Του Στέφανου Κωστούρου,
Η Επανάσταση του 1821 αποτελεί αναντίρρητα το κορυφαίο γεγονός στη νεότερη ιστορία του Ελληνικού Κράτους. Ο ξεσηκωμός των σκλαβωμένων, επί σχεδόν τεσσάρων αιώνων, Ελλήνων κατά του Οθωμανικού ζυγού αποτελεί τον θεμέλιο λίθο για τη δημιουργία–συγκρότηση του ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους που θα πραγματοποιηθεί εννιά χρόνια μετά. Γι’ αυτό και σήμερα, η περίοδος αυτή εξακολουθεί και ερευνάται συστηματικά από τους ιστορικούς.
Κάτι που, ωστόσο, οφείλουμε όλοι να γνωρίζουμε και να θυμόμαστε, είναι το γεγονός πως ο ένοπλος αγώνας των Ελλήνων κατά των Οθωμανών δεν πραγματοποιήθηκε επί ίσοις όροις. Οι ελληνικές δυνάμεις δε μπορούν να χαρακτηριστούν ως τακτικός ελληνικός στρατός. Ενιαία στρατιωτική (όπως και πολιτική) διοίκηση δεν υπάρχει. Αντίθετα, σκόρπιες ομάδες κλεφτών, πρώην αρματολών και απλών ανθρώπων διοικούνται από τους περίφημους καπεταναίους. Αντίθετα, οι Οθωμανοί όντας μία τεράστια πολυεθνική αυτοκρατορία, διέθεταν έναν οργανωμένο και πολυάριθμο στρατό με διοίκηση και υποστηριζόμενο από το ιππικό και το πυροβολικό. Ως εκ τούτου, οι κλέφτες μπροστά σε έναν ανώτερο αντίπαλο, ποιοτικά και ποσοτικά, το μόνο που μπορούσαν να κάνουν είναι να τον παρενοχλούν και να τον φθείρουν με αιφνιδιαστικές επιθέσεις (κλεφτοπόλεμος).
Ένας από τους μεγαλύτερους (αν όχι ο μεγαλύτερος) καπετάνιος και ήρωας της επανάστασης υπήρξε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Η ηγετική του μορφή, η εξυπνάδα και η αγάπη του για την πατρίδα ήταν όλα όσα είχε και προσέφερε στον αγώνα για την ελευθερία. Σε πολλές φάσεις του Αγώνα η παρουσία του ήταν καθοριστική. Και ίσως γι’ αυτό και βρέθηκε στη φυλακή από τους ίδιους τους συναγωνιστές. Γιος του γνωστού κλέφτη του Μοριά Κωνσταντή Κολοκοτρώνη και υπηρετώντας και ένα διάστημα στον αγγλικό στρατό, την περίοδο της αυτοεξορίας του στη Ζάκυνθο, έλαβε τη σωστή εκπαίδευση και προετοιμάστηκε κατάλληλα για να συμμετάσχει αργότερα στον Αγώνα. Σε πολλές από τις μάχες την περίοδο της επανάστασης ο Κολοκοτρώνης διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο και οδήγησε τους Έλληνες σε σημαντικές επιτυχίες. Δύο από αυτές αποτελούν δείγμα της στρατιωτικής του ευφυΐας.
Η πρώτη είναι η γνωστή μάχη της Γράνας (10 Αυγούστου 1821), που έγινε στα πλαίσια της πολιορκίας της Τριπολιτσάς. Οι Έλληνες έχοντας κερδίσει στο Βαλτέτσι και στα Δολιανά, σταθεροποίησαν τις θέσεις τους και προετοιμάζονταν για να πολιορκήσουν την πρωτεύουσα του Μοριά. Ο Κολοκοτρώνης σιγά σιγά οργάνωνε τους άντρες του για να αποκλείσουν τους Τούρκους στην Τρίπολη. Οι Τούρκοι, από την άλλη, έχοντας ηττηθεί το τελευταίο διάστημα και χάνοντας μεγάλο μέρος του στρατού, περιορίστηκαν στην πόλη. Τα τρόφιμα και τα εφόδια λιγόστευαν και έτσι αποφάσισαν να εξορμούν στα γύρω χωριά και να πλιατσικολογούν. Αυτό έδωσε στον Κολοκοτρώνη την ιδέα να αποκόψει τελείως τον ανεφοδιασμό των πολιορκημένων. Γι’ αυτό, διέταξε να σταλθούν κάτοικοι από τα γύρω χωριά και να σκάψουν ένα μακρύ χαράκωμα (γράνα). Με αυτόν τον τρόπο, θα ανέκοπταν τις επιδρομές των Τούρκων και θα έσφιγγαν τον κλοιό γύρω από την Τρίπολη. Τη νύχτα της 9ης προς τη 10η Αυγούστου, τουρκική δύναμη 3000 στρατιωτών και ιππικού κατευθύνθηκε προς τα γύρω χωριά για ανεφοδιασμό. Ο Κολοκοτρώνης τοποθετεί ομάδα κλεφτών υπό τον Πλαπούτα και άλλους οπλαρχηγούς εντός της γράνας, καθώς και άλλα στρατεύματα σε κοντινά χωράφια. Παράλληλα, διέταξε κίνηση αντιπερισπασμού από τις δυνάμεις του Υψηλάντη, του Αναγνωσταρά και του Γιατράκου, με σκοπό την αποφόρτιση του μετώπου της γράνας. Οι Τούρκοι επιστρέφοντας, έπεσαν πάνω στις ελληνικές δυνάμεις. Η μάχη που δόθηκε ήταν μεγάλη. Οι Τούρκοι παρά τις ενισχύσεις που δέχθηκαν από την Τρίπολη, υπέστησαν απώλειες με σχεδόν 400 νεκρούς. Οι Έλληνες εντός της γράνας αναγκάστηκαν σε πολλές περιπτώσεις να πολεμήσουν πλάτη με πλάτη, σύμφωνα με τη στρατιωτική τακτική του δίζυγου πυρ. Η ελληνική πλευρά είχε πολύ λιγότερες απώλειες και κατάφερε να εγκλωβίσει τους Τούρκους εντός της Τρίπολης μέχρι την άλωσή της, τον Σεπτέμβρη του 1821.
Η δεύτερη και πιο γνωστή στρατιωτική επιτυχία του Κολοκοτρώνη ήταν η νίκη των Ελλήνων στα Δερβενάκια τον Ιούλιο του 1822. Το καλοκαίρι του ’22 κατηφορίζει στην Πελοπόννησο ισχυρή δύναμη 25.000 Τούρκων με αμέτρητα πολεμοφόδια και τρόφιμα υπό την αρχηγία του ικανού Μαχμούτ Πασά, γνωστότερο ως Δράμαλη. Βασικός του στόχος ήταν η ανακατάληψη της Τριπολιτσάς και η κατάπνιξη της Επανάστασης στον Μοριά με τη βοήθεια του στόλου. Η ελληνική πλευρά τρομοκρατείται. Η κυβέρνηση του Ναυπλίου μεταφέρεται κακήν κακώς στους Μύλους και εγκαθίσταται στα καράβια.
Ο Κολοκοτρώνης αναλαμβάνει και πάλι να σώσει την κατάσταση. Επιστρατεύει όσους περισσότερους άνδρες μπορεί απ’ όλη την Πελοπόννησο και γρήγορα αναλαμβάνει πρωτοβουλίες. Στόχος του είναι να περιορίσει τον Δράμαλη στην Αργολίδα. Έτσι, καταλαμβάνει και ενισχύει το κάστρο του Άργους με άντρες και εφόδια. Διατάζει ό,τι καλλιέργειες υπάρχουν να καταστραφούν, επιβάλλοντας την τακτική της καμένης γης. Οι Τούρκοι μη μπορώντας να κατευθυνθούν στην Τρίπολη, αναλώνονται στην πολιορκία του κάστρου του Άργους. Το σχέδιο πέτυχε. Ο Δράμαλης βλέποντας πως χάνει άντρες και υλικό και έχοντας ελάχιστα εφόδια, αποφασίζει να επιστρέψει στην Κόρινθο. Στέλνει, όμως, τον χριστιανό γραμματικό του στους Έλληνες για να τους εξαπατήσει, λέγοντάς τους ότι ο Δράμαλης θα προχωρήσει στην Τρίπολη. Ο Κολοκοτρώνης δεν πέφτει στην παγίδα και αναχωρεί για τα Δερβενάκια, περιμένοντας να περάσει η στρατιά του Δράμαλη από κει για την Κόρινθο. Πράγματι, στις 26 Ιουλίου οι Τούρκοι περνούν απ’ τα στενά των Δερβενακίων και γίνεται ανελέητη μάχη. Ο Δράμαλης κυριολεκτικά αποδεκατίζεται. Όσοι Τούρκοι γλίτωσαν, κατευθύνθηκαν προς την περιοχή του Αγ. Σώστη. Αλλά και εκεί ο Νικήτας Σταματελόπουλος ή Νικηταράς, όπως έμεινε γνωστός, τους κατατρόπωσε. Όσοι Τούρκοι δεν πρόλαβαν να μπουν στα στενά ή γλίτωσαν, κατευθύνθηκαν προς το Αγιονόρι που κατέληγε και αυτό στην Κόρινθο. Αλλά και εκεί πρόλαβαν και τους περίμεναν οι Έλληνες υπό τον Δ. Υψηλάντη, τον Παπαφλέσσα και άλλους οπλαρχηγούς (28 Ιουλίου). Οι Τούρκοι κατακρεουργούνται, αφήνοντας σχεδόν 5000 νεκρούς. Ο Δράμαλης στάθηκε τυχερός και έφτασε στην Κόρινθο. Λίγους μήνες μετά πεθαίνει από τύφο.
Η νίκη των Ελλήνων στα Δερβενάκια ήταν περίλαμπρη. Ο Γέρος του Μοριά ανακηρύχθηκε από την Κυβέρνηση Αρχιστράτηγος της Πελοποννήσου, κατ’ απαίτηση των οπλαρχηγών. Και όχι άδικα. Η αποφασιστικότητα και η ευφυΐα του Κολοκοτρώνη διέσωσε την Επανάσταση από την καταστροφή.
Βιβλιογραφία
- Ελευθεροτυπία, Ε Ιστορικά, Μορφές του ’21
- Απομνημονεύματα Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, εκδ. Μέρμηγκας, 1977
- Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Οι μεγάλες δίκες – Η δίκη του Κολοκοτρώνη, 2011
- Φωτάκου, Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, 2019
