Της Ζαμπέτας Παπασταύρου,
Η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί σοβαρό κοινωνικό και νομικό ζήτημα που αναδεικνύεται συνεχώς μέσα από την αυξανόμενη καταγραφή περιστατικών και τη συνειδητοποίηση της ανάγκης για προστασία των θυμάτων. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που δεν γνωρίζει σύνορα, καθώς πλήττει κοινωνίες παγκοσμίως ανεξαρτήτως κοινωνικής, οικονομικής ή πολιτισμικής διαφοροποίησης. Η αντιμετώπισή του απαιτεί έναν συνδυασμό αυστηρού νομικού πλαισίου, αποτελεσματικών θεσμικών μηχανισμών και κοινωνικής ευαισθητοποίησης, ώστε να διασφαλιστεί η προστασία των θυμάτων και να προληφθεί η περαιτέρω αναπαραγωγή της βίας.
Το ελληνικό νομικό πλαίσιο έχει εξελιχθεί με στόχο την ενίσχυση της ποινικής προστασίας των θυμάτων. Ο νόμος 3500/2006 για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της σχετικής νομοθεσίας, καθορίζοντας σαφώς τις αξιόποινες πράξεις και τις αντίστοιχες ποινικές κυρώσεις. Σύμφωνα με τις διατάξεις του, η σωματική βλάβη, η απειλή, ο εξαναγκασμός σε πράξεις γενετήσιου χαρακτήρα και η οικονομική εκμετάλλευση εντός του οικογενειακού περιβάλλοντος τιμωρούνται αυστηρά, ενώ παράλληλα προβλέπονται διαδικασίες άμεσης προστασίας του θύματος μέσω περιοριστικών μέτρων κατά του δράστη. Ταυτόχρονα, η ποινική διαμεσολάβηση εισήχθη ως ένας εναλλακτικός τρόπος αντιμετώπισης ορισμένων περιπτώσεων, με στόχο τη συμφιλίωση, αν και η αποτελεσματικότητά της έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση.
Η ενδοοικογενειακή βία έχει σοβαρές συνέπειες όχι μόνο για τα άμεσα θύματα αλλά και για το κοινωνικό σύνολο. Τα άτομα που υφίστανται κακοποίηση αντιμετωπίζουν ψυχολογικά τραύματα, μειωμένη αυτοεκτίμηση και συχνά απομόνωση, διότι πολλές φορές διστάζουν να καταγγείλουν τα περιστατικά υπό τον φόβο αντιποίνων ή κοινωνικού στιγματισμού. Επιπλέον, τα παιδιά που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα βίας είναι πιθανότερο να αναπτύξουν επιθετικές συμπεριφορές ή να επαναλάβουν τον κύκλο της βίας στις δικές τους διαπροσωπικές σχέσεις στο μέλλον, γεγονός που καταδεικνύει τη μακροπρόθεσμη κοινωνική διάσταση του προβλήματος.
Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι η αυστηροποίηση του νομικού πλαισίου σε συνδυασμό με την εφαρμογή προληπτικών πολιτικών, είναι δυνατό να έχει ουσιαστικό αντίκτυπο στη μείωση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας. Χώρες όπως η Ισπανία και η Σουηδία έχουν υιοθετήσει αυστηρά νομοθετικά μέτρα και εκτεταμένα προγράμματα κοινωνικής υποστήριξης των θυμάτων, με αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση των καταγεγραμμένων περιστατικών βίας κατά γυναικών.
Η Ελλάδα έχει πραγματοποιήσει βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση με την εισαγωγή ειδικών καταφυγίων για θύματα βίας, την παροχή ψυχολογικής και νομικής στήριξης, καθώς και την ενίσχυση των αστυνομικών και των δικαστικών αρχών στην αντιμετώπιση αυτών των περιστατικών. Η ποινική προστασία των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας δεν περιορίζεται μόνο στις άμεσες κυρώσεις κατά των δραστών, αλλά περιλαμβάνει και ένα σύστημα συνολικής υποστήριξης. Η διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου μηχανισμού καταγραφής και αντιμετώπισης της ενδοοικογενειακής βίας καθίσταται αναγκαία για τη δημιουργία ενός ασφαλούς πλαισίου, που θα αποτρέπει την επανάληψη της κακοποίησης. Η ενίσχυση της εκπαίδευσης των δικαστικών λειτουργών και των σωμάτων ασφαλείας, η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στη νομοθεσία και η παροχή συστηματικής υποστήριξης στα θύματα μέσω κοινωνικών υπηρεσιών, αποτελούν βασικά βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση.
Με τον νόμο 5172/2025, η Ελλάδα ενσωμάτωσε την Οδηγία (ΕΕ) 2024/1385, ενισχύοντας το νομικό πλαίσιο κατά της ενδοοικογενειακής βίας. Ο νόμος αυτός επανακαθορίζει την έννοια του «συντρόφου» και επεκτείνει το πεδίο εφαρμογής του νόμου 3500/2006, συμπεριλαμβάνοντας την απειλή μέσω επίμονης καταδίωξης ή αθέμιτης παρακολούθησης μέλους της οικογένειας. Επιπλέον, προβλέπει την επιτάχυνση της εκδίκασης υποθέσεων ενδοοικογενειακής βίας και την επιβολή προληπτικών μέτρων για την προστασία των θυμάτων.
Σύμφωνα με τις πρόσφατες τροποποιήσεις του ποινικού κώδικα, οι επαγγελματίες υγείας και οι παιδαγωγοί υποχρεούνται πλέον να καταγγέλλουν ύποπτα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Αυτή η ρύθμιση στοχεύει στην έγκαιρη παρέμβαση και προστασία των θυμάτων, διασφαλίζοντας ότι τα περιστατικά βίας δεν παραμένουν αδήλωτα. Επιπρόσθετα, ο νόμος 5090/2024 εισήγαγε μέτρα για την υποστήριξη των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας, όπως η προσθήκη του άρθρου 23 Α στον νόμο 3500/2006, που αφορά τη μέριμνα για τα θύματα. Προβλέπει ειδικότερα την πρόσληψη συγγενών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας, ενισχύοντας την κοινωνική και οικονομική στήριξη των οικογενειών που πλήττονται.
Όσον αφορά στο σύστημα της ποινικής δικαιοσύνης, η αλληλεπίδραση των θυμάτων με αυτό ενδέχεται να είναι περίπλοκη, διότι ορισμένα θύματα αντιμετωπίζουν αμφισβήτηση της αξιοπιστίας τους ή περαιτέρω θυματοποίηση. Η αναγνώριση της ευαλωτότητας των θυμάτων και η προσαρμογή των διαδικασιών ώστε να λαμβάνουν υπόψη αυτήν την ευαλωτότητα, είναι κρίσιμη για τη διασφάλιση της δικαιοσύνης και της προστασίας τους.
Η εφαρμογή των νόμων και η αποτελεσματικότητα των μέτρων προστασίας εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη στάση της κοινωνίας απέναντι στο φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας. Η καταπολέμηση των στερεοτύπων που συντηρούν την κακοποίηση, η ενίσχυση της εμπιστοσύνης προς τις αρχές και η ευαισθητοποίηση του κοινού μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων, είναι δυνατό να συμβάλλουν ουσιαστικά στη μείωση των περιστατικών και στην προστασία των θυμάτων. Σε αυτή τη βάση, η ποινική αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας δε δύναται να αποτελεί μια μεμονωμένη νομοθετική παρέμβαση, αλλά πρέπει να εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο κοινωνικής πολιτικής και προληπτικών δράσεων που θα εξασφαλίζουν ένα περιβάλλον μηδενικής ανοχής απέναντι στη βία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- World Health Organization, Violence against women, who.int, διαθέσιμο εδώ
- UN Women, Ending Violence against women, unwomen.org, διαθέσιμο εδώ
- Council of Europe, Preventing and Combating Violence against Women, coe.int, διαθέσιμο εδώ
- T. Sullivan, Ν. Weiss, J. Woerner, J. Wyatt, C. Carey, Criminal orders of protection for domestic violence: associated revictimization, mental health, and well-being among victims, journals.sagepub.com, διαθέσιμο εδώ
- Τ. Sullivan, Ν. Weiss, J. Woerner, J. Wyatt, C. Carey, Criminal protection orders for women victims of domestic violence: explicating predictors of level of restrictions among orders issued, journals.sagepub.com, διαθέσιμο εδώ
