ευσταθίας Στράντζαλη,
Πόσες φορές έχουμε άραγε αναρωτηθεί πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα γύρω μας με την πάροδο του χρόνου; Δυστυχώς ή ευτυχώς, στεκόμαστε απλά απέναντι από αυτό το γεγονός χωρίς να μπορούμε να κάνουμε κάτι για να το σταματήσουμε ή μήπως εμείς είμαστε που τελικά προκαλέσαμε αυτή την αλλαγή; Από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι και σήμερα, οι ζωές των ανθρώπων έχουν αποκτήσει άλλο χαρακτήρα, προσαρμοσμένες στα νέα κοινωνικά πλαίσια. Παρ’ όλα αυτά, είναι σημαντικό να ρίχνουμε μια ματιά σε αυτό το χρονοδιάγραμμα των γεγονότων και να βλέπουμε από που ξεκίνησαν και που έχουν φτάσει.
Ποιο είναι άραγε το πρώτο πράγμα που μας έρχεται στο μυαλό μόλις ακούμε την λέξη θέατρο; Ηθοποιοί, σκηνή, ρόλοι, παράσταση, ψυχαγωγία και πολλά άλλα. Οι απαντήσεις αυτές σίγουρα διαφέρουν από τις απαντήσεις που θα έδινε ένας άνθρωπος από την αρχαία Ελλάδα, ενώ φαινομενικά μιλάμε για το ίδιο αντικείμενο. Το περιεχόμενο λοιπόν πολλές φορές των πραγμάτων προσδιορίζεται από τους ίδιους τους ανθρώπους της κοινωνίας και της εποχής εκείνης. Στην αρχαία Ελλάδα, όταν αναφέρονταν στην λέξη θέατρο εννοούσαν, κατά βάση, το μέρος στο οποίο πήγαιναν οι άνθρωποι για να εκπαιδευτούν. Ήταν το δικό τους «σχολείο». Πλέον το θέατρο έχει συνδεθεί στενά με την ψυχαγωγία των ανθρώπων, ενώ πολλοί είναι αυτοί που δεν το θεωρούν κάτι σπουδαίο. Αξίζει, όμως, να εμβαθύνουμε περισσότερο και στις δύο προσεγγίσεις.
Το θέατρο, στην αρχαία Ελλάδα, έχει τις ρίζες του στη λατρεία του Διονύσου, θεού του κρασιού και της γονιμότητας, έναν από τους θεούς του Ολύμπου. Γινόταν μία γιορτή προς τιμήν του κάθε Δεκέμβριο στην ύπαιθρο και κάθε Μάρτιο στην πόλη, η οποία δεν ξεκινούσε, αν δεν πραγματοποιούνταν ορισμένα τελετουργικά. Πριν από κάθε ιεροτελεστία παιζόταν ένα τραγούδι αφιερωμένο προσωπικά στον Διόνυσο, ο λεγόμενος διθύραμβος. Ο διθύραμβος ήταν ένα αυτοσχέδιο χορικό, λατρευτικό και θρησκευτικό άσμα προς τη λατρεία του θεού Διόνυσου.
Το θέατρο, λοιπόν, γενικά και το αρχαίο ελληνικό θέατρο ειδικά δημιουργήθηκαν σαν μία εξέλιξη του διθυράμβου, κατά το 480 π.Χ.. Οι πρώτες μορφές του θεάτρου σε όλη τη διάρκεια της ελληνικής αρχαιότητας ήταν η τραγωδία, η κωμωδία και το σατυρικό δράμα. Στο αρχαίο ελληνικό θέατρο πρωταγωνιστούσαν μόνο άνδρες ενώ ακόμα και σε γυναικείους ρόλους, οι ίδιοι μεταμφιέζονταν. Όσον αφορά τη δομή των θεάτρων, τα θέατρα ήταν χτισμένα σε πλαγιές λόφων στην ύπαιθρο σε ημι—κυκλικό σχήμα και με σειρές καθισμάτων κλιμακωτά, συνήθως από πέτρα. Η χωρητικότητά τους κυμαίνονταν από 14.000 μέχρι 18.000 θεατές περίπου. Το σχήμα των θεάτρων έδινε σε όλους στο ακροατήριο άριστη προβολή και επίσης σήμαινε ότι θα μπορούσε να ακούσουν τους ηθοποιούς πάρα πολύ καλά σε όποιο σημείο και αν κάθονταν. Από τα 3 μέρη που είχαν τα αρχαία θέατρα, κοίλον, σκηνή και ορχήστρα, όπως φαίνεται και από τα θέατρα που έχουν διασωθεί, η ορχήστρα βρισκόταν λίγο χαμηλότερα από τη σκηνή, ενώ στο κοίλον βρίσκονταν όσοι παρακολουθούσαν το έργο.
Παρ’ όλα αυτά, το βασικό σημείο της σύγκρισης του πριν και του μετά δεν έχει να κάνει τόσο με την εξωτερική δομή, αλλά την εσωτερική και πιο συγκεκριμένα, ο ρόλος που αποδίδονταν στο θέατρο τότε και ο ρόλος που αποδίδεται τώρα. Το αρχαίο ελληνικό θέατρο από την αρχή της δημιουργίας του είχε έντονο θρησκευτικό και μυστηριακό χαρακτήρα. Το θέατρο ως χώρος ήταν ένα δημόσιο οίκημα, δημιουργώντας και στη συνείδηση των ανθρώπων, αλλά και στο χώρο γενικά την εντύπωση ότι λειτουργούσε σαν την εκκλησία του δήμου. Συνολικά θεωρούμενο το θέατρο, παρόλο που διαμορφώνεται στην εποχή των τυράννων, είναι θρέμμα της δημοκρατίας. Οι Αθηναίοι πολίτες συμμετείχαν στα όργανα της νομοθετικής, δικαστικής και εκτελεστικής εξουσίας, αλλά ταυτόχρονα, εντός του θεάτρου, βίωναν τη συλλογικότητα της δραματουργίας, ασκούνταν στην αντιπαράθεση ιδεών, στο διάλογο και την επικοινωνία. Η ίδια η πολιτεία με τη συμμετοχή της αναγνωρίζει τόσο την αισθητική όσο και την εκπαιδευτική αξία της θεατρικής τέχνης.
Μέσα από το θέατρο μορφώνονταν και μάθαιναν για τον τρόπο ζωής, τα έθιμα τους αλλά και τους τρόπους λατρείας, καθώς αυτά ήταν τα θέματα που προβάλλονταν μέσα από αυτό. Αποκτούσε λοιπόν η απεικόνιση της καθημερινότητας τους έναν διδακτικό χαρακτήρα. Ενώ τι θα λέγαμε ότι συμβαίνει στις μέρες μας; Εντοπίζουμε κάποια κοινά σημεία με το τότε και αν ναι, ποια είναι αυτά; Τελικά ποια είναι η σημασία που αποδίδεται στο θέατρο;
Είναι γεγονός ότι στις μέρες μας το θέατρο δεν έχει τόσο σημαντική θέση στις ζωές των ανθρώπων, ενώ πολλές φορές δεν είναι καν μέρος αυτών. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει καθόλου. Το θέατρο υπάρχει απλά πλέον περισσότερο ως ψυχαγωγικό μέσο και όχι ως διδακτικό. Τα θέματα ποικίλλουν και κάποια αγγίζουν και τα λεπτά σημεία της ζωής μας, παρ’ όλα αυτά σε αντίθεση με το παρελθόν οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν τι τους αρέσει να δουν και τι όχι. Θα λέγαμε ότι έχει γίνει πλέον περισσότερο απρόσωπο, συγκριτικά με την αρχαία Ελλάδα, και αυτός ίσως να είναι ο λόγος που δεν επηρεάζει σημαντικά τους δέκτες, αλλά ακόμα πιο σπάνια καθορίζει τον τρόπο συμπεριφοράς τους.
Είναι, όμως, τελικά πιο πολλά αυτά που χωρίζουν τις δύο οπτικές ή είναι πιο πολλά αυτά που τις ενώνουν; Το θέατρο και τότε και τώρα έχει την μαγική ικανότητα να φέρνει ανθρώπους, τις περισσότερες φορές άγνωστους μεταξύ τους, αντιμέτωπους με μια κοινή κατάσταση. Ο τρόπος που επηρεάζει μια εικόνα τον καθένα ξεχωριστά είναι μοναδικός αλλά και πανομοιότυπος παράλληλα. Βρισκόμαστε όλοι μαζί, με «εκτεθειμένο» τον εσωτερικό μας κόσμο, χωρίς φόβο, με μόνη προσμονή της συνέχεια του έργου.
Το θέατρο δεν είναι ο χώρος που μαζεύονται όλοι, κοινωνικοποιούνται και μορφώνονται πλέον. Αν αυτή η μετεξέλιξη είναι θετική ή αρνητική, αφορά την υποκειμενική άποψη του καθενός. Το μόνο σίγουρο είναι ότι αν και φαινομενικά μιλάμε για το ίδιο πράγμα, σε τελική ανάλυση έχουμε να κάνουμε με δύο διαφορετικές προσεγγίσεις και λειτουργίες. Σύμφωνα με τον Oscar Wilde άλλωστε, «το θέατρο είναι η μεγαλύτερη τέχνη όλων, ο πιο άμεσος τρόπος με τον οποίο ένας άνθρωπος μπορεί να μοιραστεί με κάποιον άλλον την αίσθηση του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το αρχαίο θέατρο, ebooks.edu.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το θέατρο στην Αρχαία Ελλάδα, mytheatro.gr, διαθέσιμο εδώ
