Της Ιωάννας Ζαπονάκη,
Το Σύνταγμα του 1844 αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους σταθμούς στη σύγχρονη πολιτική ιστορία της Ελλάδας. Ήταν το πρώτο Σύνταγμα που καθιέρωσε τη συνταγματική μοναρχία στη χώρα και έθεσε τις βάσεις για την αρχή του κοινοβουλευτισμού. Η ψήφισή του ήταν το άμεσο αποτέλεσμα της επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, όταν ο βασιλιάς Όθωνας αναγκάστηκε να παραχωρήσει Σύνταγμα, υπό την πίεση του λαού και του στρατού.
Μετά τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια επιλέχθηκε από τις Μεγάλες Δυνάμεις ως βασιλιάς της Ελλάδας, ο νεαρός Βαυαρός πρίγκιπας Όθωνας, ο οποίος βασίλευσε έως το 1862. Η εδραίωση της πολιτικής ισχύος της μοναρχίας επιχειρήθηκε με την εγκαθίδρυση ενός απολυταρχικού καθεστώτος, όπου η πολιτική εξουσία βρισκόταν συγκεντρωμένη στο πρόσωπο του βασιλιά (της αντιβασιλείας αρχικά). Το Σύνταγμα και η εφαρμογή του κοινοβουλευτισμού αποτέλεσαν βασικά εργαλεία για την αντιπολίτευση, κυρίως στις αρχές της δεκαετίας του 1840, αλλά και μέσο για τις παραδοσιακές ηγετικές ομάδες της ελληνικής κοινωνίας να ανακτήσουν τουλάχιστον ένα μέρος της πολιτικής τους δύναμης. Υπό την ηγεσία του στρατηγού Δημήτριου Καλλέργη και του πολιτικού Ιωάννη Μακρυγιάννη, οι επαναστάτες απαίτησαν από τον Όθωνα την παραχώρηση συντάγματος. Ο βασιλιάς, υπό την πίεση των γεγονότων, αναγκάστηκε να αποδεχθεί το αίτημα και να συγκαλέσει Εθνοσυνέλευση, η οποία κατέληξε στη σύνταξη του Συντάγματος του 1844.
Το Σύνταγμα του 1844 αποκαθιστούσε τη συνταγματική μοναρχία και βασίστηκε στο Γαλλικό Σύνταγμα του 1830 και στο Βελγικό Σύνταγμα του 1831. Το Σύνταγμα υπήρξε αντικείμενο επεξεργασίας της Εθνοσυνέλευσης που προέκυψε μετά το Κίνημα της 3ης Σεπτέμβρη και διήρκησε από τις 8 Νοεμβρίου 1843 έως τις 18 Μαρτίου του 1844. Με την ολοκλήρωση των εργασιών της Εθνοσυνέλευσης, δημοσιεύθηκε ο συνταγματικός χάρτης, ο οποίος περιείχε 107 άρθρα. Ήταν κατανεμημένα στα εξής δώδεκα μέρη: «Περί Θρησκείας», «Περί του δημοσίου δικαίου των Ελλήνων», «Περί συντάξεως της πολιτείας», «Περί του Βασιλέως», «Περί διαδοχής και αντιβασιλείας», «Περί της Βουλής και της Γερουσίας», «Περί της Βουλής», «Περί της Γερουσίας», «Περί των Υπουργών», «Περί δικαστικής εξουσίας», «Γενικαί διατάξεις» και «Ειδικαί διατάξεις». Καταργήθηκε η απόλυτη μοναρχία και εγκαθιδρύθηκε το πολίτευμα της συνταγματικής μοναρχίας. Εισήχθη η αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Συγκεκριμένα, η νομοθετική εξουσία ασκούνταν από τον βασιλιά, την ογδονταμελή αιρετή Βουλή και τη Γερουσία, η οποία αποτελούνταν από 27 ισόβια μέλη διορισμένα από το βασιλιά. Η εκτελεστική εξουσία ανήκε στον βασιλιά και ασκούνταν από τους υπουργούς. Προβλεπόταν επίσης η διεξαγωγή εκλογών για την εκλογή νέας Βουλής και τη δημιουργία κυβέρνησης, με πλειοψηφικό σύστημα δύο γύρων. Δικαίωμα ψήφου είχαν οι άντρες άνω των 25 ετών, σύμφωνα με τα αντίστοιχα άρθρα των συνταγμάτων της επαναστατικής περιόδου. Η διάρκεια της Βουλής ορίστηκε στα τρία χρόνια.
Η ψήφιση του Συντάγματος του 1844 σηματοδότησε την αρχή του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα, καθώς εισήγαγε έναν βαθμό λαϊκής συμμετοχής στη διακυβέρνηση. Παρά το γεγονός ότι ο βασιλιάς διατηρούσε εκτεταμένες εξουσίες, η ύπαρξη ενός εκλεγμένου κοινοβουλίου σήμαινε ότι οι πολιτικές αποφάσεις έπρεπε να λαμβάνουν υπόψη τη βούληση του λαού. Η περίοδος μετά το 1844 χαρακτηρίστηκε από τη δημιουργία των πρώτων οργανωμένων πολιτικών κομμάτων, τα οποία αντιπροσώπευαν διαφορετικές κοινωνικές και γεωγραφικές ομάδες. Παρόλο που ο Όθωνας συνέχισε να παρεμβαίνει στη λειτουργία της κυβέρνησης, το Σύνταγμα αποτέλεσε ένα πρώτο βήμα προς τον περιορισμό της απόλυτης μοναρχίας και την ανάπτυξη του κοινοβουλευτικού συστήματος.
Το Σύνταγμα του 1844 είχε αδυναμίες, καθώς δεν επέβαλε πραγματικό περιορισμό στη βασιλική εξουσία. Αυτό οδήγησε σε νέες πολιτικές αναταραχές, οι οποίες κορυφώθηκαν το 1862 με την έξωση του Όθωνα. Το 1864, η Ελλάδα υιοθέτησε ένα νέο Σύνταγμα, το οποίο εγκαθίδρυσε την αρχή της δεδηλωμένης, καθιερώνοντας ότι η κυβέρνηση έπρεπε να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Αυτό αποτέλεσε ένα καθοριστικό βήμα για την εδραίωση του κοινοβουλευτικού συστήματος στη χώρα.
Το Σύνταγμα του 1844 ήταν μια καθοριστική στιγμή για την πολιτική ιστορία της Ελλάδας, καθώς έθεσε τα θεμέλια για την κοινοβουλευτική διακυβέρνηση και τον σταδιακό περιορισμό της μοναρχίας. Αν και δεν καθιέρωσε πλήρως τον κοινοβουλευτισμό, άνοιξε τον δρόμο για τις μετέπειτα πολιτικές εξελίξεις που οδήγησαν στην πλήρη εφαρμογή της λαϊκής κυριαρχίας, το 1864. Η επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου και η ψήφιση του Συντάγματος του 1844 αποτελούν επομένως ορόσημα στην πορεία της Ελλάδας προς τη δημοκρατία και τη συνταγματική διακυβέρνηση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γαλάνη Ι. Μαγδαληνή, Γαλάνης Ι. Θεόδωρος (2012), 3η Σεπτεμβρίου 1843 εκλογή εκλεκτόρων και πληρεξουσίων της επαρχίας Γορτυνίας, εκδ. Φύλλα
- Φωτιάδης Δημήτρης (2023), Η επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, (επμ Τσιάλας Βασίλης), εκδ. Ζαχαρόπουλος Σ.Ι
- Η εγκαθίδρυση του κοινοβουλευτισμού: το πρώτο Σύνταγμα, ime.gr, διαθέσιμο εδώ
- Βουλή των Ελλήνων, Η συνταγματική μοναρχία (1843-1862), helleniparliamentgr, διαθέσιμο εδώ
- Φιλολογική Ιστοσελίδα Λυκείου, το Σύνταγμα του 1844, fiolitakilyceum, διαθέσιμο εδώ
- Το Σύνταγμα του 1844, ergolikivivliothiki, διαθέσιμο εδώ
