Του Βαγγέλη Ζαμινού,
Στην ελληνική κουλτούρα είναι άκρως σημαντικό το αίσθημα της ασφάλειας: το «ρίσκο» δε θεωρείται «βήμα προς τα μπρος», αλλά κίνδυνος. Για την κοινωνία της Μεταπολιτευτικής Ελλάδας, η ύψιστη μορφή ασφάλειας ήταν η ιδιόκτητη κατοικία. Η δυνατότητα της απόκτησης κατοικίας ήταν (και είναι) το σκαλί που έκανε τον άνθρωπο επιτυχημένο στα μάτια όλων. Λανθασμένα πολλές φορές θεωρούμε, ότι αυτή η ανάγκη για την αγορά κατοικίας είναι τόσο δεδομένη που ισχύει σε όλο τον κόσμο, όμως δεν είναι έτσι. Η Ελλάδα για δεκαετίες πρωτοστατούσε στην ιδιοκατοίκηση, όμως πολλά άλλαξαν από τα χρόνια της ευμάρειας και της απεριόριστης κατανάλωσης στη καρδιά της Μεταπολίτευσης μέχρι και σήμερα.
Η φράση «να έχεις ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι σου» συνοψίζει όλη την εικόνα για το πλάνο ζωής που επικρατούσε στην Ελλάδα και ίσως να επικρατεί και σήμερα. Τα χρόνια της μαζικής αστικοποίησης του 1960-1970 οδήγησε στην Αθήνα την ανέγερση πολλών νέων πολυκατοικιών. Το σύγχρονο διαμέρισμα αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο της επιτυχίας για τους νέους κατοίκους της πόλης και έφτιαξε σχετικά εύκολα μια κοινωνία στην όποια σχεδόν σε όλους τους πολίτες αντιστοιχεί και ένα διαμέρισμα. Στην Ελλάδα, η μεσαία τάξη κατάφερε να θεωρήσει αυτονόητο την κατοχή ενός διαμερίσματος, όταν οι πιο ανεπτυγμένες μεσο-αστικές κοινωνίες της Δύσης το θεωρούσαν άπιαστο όνειρο.
Σε νούμερα που αφορούν την ιδιοκατοίκηση τα τελευταία χρόνια, από το 75,9% του 2011, το ποσοστό ιδιοκατοίκησης το 2022 έφτασε το 72,8%. Μόνο την τριετία 2019 – 2022 η μείωση ήταν της τάξεως του 2,6%, η οποία αντιστοιχεί σε συνολικά 102.695 κατοικίες. Ακόμη, πριν λίγους μήνες η Metron Analysis παρουσίασε έρευνα που δείχνει την ιδιοκατοίκηση στο 61%. Η διαφορά των ποσοστών του σήμερα είναι τόσο μεγάλη που ξεπερνά το αναμενόμενο πρόβλημα που θα έφερνε η οικονομική κρίση του 2009. Την ίδια στιγμή, πάντως, η μέση αύξηση της αξίας κάθε τύπου διαμερίσματος (νεόδμητο ή παλαιότερο) σε βάθος δεκαετίας, έφτασε περί το 80%, κάτι που εξηγεί σε σημαντικό βαθμό, την άνοδο του ποσοστού εκείνων που πλέον νοικιάζουν σπίτι, φτάνοντας από το 24,1% το 2011, στο 27,2% το 2022. Στη καθημερινότητα, η αλλαγή είναι ξεκάθαρη. Από την «γενιά της ιδιοκατοίκησης», η χώρα περνάει σε μια νέα ζώνη που ποτέ της δεν είχε ξανά ζήσει.
Η αλλαγή δεν είναι τυχαία και αφορά δύο παράγοντες. Από την μια πλευρά, την αλλαγή της κουλτούρας των νέων, όπου σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για τη «γενιά του ενοικίου». Είναι οι σημερινοί νέοι που δεν έχουν ακόμη στόχο την οικογένεια, επομένως δε σκέφτονται τη μόνιμη κατοικία για ασφάλεια και ευκολία αλλά δομούν τη ζωή τους σε διαφορετικούς ρυθμούς σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές. Αυτή η γενιά επιλέγει την κατοικία με βάση την εργασία, την παρέα ακόμη και την «μόδα», καθώς αγαπά και έρχεται ξανά κοντά στο κέντρο της πόλης απομυθοποιώντας τα προάστια της. Αυτός είναι και ένας βασικός λόγος που περιοχές όπως τα Εξάρχεια και η Κυψέλη έχουν δει δραματική άνοδο στις τιμές των ενοικίων. Επίσης, βασικό χαρακτηριστικό είναι ότι πολλοί, ενώ κατέχουν ένα διαμέρισμα, προτιμούν να το ενοικιάσουν και να μείνουν σε άλλη περιοχή ενοικιάζοντας εκεί κάποιο άλλο. Οι «νεανικές λογικές» λειτουργούν τόσο ρηξικέλευθα για τους παλαιότερους, οι οποίες αλλάζουν ριζικά την κουλτούρα της κατοικίας.
Από την άλλη πλευρά, ο απόηχος της οικονομικής κρίσης του 2009 που «πάγωσε» τις αγορές της οικοδομής και του real estate αλλά και περιόρισε το ΑΕΠ της χώρας, έφερε ένα διχοτομικό αποτέλεσμα που από τη μία πλευρά τα διαθέσιμα ακίνητα δεν επαρκούν στην αγορά και από την άλλη πολίτες που ο μισθός δεν είναι αρκετός για την ενοικίαση ή πόσο μάλλον για την αγορά κατοικίας. Ταυτόχρονα, το πρόβλημα διογκώνεται ολοένα και περισσότερο με την αύξηση του τουρισμού και του airbnb, όπου μειώνει ακόμη περισσότερο την αγορά των κατοικιών.
Ένα παράδειγμα για την κοινωνική στρέβλωση στο σήμερα είναι η αλλαγή στη ζωή των φοιτητών. Σύνηθες είναι όταν το «παιδί» γίνει φοιτητής να φεύγει από το σπίτι και συχνά με το οικονομικό κεφάλαιο της οικογένειας να μπορεί να ζει ικανοποιητικά σε μία άλλη πόλη με σκοπό να εκπληρώσει τις σπουδές του. Πλέον, αυτό το κατά τα άλλα «ελληνικό φαινόμενο» είναι σε κρίση, καθώς από τα χρόνια της οικονομικής κρίσης μέχρι και σήμερα οι νέοι που αφήνουν τη γενέτειρά τους είναι λιγότεροι, ενώ πολλές φορές οι φοιτητές συγκατοικούν σε ένα διαμέρισμα για να μειώσουν τα έξοδα διαβίωσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ραγδαία υποχώρηση της ιδιοκατοίκησης στην Ελλάδα μέσα σε 20 χρόνια – Οι νέοι ζουν στο ενοίκιο, ενώ οι Boomers στο δικό τους σπίτι, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
- «Πέφτει» η ιδιοκατοίκηση, στροφή στην ενοικίαση – Άπιαστο όνειρο η απόκτηση σπιτιού για τους νέους, cnn.gr, διαθέσιμο εδώ
