Της Δήμητρας Τσάνταλη,
Η αμφιβολία, σε πολλές περιπτώσεις, έχει συνδεθεί με την αβεβαιότητα και την ανασφάλεια, δημιουργώντας ένα αρνητικό, στερεοτυπικό αντίκτυπο στην ψυχολογία και την κοινωνία. Πράγματι, συχνά γίνεται ενοχλητική, μας «ξεβολεύει» και μας προτρέπει να έρθουμε αντιμέτωποι με αλήθειες που διαισθανόμαστε την ύπαρξή τους, αλλά ίσως να μην είμαστε ακόμη έτοιμοι να τις αντικρύσουμε κατάματα.
Η εθελοτυφλία, από την άλλη, είναι πολύ πιο βολική, δεν μας κουράζει ούτε νοητικά ούτε πνευματικά και μας επιτρέπει να συνεχίζουμε τη ζωή μας, χωρίς μεγάλες αλλαγές και έντονες συγκινήσεις. Έτσι, διασφαλίζεται μια μονότονη ρουτίνα, για τη συντήρηση της οποίας απαιτείται να θυσιάσουμε την ειλικρίνεια απέναντι τόσο απέναντι στον εαυτό μας όσο και στους άλλους. Αυτή μας προσφέρει μια πλασματική αίσθηση ασφάλειας στα πλαίσια της οποίας «βολευόμαστε» και τροφοδοτείται από μια σειρά επαναλαμβανόμενων ψεμάτων που χρησιμοποιούμε για να πείσουμε τους εαυτούς μας, πως η κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε είναι πραγματικά ωφέλιμη και υγιής για εμάς.
Η αμφιβολία μπορεί να έχει πολλά πρόσωπα και πτυχές. Μπορεί να απευθύνεται στον ίδιο μας τον εαυτό, στο φιλικό, εργασιακό ή οικογενειακό μας περίγυρο ή ακόμα και στο πολιτικό και κοινωνικό μας περιβάλλον. Σε κάθε πτυχή της προσωπικής ή της κοινωνικής μας ζωής υπάρχουν κάποιοι θεσμοθετημένοι ή άτυποι κανόνες και νόμοι, ώστε να εξασφαλίζεται η συνοχή και η ασφάλεια. Όμως τα πάντα γύρω μας αλλάζουν και συχνά με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Όταν λοιπόν όλα όσα θεωρούσαμε ως κατοχυρωμένες αλήθειες (νοητικά σχήματα, αξίες, αντιλήψεις κ.τ.λ.), δεν επαρκούν για την αντιμετώπιση μιας καινούργιας συνθήκης και τα νέα γεγονότα γεννούν την αμφιβολία και την ανάγκη επαναπροσδιορισμού των υφιστάμενων δομών, οφείλουμε ως άτομα και ως πολίτες να προβούμε στον έλεγχο και στην αναθεώρηση των δεδομένων αυτών.
Το να αμφιβάλουμε ως άτομα είναι μια γενναία επιλογή που απαιτεί την καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας. Όταν αμφιβάλλουμε για τις σκέψεις, τις πεποιθήσεις ή τις επιλογές μας, «ανοίγουμε» το δρόμο για την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και της αυτογνωσίας. Αναγκαζόμαστε να εξετάσουμε διάφορα δεδομένα, να τα συγκρίνουμε, να αναζητήσουμε νέα μονοπάτια σκέψης και έτσι, να εξελιχθούμε ως άτομα. Αυτή η διαδικασία μας επιτρέπει να λαμβάνουμε πιο συνειδητές αποφάσεις.
Το να αμφιβάλλουμε όμως ως πολίτες είναι χρέος μας, καθώς αυτός είναι ο μόνος τρόπος για την προάσπιση της δικαιοσύνης και για την εξασφάλιση ενός υγιούς κοινωνικοπολιτικού πλαισίου. Άλλωστε, η «καρδιά» του δογματισμού είναι η τυφλή πίστη σε μια ιδέα, ένα κόμμα ή έναν ηγέτη. Η αμφιβολία για τα καθιερωμένα συστήματα και τις παραδοσιακές αξίες, μπορεί να αποτρέψει την εγκαθίδρυση καθεστώτων και ηγετών που καταστρατηγούν τη δικαιοσύνη και μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Ακόμα, μπορεί να λειτουργήσει ανασταλτικά ως προς την αυθαιρεσία και την υποταγή σε εξουσιαστικές ιδέες ή αντιλήψεις. Όταν οι άνθρωποι αμφιβάλλουν για την αδικία, τις ανισότητες ή τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αρχίζουν να αποκτούν μια πιο σφαιρική αντίληψη της κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας και έτσι είναι σε θέση να διεκδικήσουν κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές. Οι πολίτες που δυσπιστούν και δεν εμπιστεύονται τυφλά τις κυβερνητικές αποφάσεις και τις προθέσεις των ηγετών είναι πιο πιθανό να απαιτήσουν διαφάνεια, αμεροληψία και δίκαιη εκπροσώπηση. Η αμφιβολία μας βοηθά να αποφεύγουμε τον κίνδυνο της καθολικής αποδοχής και της νοοτροπίας της αγέλης, ενισχύει τη συμμετοχή στην πολιτική ζωή, την αντίσταση στις αυθαίρετες πολιτικές αποφάσεις και τη συνεχόμενη αμφισβήτηση του κατεστημένου, προάγοντας με αυτό τον τρόπο την εξέλιξη των κοινωνικών θεσμών.
Σε έναν κόσμο που οι πληροφορίες είναι άμεσα προσβάσιμες και κατακλύζουν την καθημερινότητά μας, η ικανότητα να αμφιβάλλουμε για ό,τι ακούμε και βλέπουμε δεν είναι απλώς θετική, αλλά επιβεβλημένη. Ιδίως σήμερα, που οι πηγές πληροφόρησης και παραπληροφόρησης ολοένα και αυξάνονται και υπάρχει μια συστηματική προσπάθεια χειραγώγησης της σκέψης του κόσμου, η πιο χρήσιμη και επαναστατική πράξη είναι η αμφιβολία. Όσο και αν πολλοί τη φοβούνται ή τη θεωρούν εμπόδιο, στην πραγματικότητα είναι θεμελιώδης για την προσωπική και κοινωνική πρόοδο. Εάν γεννηθεί, τότε δεν μπορεί να αγνοηθεί μέχρι να επιβεβαιωθεί ή να διαψευσθεί. Σε κάθε περίπτωση όμως, εμείς υποχρεούμαστε να αντιμετωπίζουμε την αλήθεια, με ό,τι συνέπεια μπορεί να έχει αυτό, καθώς εκείνη είναι που δημιουργεί τον χώρο για πιο δίκαιες και ισότιμες κοινωνίες.
Η αλλαγή οποιασδήποτε υπάρχουσας καταστάσεως απαιτεί πάντοτε θάρρος. Δεν πρέπει, όμως, να ξεχνάμε πως η αμφιβολία είναι που πυροδοτεί τη σκέψη, εξαιτίας της ξεκίνησε η φιλοσοφία, αυτή συνέβαλε στην εξέλιξη των επιστημών, εκείνη στάθηκε η κινητήριος δύναμη για τη δημιουργία κινημάτων που άλλαξαν τον κόσμο και εκείνη συνέβαλε και εξακολουθεί να συμβάλλει στην πνευματική αφύπνιση των ανθρώπων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ε.Παπανούτσος – Η αξία της αμφιβολίας, antikleidi.com, διαθέσιμο εδώ
