Της Μαρίας Κουτσανδριά,
Πρωταρχικής σημασίας χαρακτηρίζεται το δικαίωμα κάθε ασθενούς να τηρείται αυστηρή και απόλυτη μυστικότητα έναντι τρίτων των στοιχείων που εμπιστεύεται στον ιατρό και τα οποία αφορούν τον ίδιο ή τους οικείους του. Το ιατρικό απόρρητο συνιστά ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα πεδία της ιατρικής ηθικής, με τη λογική της ιστορικής και νομοθετικής καθιέρωσής του να βασίζεται αφενός στο συμφέρον του ασθενούς και στη διατήρηση της ατομικότητας και συνακόλουθα της αξιοπρέπειάς του και αφετέρου στην εκπλήρωση του ιατρικού έργου, θωρακίζοντας την αποτελεσματικότητα αυτού. Για να είναι, όμως, επιτυχής η υπαγωγή των στοιχείων αυτών στο απόρρητο, προϋποτίθεται η περιέλευσή τους σε γνώση του ιατρού, είτε κατά τη διάρκεια λήψης του ιστορικού κι εξέτασης του ασθενούς ή επ’ ευκαιρία αυτής, είτε ενώ υπέπεσαν στην αντίληψή του κατά την άσκηση του λειτουργήματός του και όχι ανεξάρτητα από την παροχή ιατρικών υπηρεσιών.
Ιδιαίτερα στην άσκηση της ψυχιατρικής, όπου ο ιατρός λαμβάνει άκρως προσωπικές πληροφορίες σχετικά με τη ζωή, την προσωπικότητα, το παρελθόν, τις σεξουαλικές προτιμήσεις του ασθενούς, είναι ζωτικής σημασίας η ανάπτυξη μιας σχέσης εμπιστοσύνης, με κατεύθυνση την ειλικρινή «έκθεση» του ασθενούς προς τον ψυχίατρο υπό την σκέπη της προστασίας των προσωπικών του δεδομένων. Στη σύγχρονη ψυχιατρική, ωστόσο, παρατηρείται συχνά άρση του ιατρικού απορρήτου, χωρίς να υπονοείται αντιδεοντολογική άσκηση της ιατρικής. Καταρχάς, υφίστανται αντικειμενικοί λόγοι, οι οποίοι επιτρέπουν τη διακίνηση πληροφοριών προς όλα τα μέλη της θεραπευτικής ομάδας, τα επιφορτισμένα με τη θεραπεία ενός ασθενούς. Έπειτα, η υποχρέωση σιωπής του ιατρού κάμπτεται σημαντικά ενώπιον του καθήκοντός του να προστατεύσει πιθανά θύματα του ασθενούς του, άποψη που υποστηρίζεται και στη Διακήρυξη της Μαδρίτης (2003), οπότε εφαρμόζεται το άρθρο 371 παρ. 4 του Ποινικού Κώδικα, ή πολύ περισσότερο όταν ο ίδιος ο ασθενής αποδεσμεύει τον ιατρό και συναινεί στην άρση του απορρήτου. Υπέρ των ως άνω παραγόντων τάσσεται και η παγκόσμια ψυχιατρική κοινότητα με το άρθρο 8 της Διακήρυξης της Χαβάης, υπό το φως του οποίου κρίνεται δεοντολογική η αποκάλυψη του απορρήτου για πρόληψη σοβαρής βλάβης του ασθενούς ή τρίτων, όπως και όταν ο ίδιος ο άρρωστος συναινεί σε αυτήν. Περιπτωσιολογικά, αναφέρεται η υπόθεση Tarasoff που εκδικάστηκε από το Ανώτερο Δικαστήριο της Καλιφόρνιας το 1976, σχετικά με έναν ασθενή που διατύπωνε απειλές αφορούσες τη δολοφονία μιας συγκεκριμένης γυναίκας. Ο ασθενής συνελήφθη έπειτα από αναφορά ψυχιάτρου στην Αστυνομία και αφέθηκε ελεύθερος, ως μη προτιθέμενος να βλάψει κάποιον. Η έπειτα από δύο μήνες δολοφονία της εν λόγω γυναίκας υπήρξε το ερέθισμα για τη διαμόρφωση του σημερινού νομικού πλαισίου.
Στον αντίποδα, όσο λογικά και σωστά κι αν φαίνονται τα παραπάνω, εγείρονται σοβαρά διλήμματα, τα οποία δε γινόταν να μην απασχολήσουν και την ελληνική νομοθεσία. Πολλοί σχολιαστές διερωτώνται σχετικά με την αξία της αρχής του απορρήτου, η οποία τίθεται υπό αμφισβήτηση αν αναλογιστούμε πως υφίστανται τόσες νομικές και οργανωτικές εξαιρέσεις, άρα και παραβιάσεις. Τι συνεπάγεται ,όμως, η κάθε παραβίαση από πλευράς του θεραπευτή, που ίσως και να απορρέει από προσωπική του αβεβαιότητα; Μα φυσικά την αποξένωση από τη θεραπευτική διαδικασία, αφού οι ασθενείς όλο και λιγότερο θα αναζητούν ιατρική φροντίδα, από φόβο μήπως διαρρεύσει κάποιο προσωπικό τους δεδομένο, αλλά και την έλλειψη εμπιστοσύνης σε γιατρούς και νοσοκομεία, με αποτέλεσμα να φθείρεται εν τέλει η κλινική εξέταση θέτοντας σε κίνδυνο το δημόσιο συμφέρον της ανθρώπινης υγείας.
Υπάρχουν, όμως, και περιπτώσεις σύγκρουσης καθήκοντος, με το νόμο να συνηγορεί υπέρ της διάσπασης του απορρήτου, που καθίσταται επιτακτικής φύσεως αν κρίνουμε από ειδικές καταστάσεις, όπως π.χ. η χρήση ουσιών από οδηγούς μαζικής μεταφοράς, το AIDS, η παιδική κακοποίηση κ.α. Διαφορετικά, ο ιατρός φέρει ποινική ευθύνη για έγκλημα που τέλεσε με παράλειψη. Το ευεργετικό αποτέλεσμα που ευνοεί ολόκληρη την κοινωνία έρχεται να ισορροπήσει τη βλάβη που επέρχεται από την παραβίαση του καθήκοντος σιωπής. Τονίζεται πως μόνο η γραπτή (κατά προτίμηση) συγκατάθεση του ασθενούς δύναται να δικαιολογήσει την απαλλαγή του θεράποντος από το καθήκον της εχεμύθειας, χωρίς αυτό να σημαίνει τη δέσμευση του τελευταίου να πράξει τούτο, αν κρίνει πως ενδέχεται να αποβεί επιζήμιο για τον άρρωστο. Εξαιρείται η δικαστική αρχή.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η παράγραφος 5 του Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας: «Οι ιατροί που ασκούν δημόσια υπηρεσία ελέγχου, επιθεώρησης ή πραγματογνωμοσύνης απαλλάσσονται από την υποχρέωση τήρησης του ιατρικού απορρήτου μόνο έναντι των εντολέων τους και μόνο ως προς το αντικείμενο της εντολής και τους λοιπούς όρους χορήγησής της». Άλλως, δε θα ήταν εφικτή η επιτέλεση του καθήκοντος που εκπορεύεται από τη δικονομική θέση του πραγματογνώμονα (183ΚΠΔ). Συγκεκριμένα, ο πραγματογνώμονας ψυχίατρος φέρει ευθύνη οριοθέτησης του ρόλου του έναντι του εξεταζόμενου. Αυτό που οφείλει είναι να τον ενημερώσει πριν την έναρξη της συνέντευξης πως δεν είναι ο προσωπικός του ιατρός, απαλλάσσοντας τον εαυτό του των θεραπευτικών του ευθυνών, αλλά και να φροντίσει ώστε οι πληροφορίες των οποίων μόλις έγινε δέκτης να μη διαρρεύσουν σε αναρμόδιους τρίτους. Τέτοια φαινόμενα παρατηρούνται, κατά κύριο λόγο, σε ιδρύματα με ελαστικούς όρους τήρησης της μυστικότητας, όπως στις φυλακές. Όλες οι ιατρικές εξετάσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται μακριά από τα αυτιά και τα βλέμματα των σωφρονιστικών υπαλλήλων, εφόσον αυτό αιτηθεί ο ιατρός, φέροντας και ο ίδιος ευθύνη για τη φύλαξη των αρχείων του ασθενούς. Τέλος, πολλές φορές μάλιστα, κρίνεται σκόπιμη μια άτυπη συνάντηση του πραγματογνώμονα με τον συνήγορο ή τον τεχνικό σύμβουλο του εξεταζομένου, προκειμένου να τεθούν τα όρια που άπτονται των αρμοδιοτήτων του, αλλά και να αποκλειστούν άτομα που δεν πληρούν τα κριτήρια της εξεταστικής διαδικασίας.
Πηγές
- https://rm.coe.int/16806ce933
- https://www.hygeia.gr/to-iatriko-aporrito/
- https://www.psychologos-vasilikiliafou.gr/I.A.php
- Αλεβίζος Β. Εχεμύθεια και ψυχιατρικό απόρρητο-Νομικές και δεοντολογικές προεκτάσεις. Στο: Δουζένης Α, Λύκουρας Λ (Επιμ. Σύντ.) Ψυχιατροδικαστική. Α΄έκδοση. Εκδόσεις Πασχαλίδης, Αθήνα, 2008:1-9
- World Psychiatric Association, Ethics and Psychiatry, Madrid declaration on ethical standards for psychiatric practice. Madrid, Spain, 2002
