Της Αναστασίας Δρόσου,
Όταν η Hannah Arendt παρομοίαζε τα ολοκληρωτικά καθεστώτα με μία έρημο, απέδιδε με λακωνικό τρόπο την ουσία της τυραννίας. Πρόκειται για ένα μέρος άγονο, με την ελευθερία να αγκομαχεί να αναπνεύσει. Η Λατινική Αμερική υπήρξε για δεκαετίες ένα έδαφος διψασμένο για δημοκρατία, ωστόσο ακόμη και όταν αυτή επιτεύχθηκε, ο αυταρχισμός και η διαφθορά δεν έπαψαν να διαβρώνουν τα εύθραυστα δημοκρατικά θεμέλια των χωρών της.
Ο Jair Bolsonaro αποτελεί για τη Βραζιλία έναν από τους πιο απροκάλυπτους θαμώνες του ολοκληρωτισμού. Αν και δημοκρατικά εκλεγμένος, είχε επανειλημμένως δηλώσει το θαυμασμό του για το πρώην σκληρό δικτατορικό καθεστώς (1964-1985), που υπό την υποστήριξη φυσικά του πλέον δημοκρατικού κράτους, των Η.Π.Α., επέβαλε την καταστολή και τη λογοκρισία. Δεδομένων των προτύπων του, φαίνεται ότι τελικά κατάφερε να υπηρετήσει τον αυταρχισμό που χωρίς ίχνος ντροπής πρέσβευσε.
Τα τρία χρόνια που βρισκόταν στα ηνία του κράτους (2019-2022), ο Bolsonaro εξαπέλυσε πολλαπλές επιθέσεις εναντίον των δημοκρατικών θεσμών. Χαρακτηριστικά, συχνά παρέκαμπτε το Κοινοβούλιο, υπογράφοντας εκτελεστικές διαταγές για να θέσει σε εφαρμογή τις πολιτικές του, ενώ σε μία προσπάθεια αποδυνάμωσης των δημοκρατικών θεσμών, ο Bolsonaro παρουσίαζε το υπάρχον εκλογικό σύστημα ως δυσλειτουργικό και διεφθαρμένο, υποκινώντας τη λαϊκή δυσπιστία προς αυτό. Κατά την Προεδρία του, η δημόσια τηλεόραση δέχθηκε πιέσεις να εκπέμπει προ-κυβερνητικές ειδήσεις, ενώ ο ίδιος υπήρξε ένας από τους αρνητές της επιστήμης, την περίοδο του Κορονοϊού. Παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως τον ηγέτη «σωτήρα», εξαπέλυε μύδρους εναντίον των μειονοτήτων, των κομμουνιστών και των πολιτικών του αντιπάλων.
Αυτό ίσως που μας πείθει περισσότερο για τις αντιδημοκρατικές του προθέσεις είναι η σχέση του με το στρατό, ή αλλιώς το δεξί χέρι κάθε δυνάστη. Έχοντας ήδη αναθέσει σημαντικές πολιτικές θέσεις σε στρατιωτικούς, ο Bolsonaro δεν δίσταζε να μετέρχεται την κλασική -για τους ολοκληρωτικούς ηγέτες- απειλή της στρατιωτικής παρέμβασης, σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με τις αποφάσεις του.
Εδώ βρίσκεται ακριβώς το μεγάλο ερώτημα. Το 2022, μετά τη νίκη του αντιπάλου του και προοδευτικής ιδεολογίας Lula da Silva, o Bolsonaro αρνήθηκε να αναγνωρίσει επισήμως την ήττα του, κατηγορώντας το ίδιο το εκλογικό σύστημα για διαφθορά (ξεχνώντας ότι το ίδιο αυτό εκλογικό σύστημα τον εξέλεξε). Η ρητορική αυτή αναπαράχθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οδηγώντας τους υποστηρικτές του σε εισβολή στο Κογκρέσο, με τους διαμαρτυρόμενους να επιδίδονται σε βανδαλισμούς, επιτίθενται σε δημοσιογράφους και καταστρέφουν ιστορικά κειμήλια. Μία εβδομάδα μετά την ορκωμοσία του νέου Προέδρου, βίαια επεισόδια ξέσπασαν στην πρωτεύουσα, με πρωταγωνιστές -και πάλι- τους οπαδούς του Bolsonaro. Ο ίδιος ο αυτοεξόριστος πρώην Πρόεδρος απέφυγε στη συνέχεια τις ευθύνες του.
Ακριβώς, όμως, αυτές τις ευθύνες έρχεται τώρα να αποδώσει η δικαιοσύνη. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Βραζιλίας θα κατονομάσει τη βία, κατηγορώντας τον Bolsonaro και επτά στενούς του συνεργάτες για απόπειρα πραξικοπήματος. Σύμφωνα με τους δικαστές, υπάρχουν χειροπιαστές ενδείξεις για οργάνωση της βίαιης ανατροπής του δημοκρατικού καθεστώτος, που περιλαμβάνουν ακόμη και σχέδια για τη δολοφονία του Lula και ενός εκ των Ανωτάτων Δικαστών, που πολλάκις είχε εναντιωθεί στον Bolsonaro. Ο τελευταίος, πάντως, αρνήθηκε τα πάντα με ένα εκτενές μήνυμα προς τους υπoστηρικτές του, υποστηρίζοντας πως το σύστημα είναι στραμμένο εναντίον του άνευ αιτίας.
Πράγματι, για τους αυταρχικούς ηγέτες η κατάπνιξη της δημοκρατίας δεν είναι επαρκής αιτία για την καταδίκη τους. Οι πολιτικές αξίες είναι ένα γράμμα κενό και αποκτούν μετρήσιμη σημασία μόνο στο μέτρο που επιτρέπουν την παραμονή τους στην εξουσία και τον έλεγχο των θεσμών. Ωστόσο, η τύχη δεν φαίνεται να είναι πλέον με το μέρος του Bolsonaro, καθώς βραζιλιάνοι δικηγόροι μιλούν για σίγουρη φυλάκιση, τηρώντας βέβαια επιφυλάξεις για τον ρόλο που μπορεί να παίξει ο Trump στην υπόθεση, αφού αποτελεί τον βασικότερο σύμμαχο του Bolsonaro. O όμοιος τω ομοίω πελάζει, λοιπόν. Αντίστοιχα, η Δικαιοσύνη στάθηκε στο πλευρό του βραζιλιάνικου λαού, που χρόνια πασχίζει να δημιουργήσει μία όαση δημοκρατίας στην έρημο της παρατεταμένης τυραννίας που τους μαστίζει, όπως θα έλεγε και πάλι η Arendt.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Bolsonaro must stand trial over alleged coup attempt, Brazil’s top court rules, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Brazil’s Bolsonaro ordered to stand trial for attempted coup, Le Monde, διαθέσιμο εδώ
