Της Αλεξάνδρας Βαλληνδρά,
Έντονα έχει απασχολήσει τους τελευταίους μήνες το ζήτημα της αποτελεσματικότητας της κυβέρνησης, με την κρίση της εμπιστοσύνης του λαού στους ελληνικούς θεσμούς (εκτελεστική, νομοθετική, δικαστική εξουσία) να έχει αρχίσει να αυξάνεται με ανησυχητικά ταχείς ρυθμούς.
Η κρίση δίχως άλλο κορυφώθηκε με αφορμή το πολύνεκρο δυστύχημα στα Τέμπη που προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων και συζητήσεων για το αν και κατά πόσον οι Έλληνες πολίτες μπορούν (και πρέπει) τελικά να στηρίζουν στην κυβέρνηση τις προσδοκίες τους για ένα κράτος που θα μεριμνά για την ασφάλεια και την ευημερία τους. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης εκφράζοντας εμπράκτως την έντονη λαϊκή δυσαρέσκεια κατέθεσαν πρόταση δυσπιστίας κατά της κυβέρνησης τη 5 η Μαρτίου του 2025, η οποία δεν ευδοκίμησε, καθότι καταψηφίστηκε από τους 157 εκ των 300 Ελλήνων βουλευτών. Ενόψει, λοιπόν, των εξελίξεων, αξίζει νομίζω να επιχειρήσουμε μία σύντομη, πλην όμως κατατοπιστική, αναδρομή στον θεσμό της προτάσεως δυσπιστίας έχοντας πάντα ως σημείο αναφοράς μας το επίμονο και επίκαιρο ερώτημα αν και σε ποιο βαθμό η πρόταση δυσπιστίας αποτελεί τελικά ένα αποτελεσματικό μέσο έκφρασης της λαϊκής βούλησης.
Με τη λήξη της δικτατορίας των συνταγματαρχών και την έναρξη της περιόδου της Μεταπολίτευσης, το δημοκρατικό πολίτευμα στην Ελλάδα βρίσκεται, για πρώτη φορά, στη σταθερότερη και λειτουργικότερη φάση του. Το Σύνταγμα του 1975, ψηφισμένο από την Ε΄Αναθεωρητική Βουλή των Ελλήνων επί κυβέρνησης εθνικής ενότητας Κωνσταντίνου Καραμανλή, απετέλεσε την αφετηρία της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας, εξασφαλίζοντας στα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών συνταγματική περιωπή και δημιουργώντας μία σειρά μηχανισμών εγγυητικών της απρόσκοπτης και αποτελεσματικής λειτουργίας του πολιτεύματος, πάντοτε με κέντρο αναφοράς τον ελληνικό λαό (ιδιαίτερα χαρακτηριστικό είναι το ίσως διακηρυκτικό ύφος της διατύπωσης του Άρθρου 1 παράγραφος 3 του Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον Λαό και υπάρχουν υπερ αυτού και του Έθνους).
Στο πλαίσιο αυτό και ιδιαίτερα με τη πρόσφατη μνήμη της δικτατορίας, διαμορφώθηκαν θεσμοί που θα δημιουργούσαν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την πραγματική κυριαρχία της βούλησης του ελληνικού λαού και πάντως θα παρείχαν ασφαλείς εγγυήσεις για μία νομιμοποιημένη και όχι αυθαίρετη κατάληψη και διατήρηση της πολιτικής εξουσίας. Ένας από τους σημαντικότερους θεσμούς που γεννήθηκαν κατά τη περίοδο που εξετάζουμε είναι δίχως άλλο ο θεσμός της προτάσεως δυσπιστίας.
Η πρόταση δυσπιστίας (ή αλλιώς πρόταση μομφής, όπως συχνά καλείται από τους πολιτικούς επιστήμονες), αποτελεί το ισχυρότερο μέσο άσκησης κοινοβουλευτικού ελέγχου στην κυβερνητική πλειοψηφία (ως ηπιότερα μέσα ενδεικτικά επισημαίνονται η σύσταση εξεταστικής επιτροπής, οι ερωτήσεις, οι επερωτήσεις κλπ). Δεδομένου μάλιστα του χαρακτήρα του πολιτεύματός μας ως κοινοβουλευτικού και της συνακόλουθης εξάρτησης της κυβέρνησης από την εμπιστοσύνη της λαϊκής αντιπροσωπείας (βάσει της Αρχής της Δεδηλωμένης όπως αυτή κατοχυρώνεται στο άρθρο 84 παράγραφος 1 του Συντάγματος που ορίζει ότι η κυβέρνηση οφείλει να έχει την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών), εύκολα γίνεται κατανοητή η σημασία της πρότασης δυσπιστίας ως μέσου έκφρασης της έντονης δυσαρέσκειας του λαού κατά μίας πολιτικής κυβέρνησης. Η ύπαρξη και μόνο του θεσμού ασχέτως του αν είναι στην πραγματικότητα αποτελεσματικός (κάτι το οποίο μένει να εξετασθεί διεξοδικότερα παρακάτω), δίνει τουλάχιστον την εντύπωση ότι δεν αφήνει στις κυβερνητικές πλειοψηφίες περιθώρια αυθαιρεσίας και κυρίως ότι υπάρχει σε κάθε περίπτωση ένας μηχανισμός ελέγχου των κυβερνήσεων από τον Λαό και αλλαγής τους σε περίπτωση που δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις και τις προσδοκίες του.
Δικαιώματα Χρήσης: INTIME NEWS
Τον θεσμό της πρότασης δυσπιστίας καθιερώνει το Σύνταγμα του 1975 στο 84ο άρθρο του και συγκεκριμένα στην παράγραφο 6 εδάφιο β’ που ορίζει με αυστηρή διατύπωση ότι πρόταση δυσπιστίας γίνεται δεκτή μόνο εάν υπερψηφισθεί από την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, ήτοι από 151 βουλευτές. Αυτό σημαίνει δύο πράγματα Αφενός ότι (προφανώς για λόγους σταθερότητας των κυβερνήσεων) η πρόταση δυσπιστίας απαιτεί μεγαλύτερη πλειοψηφία από εκείνη που απαιτεί η παροχή ψήφου εμπιστοσύνης και αφετέρου ότι στην πράξη είναι μάλλον πολύ δύσκολο να φέρει απτά αποτελέσματα.
Ενόψει λοιπόν, και του ολωσδιόλου σπάνιου στην ελληνική πολιτική φαινομένου της κομματικής πειθαρχίας, είναι πρόδηλο ότι στον βαθμό που προκειμένου μία πρόταση δυσπιστίας να ευδοκιμήσει απαιτείται να υπερψηφισθεί όχι μόνο από τα κόμματα της αντιπολίτευσης, αλλά αναγκαίως και από βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος, ο θεσμός τουλάχιστον έτσι όπως είναι κατοχυρωμένος στο σύνταγμα είναι μάλλον καταδικασμένος σε αποτυχία. Μάλιστα, η διαπίστωση αυτή αποδεικνύεται πανηγυρικά από τις οκτώ προτάσεις δυσπιστίας που κατατέθηκαν κατά τη χρονική περίοδο 2013 έως 2025, οι οποίες φυσικά απέβησαν ατελέσφορες. Οι εν λόγω προτάσεις έδειξαν επίσης, μία τάση προοδευτικής μείωσης της ισχύος και της επίδρασης των κομμάτων της αντιπολίτευσης και σίγουρα αντίστοιχης αύξησης της ισχύος των κυβερνήσεων πλειοψηφίας, εξηγώντας σε μεγάλο βαθμό γιατί η πρόταση δυσπιστίας έχει αρχίσει να χάνει την πρακτική της αξία.
Λαμβανομένων υπόψιν των παραπάνω και ενόψει του πολιτικού σκηνικού όπως αυτό έχει διαμορφωθεί τα δυο τελευταία χρόνια, είναι φανερό ότι ο θεσμός της πρότασης δυσπιστίας μπορεί να μην φέρνει πάντοτε άμεσα και απτά αποτελέσματα. Δεν μπορούμε ωστόσο, να μην αναγνωρίσουμε ότι αποτελεί σε κάθε περίπτωση σοβαρό μέσο άσκησης πολιτικής πίεσης στις κυβερνήσεις και σίγουρα ένα ηχηρό μήνυμα για την ανάγκη ριζικών μεταρρυθμίσεων. Μεταρρυθμίσεων που θα θέσουν την αφετηρία για τη δημιουργία ενός κλίματος εμπιστοσύνης του λαού απέναντι στους ανθρώπους που τον κυβερνούν και για τη διαμόρφωση ενός αποτελεσματικού συστήματος θεσμών και μηχανισμών, που θα αποτελέσουν τα όπλα του κατά της αυθαιρεσίας και θα καθιερώσουν ένα δημοκρατικό πολίτευμα αληθινά άξιο του ονόματός του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η θεσμική σημασία της πρότασης δυσπιστίας, syntagmawatch.gr, διαθέσιμο εδώ
- Βουλή: Οκτώ προτάσεις δυσπιστίας και σφοδρές συγκρούσεις χωρίς απτό πολιτικό αποτέλεσμα, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πρόταση μομφής: Τι προβλέπει το Σύνταγμα και ο Κανονισμός της Βουλής, cnn.gr, διαθέσιμο εδώ
- Κατατέθηκε η πρόταση δυσπιστίας στη Βουλή – Την Παρασκευή η ψηφοφορία, ertnews.gr, διαθέσιμο εδώ
