Του Βλάντισλαβ Αφισίδη,
Στις 19 Μαρτίου 1945 και ενώ η Ναζιστική Γερμανία βρισκόταν στα πρόθυρα της οριστικής κατάρρευσης, ο Αδόλφος Χίτλερ εξέδωσε μία από τις πιο ακραίες και αυτοκαταστροφικές διαταγές του, τη «Διαταγή Νέρων» (Nerobefehl).
Η εντολή αυτή απαιτούσε την πλήρη καταστροφή κάθε κρίσιμης υποδομής στη Γερμανία —εργοστασίων, σιδηροδρόμων, γεφυρών και άλλων στρατηγικών εγκαταστάσεων— προκειμένου να εμποδιστεί η χρήση τους από τους προελαύνοντες Συμμάχους. Έτσι, ο εχθρός που πλησίαζε δεν θα έβρισκε παρά «καμένη γη». Ο Χίτλερ δικαιολόγησε αυτό το βήμα ως στρατιωτική αναγκαιότητα, αλλά πρόθεσή του ήταν να καταστρέψει τον γερμανικό πληθυσμό ως τιμωρία για την ήττα του. Ήταν μια πράξη που όχι μόνο υπογράμμιζε την αδυναμία του Χίτλερ να αποδεχθεί την ήττα, αλλά και την ετοιμότητά του να θυσιάσει ολόκληρη τη χώρα, αντί να δεχθεί τη συνθηκολόγηση.
Επίσημα, η απόφαση ονομαζόταν «Καταστροφικά μέτρα στην επικράτεια του Ράιχ», αλλά ονομάστηκε «Διάταγμα του Νέρωνα», από τον αυτοκράτορα που προέδρευσε στη Ρώμη κατά τη μεγάλη πυρκαγιά του 64 μ.Χ. (Νέρων Κλαύδιος).
Ιστορικό Πλαίσιο
Την άνοιξη του 1945, η στρατιωτική ήττα της ναζιστικής Γερμανίας ήταν πλέον μη αναστρέψιμη. Οι σύμμαχοι της Γερμανίας είχαν ήδη ηττηθεί και οι Συμμαχικές Δυνάμεις πλησίαζαν το Βερολίνο από κάθε πλευρά.
Σοβιετικά στρατεύματα προήλαυναν προς το Βερολίνο από τα ανατολικά, ενώ οι δυτικοί Σύμμαχοι, έχοντας διασχίσει τον Ρήνο, προχωρούσαν ταχύτατα προς το κέντρο της χώρας. Το Τρίτο Ράιχ κατέρρεε πολιτικά, στρατιωτικά και οικονομικά, και ο Χίτλερ, οχυρωμένος στο καταφύγιό του, υιοθέτησε μια πολιτική ολοκληρωτικής άρνησης της πραγματικότητας.
Η «Διαταγή Νέρων», που εκδόθηκε στις 19 Μαρτίου 1945, αντανακλά την ψυχολογική κατάρρευση του Χίτλερ και την ακραία ιδεολογική του απομόνωση. Βλέποντας το όραμά του να διαλύεται, κατέφυγε σε μία απόλυτη άρνηση της πραγματικότητας, αντλώντας έμπνευση από την παράδοση που θέλει τον αυτοκράτορα Νέρωνα να πυρπολεί την πόλη. Το αφήγημα αυτό εξυπηρετούσε τη ναζιστική ιδεολογία της απόλυτης πίστης στον ηγέτη και στην καταστροφή κάθε συμβιβασμού.
Η απελπισία του ναζιστικού καθεστώτος φάνηκε επίσης στη ριζοσπαστικοποίηση της στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας, που αδυνατούσε να βρει τρόπο διαφυγής. Επιπλέον, δεν υπήρχε καμία στρατηγική ή τακτική σκοπιμότητα με βάση το διεθνές δίκαιο του πολέμου. Αντίθετα, εδράζονταν σε μία απολύτως μηδενιστική κοσμοθεωρία, σύμφωνα με την οποία η Γερμανία όφειλε να καταστραφεί ολοσχερώς αν δεν μπορούσε να επιτύχει την τελική νίκη.
Τα κύρια κίνητρα πίσω από τη διαταγή αυτή ήταν η αποτροπή χρήσης των υποδομών από τους Συμμάχους, μέσω της καταστροφής κρίσιμων εγκαταστάσεων και της παράλυσης της χώρας. Επίσης, η τιμωρία του γερμανικού λαού, που ο Χίτλερ θεωρούσε ανάξιο επιβίωσης. Ακόμη, η εγκαθίδρυση πλήρους χάους ως μέσο διατήρησης του ναζιστικού φανατισμού μέχρι την τελική συντριβή. Και τέλος, ο ψυχολογικός εκφοβισμός των Γερμανών στρατιωτικών και πολιτικών διοικητών, ώστε να συνεχίσουν να υπακούν χωρίς να σκεφτούν την πιθανότητα συνθηκολόγησης.
Η Αντίσταση
Παρά τις πιέσεις του Χίτλερ, ο Άλμπερτ Σπέερ, Υπουργός Εξοπλισμών και πολεοδομικός σχεδιαστής του Ράιχ, συνειδητοποίησε ότι η εφαρμογή της θα καταδίκαζε τη μεταπολεμική επιβίωση της χώρας.
Παρότι, διατηρούσε προσωπική αφοσίωση στον Χίτλερ, ο Σπέερ χρησιμοποίησε τις διοικητικές του αρμοδιότητες ώστε να αποτρέψει την εκτέλεση της διαταγής, δίνοντας εντολές σε τοπικό επίπεδο. Έτσι, ενώ καταστροφές υπήρξαν, η συνολική εφαρμογή της «Διαταγής Νέρων» περιορίστηκε σημαντικά. Ο Σπέερ αξιοποίησε τις διασυνδέσεις του με τοπικούς διοικητές, πολλοί εκ των οποίων συμμερίζονταν την ανησυχία του για το μέλλον της Γερμανίας. Με τη χρήση ανεπίσημων οδηγιών και καθυστερήσεων, κατάφερε να ανακόψει την πλήρη εφαρμογή της διαταγής, ενώ ταυτόχρονα διατήρησε την εμπιστοσύνη του Χίτλερ.
Αυτή η σιωπηρή αντίσταση είχε καθοριστική σημασία για τη διατήρηση κρίσιμων υποδομών που επέτρεψαν την ταχύτερη ανασυγκρότηση της Γερμανίας μετά τον πόλεμο. Παρά την αντίσταση ορισμένων υψηλόβαθμων αξιωματούχων, σε πολλές περιοχές της Γερμανίας σημειώθηκαν καταστροφές που προκάλεσαν σοβαρά πλήγματα στην οικονομική και κοινωνική δομή της χώρας.
Συνοψίζοντας…
Παρότι η διαταγή δεν εκτελέστηκε στην πλήρη της έκταση, η συμβολική της σημασία παραμένει κομβική για την κατανόηση της ναζιστικής κοσμοθεωρίας. Η ύστατη εντολή του Χίτλερ δεν αφορούσε πια τη νίκη ή την επιβίωση του κράτους, αλλά την απόλυτη εξάλειψή του, ανίκανη να δεχθεί μια ύπαρξη πέρα από το ναζιστικό όραμα.
Η αποτροπή της «Διαταγής Νέρων» της 19ης Μαρτίου 1945 από τον Άλμπερτ Σπέερ αποδείχθηκε κρίσιμη για την ταχύτερη ανασυγκρότηση της Γερμανίας μεταπολεμικά, διασφαλίζοντας ότι τουλάχιστον ένα μέρος των υλικών της βάσεων επιβίωσε από τον παραλογισμό του ηγέτη της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Forsgren R. (2012), The architecture of evil. The New Atlantis, 36, 44–62, jstor.org, διαθέσιμο εδώ
- How did World War II end?, history.com διαθέσιμο εδώ
- Nero Decree – Hitler orders Germany’s destruction, walled-in-berlin.com, διαθέσιμο εδώ
