Της Ευθυμίας Γκαμπέση,
Στις μέρες μας, ένα από τα πιο βαρύγδουπα και σύνθετα κοινωνικά ζητήματα είναι αυτό του φύλου με τη διττή του υπόσταση, δηλαδή τόσο του βιολογικού όσο και του κοινωνικού. Πρόκειται για ένα θέμα του οποίου η ανάλυση και μελέτη παρατηρείται κατά βάση στις Ηνωμένες Πολιτείες, δεν παύει όμως να εξαπλώνεται ραγδαία στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο με ταχύτατους ρυθμούς. Θέτοντας στο στόχαστρο παραμέτρους, όπως την ηθική, τη βιολογία, την παράδοση και τη θρησκεία, αποτελεί έναν από τους κύριους προβληματισμούς που καλείται να επιλύσει η φιλοσοφική, πολιτική και ακαδημαϊκή κοινότητα, μεταξύ άλλων κοινωνικών δρώντων και φορέων.
Όποιος έχει ασχοληθεί έστω και σε ελάχιστο βαθμό με το συγκεκριμένο φλέγον ζήτημα, αναμφισβήτητα θα έχει συναντήσει μπροστά του τις καταλυτικές θεωρίες και θέσεις τ@ Judith Butler. Γεννημέν@ το 1956 στο Οχάιο των ΗΠΑ και με ακαδημαϊκό βιογραφικό στο Yale University στο τμήμα της φιλοσοφίας, στο John Hopkins ως καθηγήτρι@, σήμερα κατέχει την Έδρα Ρητορικής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, στο Μπέρκλεϋ. Το μείζον πεδίο πολιτικής και ηθικής φιλοσοφίας τ@ στοχάστρι@ αποτελεί μεταξύ άλλων ο φεμινισμός, η κουίρ θεωρία, καθώς επίσης και ευρύτερα θέματα πολιτικής φιλοσοφίας, όπως είναι η ελευθερία του λόγου, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η επίτευξη ειρηνικής συνθήκης μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης. Αυτοπροσδιορίζεται ως non-binary (μη δυαδικό) άτομο και χρησιμοποιεί τις αντωνυμίες «they/them» (η ελληνική μετάφραση των οποίων έχει καθιερωθεί ως «το/του»).
Το πλούσιο σε νόημα και περιεχόμενο έργο τ@ ψηλαφίζει και εντρυφύει στις προαναφερθείσες θεματικές ενότητες και μερικά από αυτά είναι τα εξής: Subjects of Desire (1987), Gender Trouble (1990), Bodies that Matter (1993), Excitable Speech (1997), The Question of Gender (2011), What World Is This? A Pandemic Phenomenology (2022). Το βιβλίο, το οποίο θα παρουσιαστεί σήμερα, αφορά το ζήτημα του φύλου λοιπόν, όπως ήδη έχει αναφερθεί, με τίτλο Ποιος φοβάται το φύλο; (Who’s afraid of gender?) και κυκλοφορία από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Με στιβαρά και λογικά επιχειρήματα καλείται να ξεδιπλώσει όλη τη στοχαστική πορεία τ@ φιλόσοφ@ αναφορικά με «επικίνδυνες» θεματικές, που πολλοί αποφεύγουν να αγγίξουν ή χάνονται κυριολεκτικά στη μετάφραση σε μία προσπάθεια ερμηνείας των όρων.
«Σε μια εποχή που η αντιτράνς και αντιΛΟΑΤΚΙΑ ρητορική και ιδεολογία διεισδύει σε κάθε όψη της ζωής μας –από τα σχολικά συμβούλια και τις βιβλιοθήκες μέχρι τη νομοθεσία και τις πολιτικές καμπάνιες– το βιβλίο δίνει στο κοινό του έναν οδικό χάρτη μακριά από τις απροσδόκητες αντιθέσεις εντός της προοδευτικής αριστεράς… Μας δείχνει ότι δεν θα υπάρξει καμία ελευθερία, χωρίς ελευθερία του φύλου».
―Claudia Rankine, συγγραφέας του Just Us
Με τους κύριους προβληματισμούς τ@ να αποτελούν το φύλο, τη σεξουαλικότητα και την κοινωνική κατασκευή, στο έργο αυτό ουσιαστικά μας περιγράφει ότι το ίδιο το φύλο δεν έχει ως καθοριστική πηγή τη βιολογία, αλλά πρόκειται για κάτι πολύ πιο ρευστό και κοινωνικά δομημένο. Σύμφωνα με αυτ@, οι υφιστάμενες απόψεις για το φύλο θέτουν ορισμένες προσδοκίες, με αποτέλεσμα τον ασφυκτικό περιορισμό ορισμένων ατόμων και ομάδων.
Εμβαθύνοντας στο περιεχόμενο του βιβλίου, μερικά από τα στοιχεία-κλειδιά στη συγκεκριμένη θεωρία είναι μεταξύ άλλων η διαμόρφωση του φύλου, η κοινωνικά κατασκευασμένη ταυτότητα, οι άρρητες σχέσεις μεταξύ φύλου και δύναμης-εξουσίας, αλλά και η κριτική στην επιβεβλημένη ετεροκανονικότητα. Σαφέστερα, @ αναλύτ(ρι)@ υπογραμμίζει πως το φύλο απέχει κατά πολύ από μία τυχαία κληρονομικότητα και προκαθορισμένη κατάσταση, αλλά πρόκειται για κάτι παραπάνω· για μία αναδιαμόρφωση της ίδιας μας της ταυτότητας με γνώμονα τις πράξεις μας, τους τρόπους συμπεριφοράς και τους κοινωνικούς ρόλους. Όπως λέει και το ίδιο: «Το φύλο δεν είναι κάτι που είμαστε, αλλά κάτι που κάνουμε».
Επιπρόσθετα, ιδιαίτερη μνεία αξίζει να δοθεί στον στενό δεσμό που ανακαλύπτει μεταξύ του φύλου και της εξουσίας. Πιο αναλυτικά, κάνει λόγο για τις διάφορες μορφές καταπίεσης που δέχονται τα κοινωνικά υποκείμενα, με αφετηρία τη σεξουαλικότητά τους ή ακόμα και του ίδιου του φύλου. Αυτό συνεπάγεται με κοινωνική απαξίωση, στιγματισμό, αλλά και περιορισμού της έκφρασης.
Ακόμα, στο έργο εντοπίζεται και η ιδέα της σημασίας της γλώσσας και των εννοιών που χρησιμοποιούνται, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται ολοένα και περισσότερες ή απαιτητικότερες προσδοκίες από το εκάστοτε φύλο. Στα άγρια νερά ενός καταπιεστικού συστήματος, επομένως, κατά τ@ J. Butler, μόνο μία δυναμική αντίσταση μπορεί να επιφέρει την επιθυμητή κοινωνική αλλαγή.
«Συνδυάζει την αυθεντία και την ταπεινότητα, το χιούμορ και τη φρίκη, την ψυχοκοινωνική διερεύνηση και την ενεργή πολιτική αφιέρωση, ενώ ταυτόχρονα χρησιμεύει ως μια προσιτή εισαγωγή σε κρίσιμες διαμάχες στην κουίρ θεωρία και τις σπουδές φύλου περί “φύσης/πολιτισμού”, επιτελεστικότητας, μαυρότητας και αποαποικιοποίησης».
―Sophie Lewis, συγγραφέας του Abolish the Family
