Tης Μαριάνθης Κοκοράκη
Με το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης, οι δυτικές χώρες ήταν ήδη προετοιμασμένες για αυτό που επρόκειτο να συμβεί, και δήλωναν την άμεση υποστήριξή τους προς τους ξεσηκωμένους Έλληνες, παρά την αντίθετη συμπεριφορά που είχαν οι Μεγάλες Δυνάμεις και το ενδιαφέρον τους να μην ανατραπεί η ισχύουσα τάξη των πραγμάτων. Ο αγώνας των επαναστατημένων Ελλήνων, καθώς και οι θυσίες τους, προκαλούν σε μικρό χρονικό διάστημα το αίσθημα της συγκίνησης. Από το έτος 1821, το κίνημα του Φιλελληνισμού και η έννοιά του γίνονται πιο συγκεκριμένα. Δια μέσου του κινήματος αυτού, βρίσκουν τρόπο έκφρασης και άλλα επιμέρους κινήματα. Ταυτόχρονα, με το κίνημα του Ρομαντισμού, το οποίο παραδόξως προσελκύει πολλούς υποστηρικτές του Φιλελληνισμού, όλες οι τάσεις του Κλασικισμού και της αρχαίας ελληνικής λατρείας, που κυριαρχούν στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό, συνδέουν τα κατορθώματα των αγωνιστών της Επανάστασης με εκείνα των αρχαίων Ελλήνων.
Ο Φιλελληνισμός του 1821 στηρίχθηκε πάνω στην ανάγκη των δυτικών χωρών να υπερασπιστούν την Ελλάδα από τον οθωμανικό βόα. Η Ελληνική Επανάσταση καταφέρνει να αφυπνίσει την προοδευτική Δύση και να κερδίσει τα φιλανθρωπικά αισθήματα, τόσο της Ευρώπης, όσο και της Αμερικής. Δυναμισμό αποπνέει και η προσπάθεια των ελληνικών παροικιών του εξωτερικού, οι οποίες δημιουργούν τις ιδανικές συνθήκες στο κατάλληλο έδαφος, για την γέννηση φιλελληνικών επιτροπών, δηλαδή κομιτάτων. Η ίδρυση των κομιτάτων σε μία πληθώρα από πόλεις, είχε ως απώτατο σκοπό την παροχή ηθικών και υλικών βοηθειών στην Επαναστατημένη Ελλάδα.
Ημερομηνία κλειδί αποτελεί ο Αύγουστος του 1821, αφού ιδρύθηκε η πρώτη φιλελληνική επιτροπή στην Ελβετία. Τα κομιτάτα αυτά γρήγορα συγκέντρωσαν ένα χρηματικό ποσό, τα οποία χρήματα θα στέλνονταν στον ελλαδικό χώρο για την στρατιωτική ενίσχυση της Επανάστασης, αλλά και για την κατάλληλη εκπαίδευση των παιδιών, ενώ την ίδια χρονική στιγμή, συσπείρωσαν ένα πολυπληθές ανθρώπινο δυναμικό. Πολλοί ήταν οι εθελοντές που προσήλθαν στην Ελλάδα για να βοηθήσουν τους Έλληνες στον ξεσηκωμό τους. Πάρα πολύ μεγάλο, ήταν και το ποσοστό των αποστράτων, όπου μετά την συμμετοχή στους Ναπολεόντιους Πολέμους το 1815, είχαν μείνει χωρίς κάποια ουσιώδη απασχόληση. Οι περισσότεροι από αυτούς έδειξαν πραγματικό ενδιαφέρον να συνεισφέρουν ό,τι μπορούν στην Επανάσταση του ’21. Ο ξεσηκωμός των Ελλήνω, τους πρόσφερε ίσως, έναν πραγματικό λόγο ύπαρξης.
Στα εκστρατευτικά αυτά σώματα, που ξεκίνησαν το ταξίδι τους από την Μασσαλία, υπήρξαν ταυτόχρονα, πολλοί φιλελεύθεροι, διανοούμενοι, φοιτητές, εργάτες και άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα. Ως επί το πλείστον, οι περισσότεροι ήταν από την Γερμανία, την Γαλλία, την Ιταλία και την Ελβετία. Έπειτα κατά αριθμό, ακολουθούσαν μάχιμοι από την Πολωνία, την Αγγλία, την Ισπανία, την Αμερική και από άλλες γειτονικές χώρες. Μεταξύ των εθελοντών αυτών, υπήρχαν και πολλοί άνθρωποι προερχόμενοι από τα Βαλκάνια, οι οποίοι, όπως και οι Έλληνες, ζούσαν υπό τον οθωμανικό ζυγό. Οι μεγάλες αυτές μαζικές προσελεύσεις εθελοντών, πραγματοποιήθηκαν κατά τα δύο πρώτα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης.
Ο όρος Φιλελληνισμός
Αποτελεί γεγονός αδιαμφισβήτητο, πως η Ελληνική Επανάσταση προκάλεσε ένα κύμα συμπάθειας, τόσο στις Ευρωπαϊκές χώρες όσο και στην Αμερική, που κάτι αντίστοιχο δεν υπήρξε προς κάποια άλλη χώρα. Με άλλα λόγια, προκλήθηκε εν συνεχεία ένα έντονο ενδιαφέρον, όχι μόνο για την Επανάσταση των Ελλήνων, αλλά και για κάθε τι ελληνικό. Κατά αυτόν τον τρόπο, άρχισε να παίρνει μορφή και ο όρος Φιλελληνισμός και τα παράγωγά του. Υπήρξε μία υπαρκτή λατρεία και αγάπη για τον ελληνικό πολιτισμό, τα αρχαία ελληνικά κατάλοιπα, την αρχαία ελληνική τέχνη, την ελληνική ποίηση και πεζογραφία, την ελληνική χριστιανική αρχιτεκτονική και θρησκεία, όπως και πολλά άλλα, που προξένησαν την στροφή του ενδιαφέροντος των Φιλελλήνων, προς τα ελληνικά πράγματα.
Ο Φιλελληνισμός ως λέξη είναι σύνθετη και προέρχεται από την ένωση των δύο λέξεων «φίλος + Έλλην», όπου το αποτέλεσμα αυτής, μας δίνει την λέξη Φιλέλλην ή αντίστοιχα Φιλελληνισμός. Η συγκεκριμένη λέξη άρχισε να χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει τον αλλοδαπό εκείνο που αγαπά τους Έλληνες και κάθε τι ελληνικό. Με λίγα λόγια, δηλώνεται εκείνος που φροντίζει τις ελληνικές υποθέσεις και αποτελεί φίλος της Ελλάδας.
Όπως καταλαβαίνει κανείς και σύμφωνα με τα προλεγόμενα, ο Φιλελληνισμός ως κίνημα υποστήριξης προς την Επανάσταση των Ελλήνων, έχει πολλές όψεις. Ο όρος Φιλελληνισμός, χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά από τον Ηρόδοτο, με τελείως όμως διαφορετική έννοια και σημασία. Ο Ηρόδοτος αποκάλεσε έτσι τον Αιγύπτιο βασιλιά Άμασι Β’, γιατί επέτρεψε την εγκατάσταση Ελλήνων και γενικότερα, επειδή τους συμπεριφέρθηκε φιλόξενα. Επιπροσθέτως, αξίζει να αναφερθεί το γεγονός πως ο Πλάτων στην Όγδοη Επιστολή, κάνει χρήση του ίδιου όρου. Συγκεκριμένα, αναφέρει ως φιλέλληνα, εκείνον που μπορούσε να παράσχει κάποια συμβουλή για τη διατήρηση του ελληνικού στοιχείου στη Σικελία. Σε άλλο σημείο, ονόμασε φιλέλληνες τους ανθρώπους εκείνους, οι οποίοι ένιωθαν βαθιά μέσα τους, την άμεση και άρρηκτη σχέση τους με την Ελλάδα.
Μια ακόμη σημασία της λέξης οφείλεται στον χρονογράφο Μωάμεθ Β’ Κριτόβουλο, ο οποίος προσδιόρισε τον εαυτό του ως Φιλέλληνα, καθώς ο ίδιος θαύμαζε τα αρχαία ελληνικά μνημεία και περισσότερο την Ακρόπολη των Αθηνών. Μια πιο σύγχρονη προσέγγιση του όρου επεξηγείται από τον Μαρτίνο Κρούσιο. Ο ίδιος χρησιμοποιούσε τον εν λόγω όρο, όταν ήθελε να μιλήσει για την αγάπη προς τους Έλληνες. Από την αρχή της Επανάστασης, ο όρος αλλάζει έννοια ανάλογα τις περιστάσεις.
Η ιστορία του Φιλελληνισμού από αρχαιοτάτων χρόνων έως και την Επανάσταση
Ο Φιλελληνισμός αποκτά έννοια και υπόσταση, ήδη από αρχαιοτάτων χρόνων. Κατά την αρχαιότητα, και ιδιαίτερα κατά τους Μακεδονικούς χρόνους, Φιλέλληνες ονομάζονταν οι διάφοροι βασιλείς και προστάτες των Ελλήνων. Αιώνες αργότερα, μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης, ο όρος δεν είχε μεταβληθεί κατά πολύ. Η λέξη Φιλέλληνας χρησιμοποιούταν για να δηλωθούν οι ξένοι που υποστήριξαν και πολέμησαν στην Επανάσταση.
Επιστρέφοντας πάλι, πίσω στο μακρινό παρελθόν στα χρόνια του Ξενοφώντα, όπου ο ίδιος χαρακτήριζε με τον όρο Φιλέλλην, όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως εθνικότητας που αγαπούσαν και λάτρευαν την Ελλάδα. Από την άλλη μεριά, ο Πλάτωνας, ονοματίζει με τον συγκεκριμένο όρο τους πολίτες της ιδανικής του πολιτείας. Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή, ο Φιλελληνισμός αρχίζει να εμφανίζεται μετά την πλήρη υποταγή, όταν το ελληνικό πνεύμα και η πνευματική ανάπτυξη δαμάζει τη ρωμαϊκή τραχύτητα. Αισθήματα επιείκειας προς όλους τους Έλληνες δείχνουν οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες: Πομπήιος, Ιούλιος Καίσαρας, Αντώνιος, Οκτάβιος, Τιβέριος, Ανδριανός και Μάρκος Αυρήλιος. Πρέπει να αναφερθεί το γεγονός πως, οι περισσότεροι Ρωμαίοι όλων των ανωτάτων βαθμίδων είχαν λάβει ελληνική μόρφωση, έτσι διάκεινται ευνοϊκά προς τον ελληνικό πολιτισμό και κατ’ επέκταση προς το ελληνικό έθνος.
Κατά τα πρώιμα χρόνια του Βυζαντίου, ο Ελληνισμός δεν είχε την ίδια ανταπόκριση όπως παλιότερα, προκειμένου να τραβήξει το άγρυπνο βλέμμα της Δύσης. Το Βυζάντιο ουδέποτε είχε κάποια βοήθεια, ειδικά όταν εντάχθηκε στο προσκήνιο το σχίσμα, κάτι που συνέβαλλε στην ενίσχυση του αισθήματος της εχθρότητας. Ο Ελληνισμός, εκείνη την περίοδο, δεν σημειώνει κάτι αξιόλογο, ώστε να προσελκύσει το ενδιαφέρον των ξένων.
Κατά την Εθνεγερσία, ο Φιλελληνισμός εκδηλώνεται με κάθε μέσο σ’ όλα τα κρίσιμα σημεία της ιστορίας του Νέου Ελληνισμού. Πλέον, ο όρος προβάλλεται ως εκφραστής των ιδανικών της Ελευθερίας και του Ανθρωπισμού, των ανθρώπων εκείνων που μετέτρεψαν σε λάβαρο την Ελληνική Ιδέα και προσφέροντας κάθε είδους υπηρεσίες, αγωνιζόμενοι έδωσαν ακόμα και την ίδια τους την ζωή για την απελευθέρωση της σκλαβωμένης Ελλάδας. Διαχρονικό σύμβολο του Φιλελληνισμού, τον οποίο ενσάρκωσε σε κάθε του πλευρά, αποτέλεσε το όνομα του λόρδου Byron. Η ψυχική και σωματική μάχη που έδωσε ο μεγάλος Άγγλος ποιητής έχει χαραχθεί για πάντα στις σελίδες της ιστορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αννίτα Πρασσά (1999), Ο Φιλελληνισμός και η Επανάσταση του 1821, Αθήνα: εκδ. Δημιουργία
- Νίκος Γ. Σβορώνος (2007), Επισκόπηση της Νοελληνικής Ιστορίας – Βιβλιογραφικός οδηγός Σπύρου Ι. Ασδραχά, Αθήνα: εκδ. Θεμέλιο
- Πάνος Καραγιώργιος & Patrick Comerford (2023), O Φιλελληνισμός και η Ελληνική Επανάσταση του 1821, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Οίκος Κ&Μ Σταμούλη
- Henry Gunnar (2021), O Αγώνας των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία και ο Φιλελληνισμός, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
