Της Κωνσταντίνας Μερλέμη,
Ειδική μορφή ισότητας (Συντ. άρθρο 4 παρ. 1) αποτελεί η ισότητα των δύο φύλων, έτσι όπως αυτή κατοχυρώνεται συνταγματικά μέσω της συνδυαστικής προσέγγισης των άρθρων 4 παρ. 1 και 2 του Συντάγματος. Δεν πρόκειται απλώς για ισότητα ενώπιον του νόμου αλλά για μία δημιουργική ισότητα, μια ισότητα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των Ελλήνων και των Ελληνίδων. Θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για τη διττή φύση της: την αρνητική (απαγόρευση διαφοροποιήσεων και ανισοτήτων με κριτήριο το φύλο) και τη θετική (παροχή ίσων ευκαιριών για ανάπτυξη προσωπικότητας και διεκδίκηση δικαιωμάτων).
Η κατοχύρωση της αντικειμενικής ισότητας ανάμεσα στα δύο φύλα προβλημάτισε το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ), όπως φαίνεται με την απόφασή του 1933/1998, με αφορμή την εξέταση της συνταγματικότητας του άρθρου 29 του νόμου 2085/1992. Ο τελευταίος προέβλεπε ότι «σε κάθε υπηρεσιακό συμβούλιο που προβλέπεται από τον νόμο συμμετέχει υποχρεωτικά μία τουλάχιστον γυναίκα που έχει τα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα». Το ΣτΕ, βασισμένο στα άρθρα 4 παρ. 1 και 2 του Συντάγματος, απεφάνθη ότι «σε περίπτωση που διαπιστώνεται ότι σε βάρος μιας κατηγορίας προσώπων έχουν αναμφισβήτητα δημιουργηθεί στην πράξη λόγω κοινωνικών προκαταλήψεων τέτοιες διακρίσεις, ώστε η απαρέγκλιτη εφαρμογή της αρχής της ισότητας να καταλήγει σε μία μόνο κατ’ επίφαση ισότητα, ενώ ουσιαστικά παγιώνει και διαιωνίζει μια υφιστάμενη άνιση κατάσταση, είναι εντός του πνεύματος της συνταγματικής αρχής της ισότητας η λήψη από τον κοινοβουλευτικό νομοθέτη αντίστοιχων θετικών (ενισχυτικών) μέτρων για αυτή την κατηγορία προσώπων, τα οποία είναι πρόσφορα και αναγκαία για ορισμένο χρονικό διάστημα, ώστε να μειωθούν οι υπάρχουσες ανισότητες, μέχρις ότου εγκαθιδρυθεί μια πραγματική ισότητα».
Αρχικά, αξίζει να τονιστεί ότι το ΣτΕ δεν περιορίζεται μόνο στις γυναίκες. Κάνοντας λόγο για «μια κατηγορία προσώπων», διευρύνει το πεδίο και πέρα από την απλή απαγόρευση αυθαιρεσίας, όπως επιτάσσει έτσι κι αλλιώς η γενική αρχή της ισότητας, και θεμελιώνει την αποκατάσταση μιας πραγματικής ισότητας σε όλες εκείνες τις αντικειμενικά παραγκωνισμένες (εξαιτίας όχι μόνο της μειωμένης παροχής ευκαιριών αλλά και των κοινωνικών προκαταλήψεων) ομάδες Ελλήνων πολιτών. Τίθεται επομένως το ζήτημα της υποχρέωσης του κράτους να άρει όλες αυτές τις ανισότητες, είτε αυτές έχουν τις ρίζες τους σε νομικούς είτε σε κοινωνικούς λόγους. Ένα τέτοιο μέτρο που έλαβε το κράτος ήταν αυτό του νόμου 2085/1992, προκειμένου να καταπολεμηθεί η υπάρχουσα στην πράξη υποεκπροσώπηση του γυναικείου φύλου στα συμβούλια. Η ολομέλεια του ΣτΕ έκρινε το μέτρο αυτό συνταγματικό με το σκεπτικό ότι εμπεριέχεται στο πνεύμα της αρχής της ισότητας η λήψη θετικών μέτρων για τη μείωση των υπαρχόντων ανισοτήτων και την αποκατάσταση της πραγματικής ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών με γνώμονα την αρχή της αναλογικότητας. Αξιοσημείωτο είναι ότι το ΣτΕ αποφεύγει να στηριχθεί στο άρθρο 116 παρ. 2 του Συντάγματος (όπως αυτό ήταν αρχικά διατυπωμένο), γεγονός το οποίο δείχνει ότι δεν αντιμετωπίζει τα θετικά μέτρα ως «αποκλίσεις» από την αρχή της ισότητας των φύλων αλλά ως περιεχόμενα σε αυτή.
Προκύπτει επομένως και με βάση την συνδυαστική προσέγγιση των άρθρων 4 παρ. 2 και 25 παρ. 1 και 2 του Συντάγματος το καθήκον του κράτους να διασφαλίσει ότι τα κοινωνικά στερεότυπα δεν θα εμποδίσουν τις γυναίκες να διεκδικήσουν τη συμμετοχή και την αντιπροσώπευσή τους σε ανάλογες θέσεις, ανάλογα βέβαια με τα προσόντα τους. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της θετικής προστασίας του κράτους με τη λήψη ενισχυτικών και διορθωτικών μέτρων, πρόσφορων και αναγκαίων για την επίτευξη του σκοπού.
Συμπερασματικά, αν και η απόφαση της ολομέλειας του ΣτΕ κινείται σε γενικές γραμμές, χωρίς να απαντά σε φλέγοντα ερωτήματα, όπως το αν τελικά είναι υποχρεωτική ή απλώς συνταγματικά επιτρεπτή η λήψη θετικών μέτρων για την αποκατάσταση της ισότητας των δύο φύλων, θα πρέπει να αξιολογηθεί θετικά!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Κώστας Χ. Χρυσόγονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, 5η έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2023
