Του Αντώνη Πετρόπουλου,
Από τη στιγμή που γεννιόμαστε, μπαίνουμε σε έναν κόσμο με «συμβάσεις» και προσδοκίες. Μεγαλώνουμε σε ένα πλαίσιο κανόνων και πεποιθήσεων που σπάνια αμφισβητούμε και μας κατευθύνουν σε μία (ας την ονομάσουμε κανονική) ζωή, προσαρμοσμένη σε έναν αποδεκτά κοινωνικό ρόλο. Σπουδές, «σταθερή δουλειά», δημιουργία οικογένειας είναι κοινωνικές νόρμες που μοιάζουν αυτονόητες, ως μια φυσική πορεία που όλοι και όλες πρέπει να ακολουθήσουμε. Κάποιες κοινωνικές συμβάσεις δεν είναι απαραίτητα αρνητικές, εφόσον διασφαλίζουν την ευημερία μας. Όταν όμως οι προσδοκίες αυτές συγκρούονται με τις ατομικές επιθυμίες, μετατρέπουν τη ζωή σε μία καταπιεστική προσπάθεια «συμμόρφωσης». Σαν αόρατες αλυσίδες, μας εγκλωβίζουν σε ένα καλούπι.
Οι κοινωνικές συμβάσεις λειτουργούν — ως επί τω πλείστων — μέσω της κοινωνικής πίεσης. Θεσμοί, όπως η οικογένεια, το σχολείο, το εργασιακό περιβάλλον διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην υιοθέτηση κανόνων, τόσο οικείων, που δύσκολα αμφισβητούνται. Μία «κανονική» ζωή έχει ως απαραίτητα στοιχεία την αποδεκτή κοινωνική συμπεριφορά, την υπακοή στην ιεραρχία και την προσαρμογή σε προκαθορισμένους κοινωνικούς ρόλους. Τον ρόλο του «σωστού παιδιού», του «σωστού γονιού», του «καλού μαθητή», του «καλού» εργαζόμενου». Όσοι συμβαδίζουν με τις κυρίαρχες κοινωνικές νόρμες, διασφαλίζουν την κοινωνική αποδοχή, εν αντιθέσει με τους ανθρώπους που αποκλίνουν. Δίπλα σε αυτά, τοποθετούνται η επαγγελματική επιτυχία και η εξασφάλιση οικονομικής σταθερότητας ως βασικοί στόχοι της ζωής, ανεξάρτητα αν αυτοί ανταποκρίνονται στις προσωπικές επιθυμίες του ατόμου. Έτσι, διαμορφώνεται η κοινή αντίληψη περί «κανονικότητας» και η παρέκκλιση προς αυτή αποδοκιμάζεται, ακόμα και στιγματίζεται.
Σε κοινωνίες όπου επιβραβεύεται η «συμμόρφωση» και δεν ενθαρρύνεται (αντιθέτως περιθωριοποιείται) η διαφορετικότητα, το ελεύθερο πνεύμα, η δημιουργική σκέψη και ένας εναλλακτικός τρόπος ζωής δε βρίσκουν χώρο για να «αναπνεύσουν». Η απόκλιση από τις κυρίαρχες κοινωνικές επιταγές και προσδοκίες αντιμετωπίζεται ως αποτυχία και το αποτέλεσμα είναι μία αίσθηση ανεπάρκειας, επειδή οι επιθυμίες δε συνάδουν με το κυρίαρχο αφήγημα της επιτυχημένης ζωής. Όταν εργασία, οικογενειακές σχέσεις και κοινωνικές υποχρεώσεις συνοδεύονται με ένα «πρέπει», η ανάγκη για πραγματική έκφραση επισκιάζεται από την ανάγκη για αποδοχή ως συνέπεια μιας συνεχούς προσπάθειας προσαρμογής.
Ως σταθερές και αμετάβλητες, οι κατεστημένες αντιλήψεις μπορούν να μετασχηματιστούν. Από τις αλλαγές στους ρόλους των φύλων μέχρι τη διαφοροποίηση των μορφών οικογένειας και εργασίας, ιστορικά οι θεσπισμένοι κανόνες αλλάζουν. Απαιτείται μία συλλογική διεκδίκηση απέναντι σε αυτό που θεωρείται αμετάκλητο. Η πεπατημένη, όπως περιεγράφηκε, δεν είναι μονόδρομος, παρά μόνο για μια ζωή γεμάτη εσωτερικές συγκρούσεις, καταπίεση και αποξένωση. Και προκειμένου το άτομο να μην απορριφθεί, διατηρεί και αφομοιώνει την πίεση που θα τον κρατήσει εντός του πλαισίου που του έχει επιβληθεί. Οι αλλαγές που σήμερα θεωρούμε δεδομένες, όπως τα πολιτικά δικαιώματα, η εργασιακή προστασία ή η έμφυλη ισότητα—προέκυψαν από αμφισβήτηση του «κανονικού».
Κάθε άνθρωπος, κάθε γενιά κληρονομεί ένα σύνολο κανόνων που καθιστούν την κοινωνική νόρμα τόσο ισχυρή όσο και την αποδοχή της. Βαθύτερα, η πλειονότητα γνωρίζει ότι η πραγματική «επιτυχία» δεν ορίζεται από το κοινωνικό στάτους, την εργασιακή και οικογενειακή κατάσταση και ούτε από την οικονομική (σε ένα δυσχερές και αβέβαιο περιβάλλον) σταθερότητα. Παρόλα αυτά, η αναγκαιότητα για προσαρμογή και ευθυγράμμιση με τα «κανονικά» πρότυπα παραμένει διότι δύσκολα κάποιο άτομο «σηκώνει» το ρίσκο της απόκλισης. Να τολμήσει να αναζητήσει κάτι διαφορετικό πέρα από το «κανονικό». Στο τέλος, ας σκεφτούμε: τι έχει μεγαλύτερη αξία; Μια ζωή «υποταγμένη» στις κοινωνικές επιταγές που εξασφαλίζει την αποδοχή ή η αναζήτηση της πραγματικής ευτυχίας, ακόμα κι αν σημαίνει αβεβαιότητα και σύγκρουση με το κατεστημένο;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Το κατεστημένο-Επισημάνσεις και διευκρινίσεις στον ρόλο του, patrisnews.com, διαθέσιμο εδώ
