Της Χαράς Γρίβα,
Ο Ιρλανδικός Δημοκρατικός Στρατός (IRA) ήταν μια από τις πιο επιδραστικές παραστρατιωτικές οργανώσεις στην Ιρλανδία και τη Βρετανία του 20ού αιώνα. Αφοσιωμένος στον ιρλανδικό ρεπουμπλικανισμό, ο πρωταρχικός του στόχος ήταν να τερματίσει τη βρετανική κυριαρχία στη Βόρεια Ιρλανδία και να εγκαθιδρύσει μια ενωμένη, ανεξάρτητη Ιρλανδία. Καθ’ όλη τη διάρκεια του αιώνα, ο IRA εξελίχθηκε μέσα από πολλαπλές φάσεις, από τις απαρχές του στον Ιρλανδικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας (1919-1921), έως τη συμμετοχή του στη σύγκρουση της Βόρειας Ιρλανδίας (1969-1998).
Οι απαρχές του IRA (1916-1921)
Οι ρίζες του IRA βρίσκονται στο ιρλανδικό επαναστατικό κίνημα του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα. Η πασχαλινή εξέγερση του 1916, υπό την ηγεσία της Ιρλανδικής Ρεπουμπλικανικής Αδελφότητας (IRB) και των Ιρλανδών Εθελοντών, έθεσε τις βάσεις για ένοπλη σύγκρουση κατά της βρετανικής κυριαρχίας. Αν και η εξέγερση καταπνίγηκε γρήγορα, οι ηγέτες της – ο Patrick Pearse, ο James Connolly και άλλοι – εκτελέστηκαν, μετατρέποντάς τους σε μάρτυρες και γαλουχώντας το εθνικιστικό συναίσθημα.
Το 1919, οι Ιρλανδοί Εθελοντές μετονομάστηκαν σε Ιρλανδικό Δημοκρατικό Στρατό και ξεκίνησαν ανταρτοπόλεμο εναντίον των βρετανικών δυνάμεων. Με επικεφαλής προσωπικότητες, όπως ο Michael Collins και ο Richard Mulcahy, ο IRA διεξήγαγε μια επιτυχημένη εξέγερση μέσω ενέδρας, δολοφονιών και σαμποτάζ. Η σύγκρουση έληξε με την Αγγλοϊρλανδική Συνθήκη του 1921, η οποία ίδρυσε το Ιρλανδικό Ελεύθερο Κράτος, αλλά διατήρησε τη Βόρεια Ιρλανδία υπό βρετανικό έλεγχο. Η συνθήκη δίχασε τον IRA, οδηγώντας στον Ιρλανδικό Εμφύλιο Πόλεμο (1922-1923) μεταξύ των δυνάμεων που τάχθηκαν υπέρ και κατά της Συνθήκης.
Ο IRA στο Μεσοπόλεμο (1923-1939)
Μετά την ήττα του στον εμφύλιο πόλεμο, ο IRA τέθηκε εκτός νόμου, αλλά παρέμεινε ενεργός ως επαναστατική οργάνωση. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1920 και 1930, προσπάθησε να ανασυγκροτήσει τη δύναμή του, πραγματοποιώντας σποραδικές επιθέσεις εναντίον βρετανικών και ελεύθερων κρατικών στόχων. Υπό ηγέτες, όπως ο Seán Russell, ο IRA ευθυγραμμίστηκε με ριζοσπαστικά αριστερά και φασιστικά στοιχεία σε διαφορετικές περιόδους.
Μια από τις πιο αξιοσημείωτες επιχειρήσεις αυτής της περιόδου ήταν η εκστρατεία βομβαρδισμών του σχεδίου “S-Plan” στη Βρετανία, κατά τις απαρχές της νέας δεκαετίας. Ο IRA πραγματοποίησε μια σειρά βομβιστικών επιθέσεων σε αγγλικές πόλεις, στοχεύοντας υποδομές σε μια προσπάθεια να αναγκάσει τη Βρετανία να αποχωρήσει από την Ιρλανδία. Ωστόσο, η εκστρατεία ήταν σε μεγάλο βαθμό ανεπιτυχής και πολλοί πράκτορες του IRA συνελήφθησαν.
Ο IRA και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος (1939-1945)
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο IRA βρήκε την ευκαιρία να χτυπήσει τη Βρετανία, ενώ αυτή βρισκόταν σε σύγκρουση με τη ναζιστική Γερμανία. Ορισμένα στοιχεία του IRA αναζήτησαν τη γερμανική υποστήριξη, οδηγώντας στην Επιχείρηση Kathleen, ένα αποτυχημένο σχέδιο γερμανικής εισβολής στην Ιρλανδία. Ωστόσο, οι ιρλανδικές αρχές, υπό την κυβέρνηση του Éamon de Valera, κατέστειλαν τις δραστηριότητες του IRA, φυλακίζοντας πολλά μέλη του και εκτελώντας ορισμένα για εγκλήματα, όπως η προδοσία.
Ο IRA στα μεταπολεμικά χρόνια (1945-1969)
Μετά τον πόλεμο, ο IRA αποδυναμώθηκε, αλλά συνέχισε τον αγώνα του. Στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και στις αρχές της δεκαετίας του 1950, πραγματοποιήθηκε άλλη μια εκστρατεία βομβαρδισμών στη Βρετανία, καθώς και η «Εκστρατεία των Συνόρων» (1956-1962). Πρόκειται για έναν ανταρτοπόλεμο που αποσκοπούσε στην αποσταθεροποίηση της Βόρειας Ιρλανδίας και την εξαναγκαστική αποχώρηση των Βρετανών. Ωστόσο, η εκστρατεία ήταν ανεπαρκώς εξοπλισμένη και δεν είχε δημόσια υποστήριξη, με αποτέλεσμα να αποτύχει.
Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960, ο IRA είχε σε μεγάλο βαθμό παρακμάσει και ορισμένα μέλη του κινήθηκαν ακόμη και προς τον πολιτικό ακτιβισμό, υποστηρίζοντας αριστερούς και εθνικιστικούς σκοπούς. Ωστόσο, οι αυξανόμενες θρησκευτικές εντάσεις στη Βόρεια Ιρλανδία σύντομα αναζωπύρωσαν το μαχητικό ρόλο του IRA.
Οι ταραχές και η άνοδος του Προσωρινού IRA (1969-1998)
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 παρατηρήθηκε κλιμάκωση της βίας μεταξύ καθολικών και προτεσταντικών κοινοτήτων στη Βόρεια Ιρλανδία. Η βρετανική κυβέρνηση ανέπτυξε στρατεύματα το 1969 για να διατηρήσει την τάξη, αλλά η σκληρή αστυνόμευση και οι βίαιες συγκρούσεις με καθολικούς διαδηλωτές για τα πολιτικά δικαιώματα οδήγησαν σε περαιτέρω αναταραχές.
Ο IRA διασπάστηκε το 1969 στον Επίσημο IRA και στον Προσωρινό IRA (PIRA). Οι “Officials” κινήθηκαν προς μια μαρξιστική πολιτική στρατηγική, ενώ οι “Provisionals” έδωσαν προτεραιότητα στον ένοπλο αγώνα. Ο PIRA έγινε γρήγορα η κυρίαρχη παράταξη και ξεκίνησε μια επιθετική εκστρατεία εναντίον των βρετανικών δυνάμεων και της κυβέρνησης της Βόρειας Ιρλανδίας.
Η στρατιωτική εκστρατεία της PIRA
Καθ’ όλη τη δεκαετία του 1970 και του 1980, η PIRA διεξήγαγε μια αιματηρή εξέγερση. Η τακτική της περιλάμβανε βομβιστικές επιθέσεις, δολοφονίες και επιθέσεις ελεύθερων σκοπευτών. Μερικές από αυτές ήταν η Ματωμένη Παρασκευή (1972), μια σειρά βομβιστικών επιθέσεων στο Μπέλφαστ που σκότωσαν 9 άτομα και τραυμάτισαν πάνω από 100, η δολοφονία του Λόρδου Mountbatten (1979), όπου μια βόμβα σκότωσε τον ξάδελφο της Βασίλισσας Ελισάβετ Β’, Λόρδο Louis Mountbatten, μαζί με αρκετούς άλλους. Ακόμη, είναι υπεύθυνοι για την βομβιστική επίθεση στο ξενοδοχείο του Brighton (1984), όπου έγινε απόπειρα δολοφονίας της πρωθυπουργού Margaret Thatcher και του υπουργικού της συμβουλίου και για την βομβιστική επίθεση στο Enniskillen (1987) σε μια τελετή για την Ημέρα Μνήμης, κατά την οποία σκοτώθηκαν 11 πολίτες. Από πλευράς της, η βρετανική κυβέρνηση αντέδρασε με στρατιωτική δύναμη, επιχειρήσεις αντιμετώπισης της εξέγερσης και προσπάθειες των μυστικών υπηρεσιών να διεισδύσουν στον IRA.
Απεργίες πείνας και πολιτικές αλλαγές
Ένα από τα σημεία καμπής της εκστρατείας του IRA ήταν η απεργία πείνας του 1981 από φυλακισμένα μέλη του IRA, με επικεφαλής τον Bobby Sands. Οι απεργίες πείνας κέρδισαν τη διεθνή προσοχή και έδωσαν ώθηση στην πολιτική πτέρυγα του IRA, το “Sinn Féin”. Με την πάροδο του χρόνου, το “Sinn Féin” άρχισε να κερδίζει εκλογική υποστήριξη, οδηγώντας σε μια διπλή στρατηγική ένοπλου αγώνα και πολιτικής δέσμευσης.
Η πορεία προς την ειρήνη
Μέχρι τη δεκαετία του 1990, η εκστρατεία του IRA είχε γίνει όλο και πιο δύσκολη. Οι βρετανικές δυνάμεις ασφαλείας είχαν βελτιώσει τις επιχειρήσεις πληροφοριών και η κοινή γνώμη είχε μετατοπιστεί προς την κατεύθυνση μιας λύσης με διαπραγμάτευση. Μυστικές συνομιλίες μεταξύ της βρετανικής κυβέρνησης, της ιρλανδικής κυβέρνησης και του “Sinn Féin” άνοιξαν το δρόμο για τη «Συμφωνία της Καλής Παρασκευής» (1998). Στο πλαίσιο της ειρηνευτικής διαδικασίας, ο IRA κήρυξε κατάπαυση του πυρός το 1994 και αργότερα συμφώνησε να παραδώσει τα όπλα του στις αρχές της δεκαετίας του 2000.
Η δράση του IRA τον 20ό αιώνα διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στην ιρλανδική και βρετανική ιστορία. Από τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας έως τις Ταραχές, οι εκστρατείες του διαμόρφωσαν το πολιτικό τοπίο της Ιρλανδίας και της Βόρειας Ιρλανδίας. Ενώ, η οργάνωση πέτυχε ορισμένους από τους στόχους της -κυρίως τον αυξημένο ρόλο του Sinn Féin στην πολιτική- άφησε επίσης πίσω της μια κληρονομιά βίας και διαμάχης. Σήμερα, η επιρροή του IRA έχει μειωθεί, αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν ομάδες απόσχισης, γεγονός που δείχνει ότι ο αγώνας για το μέλλον της Ιρλανδίας δεν έχει τελειώσει εντελώς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- J. Bowyer Bell (1997), The Secret Army: The IRA, εκδ: Routledge
- Richard English (2005), Armed Struggle: The History of the IRA, εκδ: Oxford University Press
- Paul Dixon (2008), Northern Ireland: The Politics of War and Peace, εκδ: Palgrave
