Του Κωνσταντίνου Μπαρτζώκα,
Τα τελευταία χρόνια, ο όρος «woke» χρησιμοποιείται ευρέως για να περιγράψει ανθρώπους με υψηλή κοινωνική ευαισθησία και ενεργή συμμετοχή σε ζητήματα όπως η φυλετική ανισότητα και ο ρατσισμός, η ισότητα των φύλων, τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας και η προστασία του περιβάλλοντος. Κάποιοι επικριτές υποστηρίζουν ότι οι συγκεκριμένοι άνθρωποι δείχνουν πιο θυμωμένοι ή ανήσυχοι, ενώ διάφορα άρθρα, όπως ένα της New York Post, και μια φινλανδική έρευνα, συσχετίζουν την αριστερή ή «woke» αυτοτοποθέτηση με αυξημένα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης. Ωστόσο, πολλά από τα ερευνητικά δείγματα αυτών των μελετών προέρχονται από πανεπιστημιακά και ακαδημαϊκά περιβάλλοντα, όπου συχνά κυριαρχεί κριτική και ενίοτε δυσοίωνη αρθρογραφία. Έτσι, η άποψη ότι οι «woke» άνθρωποι είναι εξ ορισμού πιο δυστυχισμένοι μπορεί να αποδειχτεί παραπλανητική.
Παράλληλα, υπάρχει μια σημαντική κριτική ως προς το πώς ορισμένοι αρθρογράφοι, όπως ο Matt Walsh, προσεγγίζουν τη «wokeness». Το μεγαλύτερο πρόβλημα φαίνεται να είναι η υπεραπλούστευση: ένα ευρύ και πολυδιάστατο σύνολο αριστερόστροφων ή προοδευτικών πεποιθήσεων αντιμετωπίζεται ως ενιαία, αρνητική ιδεολογία. Επικαλούμενος μία μόνο φινλανδική μελέτη, χωρίς να αναλύει τη μεθοδολογία της ή να λάβει υπόψη τυχόν πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, ο Walsh παρουσιάζει τη συσχέτιση αριστερών αντιλήψεων και προβλημάτων ψυχικής υγείας σαν να αποδεικνύει αυτόματα αιτιώδη σχέση. Μια τέτοια γενίκευση παραβλέπει ατομικές διαφορές, καθώς και τις διάφορες κοινωνικο-πολιτικές συνθήκες που καθορίζουν το πώς ο καθένας ισορροπεί μεταξύ της ανάλυσης των συστημικών ανισοτήτων και της προσωπικής του ευθύνης. Έτσι, τελικά προκύπτει η υπεραπλουστευμένη ιδέα ότι όλοι οι προοδευτικοί στερούνται νόημα ή αυτενέργεια, χωρίς να αναγνωρίζεται ότι οι άνθρωποι έλκονται από τη δικαιοσύνη για διαφορετικούς λόγους.
Από ψυχολογική σκοπιά, η συνεχής ενασχόληση με κοινωνικές αδικίες όντως μπορεί να επιβαρύνει την ψυχική υγεία, προκαλώντας θυμό ή απογοήτευση. Σε ακαδημαϊκά περιβάλλοντα, όπου η κριτική θεωρία και η ανάλυση των δομικών προβλημάτων είναι στην ημερήσια διάταξη, η έντονη ανησυχία για την κοινωνική πραγματικότητα δεν είναι σπάνιο φαινόμενο. Παρ’ όλα αυτά, η κοινωνική δράση, η αλληλεγγύη και η ενεργή συμμετοχή σε συλλογικά κινήματα μπορούν να αποτελέσουν πηγή σκοπού και σύσφιξης των σχέσεων στην κοινότητα, στοιχεία που συνδέονται με την ευημερία και την ψυχική ανθεκτικότητα.
Οι φιλοσοφικές καταβολές της έννοιας της «δυστυχίας» έχουν τεθεί από την εποχή του Σωκράτη και του Πλάτωνα έως τον Αριστοτέλη και, πολύ αργότερα, τον Αλαίν Μπαντιού. Από τη μία πλευρά, υπάρχει μια σχετική «ανακούφιση» που προσφέρει η αποδοχή του status quo ή η προσήλωση σε υλικούς στόχους. Από την άλλη, η κριτική και απαιτητική στάση ζωής, που αμφισβητεί την καθιερωμένη κανονικότητα, συχνά επιφέρει άγχος, υπαρξιακή ταραχή και συγκρούσεις. Ωστόσο, αυτή η «δυσάρεστη» επίγνωση μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για μια πιο βαθιά ελπίδα, δημιουργικότητα και αίσθηση ολοκλήρωσης.
Σε ό,τι αφορά τις ομάδες που βιώνουν άμεσα διακρίσεις —για παράδειγμα γυναίκες, μειονότητες, μαύρους ανθρώπους και ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα — ο θυμός και η ένταση αποτελούν φυσική αντίδραση μπροστά σε υπαρκτές απειλές για την καθημερινότητά τους. Όταν άνθρωποι που δεν απειλούνται με τον ίδιο τρόπο, όπως πολλοί cis straight άνδρες, συμμετέχουν στις ίδιες συζητήσεις, συζητούν χωρίς τον αντίστοιχο φόβο για θέματα που δεν τους επηρεάζουν άμεσα. Έτσι, ο θυμός όσων υφίστανται αδικία δεν μαρτυρά απαραίτητα «δυστυχία», αλλά αποτελεί μάλλον μια λογική απάντηση στην αδικία και τον κίνδυνο.
Παρότι η κριτική και συνεχής εξέταση των κοινωνικών και υπαρξιακών ζητημάτων μπορεί όντως να προκαλεί άγχος ή να οδηγήσει σε μια προσωρινή αίσθηση απομόνωσης, μπορεί επίσης να δώσει ώθηση σε μια περισσότερο αυθεντική και βαθιά μορφή ευτυχίας. Ο Αριστοτέλης την περιέγραψε ως «ευδαιμονία», μια κατάσταση που δεν ταυτίζεται απλώς με την επιφανειακή ικανοποίηση ή τη συμμόρφωση προς τις κυρίαρχες αντιλήψεις, αλλά αντλείται από την αναζήτηση της αλήθειας και τη δημιουργική σκέψη. Η «woke» ή κριτικά ευαισθητοποιημένη οπτική μπορεί να φέρει θλίψη ή μοναξιά, όμως παράλληλα καλλιεργεί μια ρεαλιστική αισιοδοξία και μπορεί να πυροδοτήσει συλλογικούς αγώνες για μια πιο δίκαιη κοινωνία.
Συνοψίζοντας, το ερώτημα αν οι «woke» άνθρωποι είναι εγγενώς πιο δυστυχισμένοι δύσκολα δίνεται μία μονοδιάστατη απάντηση. Η έντονη επίγνωση των κοινωνικών ανισοτήτων πράγματι συνδέεται με δυσάρεστα συναισθήματα, όμως η ίδια αυτή επίγνωση αποτελεί και κινητήρια δύναμη για δράση, ενσυναίσθηση και αναζήτηση μιας πιο ουσιαστικής ευτυχίας. Η τάση να συγχωνεύεται ολόκληρο το φάσμα της «αφύπνισης» σε μια αρνητική μονολιθική ταμπέλα δεν αφήνει χώρο για τις διαφορετικές διαδρομές, σκοπούς και βαθμούς εμπλοκής των ανθρώπων που επιλέγουν να αμφισβητήσουν το status quo.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Woke” people more likely to be unhappy , anxius and dipressed, new study suggests, nypost.com, διαθέσιμο εδώ
- Construction and validation of a scale for assessing critical social justice attitudes, onlinelibrary.wiley.com, διαθέσιμο εδώ
