Της Μαριλίνας Πολυνού,
Η γονική μέριμνα του ανηλίκου είναι βασικό λειτουργικό δικαίωμα των γονέων του (όπως φαίνεται από τον όρο «γονική»), που σχετίζεται με την επιμέλεια και την προστασία των περιουσιακών και προσωπικών του συμφερόντων. Φορείς, λοιπόν, της γονικής μέριμνας είναι οι γονείς, που κατά κανόνα την ασκούν από κοινού και εξίσου όπως ορίζεται στην παράγραφο 1 του άρθρου 1510 του αστικού κώδικα. Ο δεσμός μεταξύ γονέων και τέκνου μπορεί να προκύπτει είτε από συγγένεια εξ αίματος είτε από τεχνητή ή κοινωνικό-συναισθηματική συγγένεια (πχ τεκνοθεσία).
Με τον νόμο 4800/2021 ο νομοθέτης προσδιόρισε τη σωστή άσκηση της γονικής μέριμνας για πρώτη φορά (όπως φαίνεται από την διαμόρφωση του άρθρου 1511 ΑΚ), καθώς με την προϊσχύουσα νομοθεσία υπήρχε μόνο ένα γενικό πλαίσιο στο άρθρο 1510 ΑΚ σχετικά με το τι συμπεριλαμβάνεται μέσα στην άσκηση της. Πιο συγκεκριμένα το άρθρο 1511 ΑΚ διαμορφώθηκε ως εξής:
«1. Κάθε απόφαση των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας πρέπει να αποβλέπει στο βέλτιστο συμφέρον του τέκνου.
- Στο βέλτιστο συμφέρον του τέκνου, που εξυπηρετείται ιδίως από την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του, καθώς επίσης και από την αποτροπή διάρρηξης των σχέσεών του με καθένα από αυτούς, πρέπει να αποβλέπει και η απόφαση του δικαστηρίου, όταν αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή με τον τρόπο άσκησής της. Η απόφαση του δικαστηρίου συνεκτιμά παραμέτρους, όπως την ικανότητα και πρόθεση καθενός εκ των γονέων να σεβαστεί τα δικαιώματα του άλλου, τη συμπεριφορά κάθε γονέα κατά το προηγούμενο χρονικό διάστημα και τη συμμόρφωσή του με τις νόμιμες υποχρεώσεις του, δικαστικές αποφάσεις, εισαγγελικές διατάξεις και προηγούμενες συμφωνίες που είχε συνάψει με τον άλλο γονέα και αφορούν το τέκνο».
Η σημαντικότερη, όμως, αλλαγή με τον νέο νόμο είναι ότι πλέον οι γονείς είτε συμβιώνουν μαζί είτε είναι χωρισμένοι ασκούν όχι μόνον από κοινού αλλά και εξίσου τη γονική μέριμνα των τέκνων τους. Έτσι φαίνεται η διάθεση του νομοθέτη να επισημάνει πως κανένας γονέας δεν «έρχεται δεύτερος». Το γεγονός αυτό φαίνεται εκτός από το τροποποιημένο ως προς αυτόν τον όρο 1510 ΑΚ και μέσα από το άρθρο 1513 ΑΚ, το οποίο προσδιορίζει τη γονική μέριμνα σε περίπτωση διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου ή ακόμα και διάστασης των συζύγων.
Αξίζει να αναφερθούν εδώ και οι αλλαγές του νόμου 4800/2021 στη γονική μέριμνα και στο δικαίωμα επικοινωνίας γονέων με το τέκνο εκτός γάμου. Με το προϊσχύσαν ελληνικό δίκαιο η γονική μέριμνα ανήκε καταρχάς στη μητέρα, η οποία ήταν ο κύριος φορέας άσκησής της. Σε περίπτωση αναγνώρισης, φορέας γινόταν και ο πατέρας, χωρίς όμως να την ασκούσε. Συνεπώς, υφίστατο αυστηρή διάκριση μεταξύ κτήσης και άσκησης της γονικής μέριμνας και φαίνεται πως ο ρόλος του εξ αναγνωρίσεως πατέρα ήταν κατά την ελληνική νομολογία «αναπληρωματικός».
Με το τροποποιημένο 1515 ΑΚ η γονική μέριμνα του μη αναγνωρισθέντος τέκνου εξακολουθεί να ανήκει στην μητέρα του. Αν όμως το τέκνο αναγνωρισθεί εκουσίως ή μετά από αγωγή του πατέρα, το τέκνο εξομοιώνεται και ως προς τη γονική μέριμνα με τέκνο που γεννήθηκε σε γάμο. Αυτό σημαίνει ότι ο πατέρας και αποκτά και ασκεί τη γονική μέριμνα από κοινού με τη μητέρα, όπως εάν υπήρχε γάμος ή σύμφωνο συμβίωσης. Αξιοσημείωτο είναι επίσης πως με τη νέα διάταξη του 1515 ΑΚ μπορεί να ανατεθεί και στον πατέρα ή μόνο στον πατέρα η άσκηση της γονικής μέριμνας, εφόσον κρίνει το δικαστήριο ότι αυτό είναι η καλύτερη λύση. Κύριο μέλημα είναι το συμφέρον του τέκνου που αποτελεί και την σημαντικότερη αν όχι και μοναδική προϋπόθεση και για αυτό παραβλέπεται η αντίθετη γνώμη της μητέρας.
Τέλος, στο άρθρο 1532 ΑΚ, που τροποποιείται με τον νέο νόμο, προστίθεται δεύτερο εδάφιο, όπου ορίζεται τι θεωρείται κακή άσκηση της γονικής μέριμνας. Με το προηγούμενο νομικό καθεστώς, η κακή άσκηση της γονικής μέριμνας κρινόταν στα δικαστήρια και δεν υπήρχε κάποια επισήμανση και πιο λεπτομερής αναφορά για το πώς αυτή οριοθετείται, όπως ισχύει σήμερα με τον νέο νόμο, όπου απαριθμούνται μερικές περιπτώσεις. Εξάλλου, τα ζητήματα της σωστής άσκησης της γονικής μέριμνας και αντιμετώπισης του τέκνου σε ένα γενικότερο πλαίσιο, αποτελούν ίσως και τον μέγιστο προβληματισμό για την ζωή και την καθημερινότητα κάθε ατόμου που είναι γονέας και έχει χωρίσει ή πρόκειται να χωρίσει με τον σύζυγό του. Γι’ αυτό και προκειμένου να μπορέσει ο κάθε γονέας να οργανώσει τη ζωή του, μέσα στην οποία συμπεριλαμβάνεται το δικαίωμα και ταυτόχρονα καθήκον φροντίδας του τέκνου του, πρέπει να είναι κατάλληλα ενημερωμένος και να κάνει όλες εκείνες τις απαραίτητες νομικές ενέργειες που θα καταστήσουν μία υγιή, βιώσιμη και ήρεμη καθημερινότητα για τον ίδιο και για το τέκνο.
Συνοψίζοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο νόμος 4800/2021 έφερε πολύ διαφορετικές και σύγχρονες κατευθύνσεις με επίκεντρο το παιδί. Ειδικότερα, το οικογενειακό δίκαιο πλέον θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως παιδοκεντρικό, καθώς σε κάθε περίπτωση πρωταρχικό ρόλο έχει το συμφέρον του παιδιού. Με τις νέες ρυθμίσεις καθιερώθηκε η υποχρέωση συνεργασίας των συζύγων (κυρίως μετά τον χωρισμό τους) που δεν πρέπει να αφορά μόνο την από κοινού λήψη αποφάσεων με στόχο την καλύτερη επιμέλεια του τέκνου αλλά και την ομαλή συνεργασία τους για την επίτευξη του στόχου αυτού. Επιπλέον, παρά το γεγονός ότι η κοινωνική εξέλιξη δείχνει μετατόπιση προς την κοινή άσκηση της γονικής μέριμνας και στα εκτός γάμου τέκνα, το συμφέρον του τέκνου συνεχίζει να είναι το πρωτεύον ζήτημα και υπέρμετρο της ισότητας των γονέων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κωνσταντίνος Παναγόπουλος, Επιτομή Οικογενειακού Δικαίου, Νομική Βιβλιοθήκη, 2017
- Σμπώκος Στυλιανός, Οι νέες ρυθμίσεις για την γονική μέριμνα με τον νόμο 4800/2021, ssbokos.gr, διαθέσιμο εδώ
- Δήμητρα Καρδάκου, Η γονική μέριμνα σύμφωνα με τον νέο Νόμο 4800/2021, lawspot.gr, διαθέσιμο εδώ
- Καλλιρόη Παντελίδου, Οι αλλαγές του ν. 4800/2021 στη γονική μέριμνα και στο δικαίωμα επικοινωνίας με το τέκνο εκτός γάμου, esdi.gr, διαθέσιμο εδώ
