Της Χριστίνας Σεφθέλη,
Οι πολιτικοί θεσμοί της Σπάρτης, όπως διαμορφώθηκαν από τα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., λέγεται ότι δημιουργήθηκαν από τον νομοθέτη Λυκούργο. Ωστόσο, ο Λυκούργος ήταν μάλλον μυθικό πρόσωπο. Είναι άγνωστο το πότε έζησε και υπό ποιες συνθήκες συνέταξε τους νόμους της Σπάρτης.
Ο Πλούταρχος, στο έργο του Λυκούργος έγραφε: «Τόσο ασαφείς είναι οι διηγήσεις σχετικά με τον Λυκούργο, ώστε η γνώμη που εκφράζει ένας ιστορικός αμφισβητείται αμέσως από κάποιον άλλον. Οι απόψεις τους είναι διαφορετικές τόσο ως προς την οικογένειά του όσο και ως προς τα ταξίδια του, τον τόπο θανάτου του και τον τρόπο με τον οποίο χάθηκε, ως προς τους νόμους που θέσπισε και τον τύπο του κράτους που δημιούργησε. Δεν μπορούν να συμφωνήσουν ούτε για την εποχή στην οποία έζησε».
Ορισμένοι πιστεύουν ότι ο Λυκούργος ήταν κάποιος βασιλιάς ή διαιτητής στην Σπάρτη, ενώ άλλοι θεωρούν πως μπορεί όμως να μεσολαβούσε ανάμεσα στον θεό Απόλλωνα του μαντείου των Δελφών και τους ανθρώπους. Όπως και να έχει, φαίνεται απίθανο να δημιούργησε μόνος του το πολίτευμα της Σπάρτης.
Η σημασία του πολιτεύματος που αποδίδεται στον Λυκούργο, φαίνεται στο ότι ακόμα και τον 3ο αιώνα π.Χ., οι βασιλείς της Σπάρτης τον επικαλούνταν όταν έπρεπε να κάνουν μεταρρυθμίσεις. Τα βασικά στοιχεία του σπαρτιατικού πολιτεύματος αποτελούνταν από τη δύο βασιλείς, τη γερουσία, τους πέντε έφορους και την συνέλευση των πολιτών.
Οι βασιλείς στην Σπάρτη ήταν δύο, προέρχονταν από τα γένη των Αιγιδών και τον Ευρυποντιδών. Οι εξουσίες τους ήταν μοιρασμένες στα δύο. Σε περιόδους πολέμου, ο ένας από τους δύο είχε στρατιωτικές εξουσίες και πήγαινε στην εκστρατεία. Το συμβούλιο γερόντων (η Γερουσία), αποτελούνταν από 28 γέροντες και τους δύο βασιλείς και συγκεντρωνε στο πρόσωπό της προβουλευτικές και δικαστικές εξουσίες.
Οι έφοροι ήταν μια πενταμελής επιτροπή αρχόντων. Εκλέγονταν για ένα έτος. Όσων αφορά τις εξουσίες τους, οι απόψεις των μελετητών διίστανται, ο Ηρόδοτος, ο Ξενοφώντας και ο Στράβων υποστηρίζουν ότι προέρχονται από τον Λυκούργο και λειτουργούσαν ως φύλακες της πολιτείας και μάχονταν εναντίον όσων την αμφισβητούσαν. Άλλοι, όπως ο Πλούταρχος θεωρούν ότι οι έφοροι έχουν βασιλική προέλευση. Η συνέλευση (Απέλλα), απαρτίζονταν από τους Σπαρτιάτες που γεννήθηκαν ελεύθεροι και δεν ανήκαν στην τάξη των υπομείωνων. Η Απέλλα συνεδρίαζε μία φορά τον μήνα.
Η Γερουσία
Η Γερουσία ήταν ένας από τους σημαντικότερους θεσμούς του Σπαρτιατικού πολιτεύματος. Ο Πλάτωνας θεωρεί ότι η δύναμη της γερουσίας ήταν ίση με εκείνη των βασιλέων. Οι πηγές την αποδίδουν στον Λυκούργο.
Το σώμα της Γερουσίας αποτελούνταν από 28 γέροντες και τους δύο βασιλείς. Όλοι οι Γέροντες ήταν οι πιο επιφανείς πολίτες της πόλης και κατάγονταν από σπουδαίες οικογένειες. Ο Αριστοτέλης, στο έργο του «Πολιτικά», υπαινίσσεται ότι όλα τα στοιχεία της πόλης είναι ικανοποιημένα από το πολίτευμα.
«Οι άντρες από καλή γενιά (καλοί καγαθοί), λόγω της γερουσίας… και ο λαός λόγω των σωμάτων των εφόρων, διότι αυτό συγκροτείται από άντρες που προέρχονται από το σύνολο (τους πολίτες)» Αριστοτέλης Πολιτικά 2,9 1270b 23-26 .
Συμπερασματικά, η Γερουσία δεν προέρχονταν από το σύνολο των πολιτών. Ακόμη, ο Ηρόδοτος επισημαίνει ότι πολλοί από τους Γέροντες ήταν συγγενείς βασιλέων γιατί όταν οι βασιλείς απουσίαζαν ψήφιζαν οι γέροντες.
Παράλληλα, διακρίνονταν από την καταγωγή τους και από την προσφορά τους στην πόλη. Ωστόσο δεν ξέρουμε αν ο αριθμός των Γερόντων, υπήρχε από κάποια παλαιότερη οργάνωση της σπαρτιατικής κοινωνίας.
Για να εκλεγεί κάποιος στο αξίωμα του Γέροντα, έπρεπε να έχει ξεπεράσει την ηλικία των 60 ετών και να έχει απαλλαγεί από κάθε στρατιωτική υποχρέωση. Επίσης, έπρεπε να είναι πολίτης καλός καγαθός, δηλαδή να έχει πολλά ηθικά προτερήματα, δηλαδή να χαρακτηρίζεται από το «άθλον της αρετής». Σύμφωνα με τον Δημοσθένη, η Γερουσία θεωρούνταν «η ανταμοιβή της αρετής». Ο Αισχύνης στο έργο του «Κατά Τιμάρχου» υποστήριζε ότι οι Γέροντες ενέπνεαν τους Σπαρτιάτες με σεβασμό, φόβο και η ηλικία τους κάνει το αξίωμά τους σημαντικό. Τέλος, σημειώνεται ότι το λειτούργημα του Γέροντα ήταν ισόβιο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Baltrusch, E. (2003), Σπάρτη Η ιστορία, η κοινωνία και ο πολιτισμός της αρχαίας λακωνικής πόλης, Αθήνα: εκδ. Παπαδήμα.
- Bury J.B., M. R. (2011), Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, Αθήνα: εκδ. Καρδαμίτσα.
- Levy, E. (2003), Σπάρτη: Κοινωνική και Πολιτική ιστορία έως την Ρωμαϊκή κατάκτηση, Αθήνα: εκδ. Πατάκη.
- Mosse, C. (2002), Οι θεσμοί στην Κλασική Ελλάδα, Αθήνα: εκδ. Μεταίχμιο.
