Της Μαρίας Μαυρομανωλάκη,
Η επιδίωξη απόδοσης ευθυνών για τις μαζικές θηριωδίες στο Darfur είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το εξελισσόμενο πολιτικό τοπίο του Σουδάν. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) ως βασικός πυλώνας της διεθνούς έννομης τάξης, διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο στη διασφάλιση της λογοδοσίας των δραστών και στην απονομή δικαιοσύνης, σε ένα πολιτικά φορτισμένο περιβάλλον με έντονη ανθρωπιστική κρίση, όπως του Darfur.
Ιδρυθέν με το Καταστατικό της Ρώμης (1998), το ΔΠΔ συνιστά δικαστικό μηχανισμό, επιφορτισμένο με την έρευνα, δίωξη και παραπομπή σε δίκη μεμονωμένων κατηγορουμένων για διάπραξη εγκλημάτων πολέμου, γενοκτονίας επίθεσης και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Ως προς τον πόλεμο στο Σουδάν, παραμένει ακλόνητο στη δέσμευσή του προς απόδοση δικαιοσύνης και ευθυνών για τις φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν, υποστηρίζοντας τη διεθνή συνεργασία για την τήρηση των αρχών του διεθνούς δικαίου.
Το πολιτικό τοπίο του Σουδάν έχει υποστεί ταραχώδεις αλλαγές τα τελευταία χρόνια, ιδίως μετά την ανατροπή του μακροχρόνιου ηγέτη Omar al-Bashir (2019). Η μετάβαση στην πολιτική διακυβέρνηση σημαδεύτηκε αρχικά από τη σύναψη μιας συμφωνίας καταμερισμού της εξουσίας μεταξύ των στρατιωτικών και των πολιτικών παρατάξεων. Η εύθραυστη ρύθμιση κατέρρευσε μετά από στρατιωτικό πραξικόπημα με επικεφαλής τον στρατηγό Abdel Fattah al-Burhan (2021), που εδραίωσε περαιτέρω τον στρατιωτικό έλεγχο, προκαλώντας εκτεταμένη πολιτική και οικονομική αναταραχή και αναζωπυρώνοντας τις διακοινοτικές συγκρούσεις. Παρά τη διεθνή πίεση και τις κυρώσεις, η πολιτική αστάθεια βάθυνε, με συνεχείς συγκρούσεις μεταξύ των στρατιωτικών και των πολιτικών δυνάμεων, οι οποίες επιδεινώθηκαν από την οικονομική δυσπραγία, την εθνοτική βία και τις ανθρωπιστικές κρίσεις.
Τον Απρίλιο του 2023 ξέσπασε δριμεία πολεμική σύγκρουση στο εσωτερικό του Σουδάν ανάμεσα στις Ένοπλες Δυνάμεις του Σουδάν (Sudan Armed Forces-SAF), δηλαδή τον εθνικό στρατό της χώρας και στις Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (Rapid Support Forces-RSF), μια αποστάτρια περιφερειακή παραστρατιωτική ομάδα που δημιουργήθηκε από προηγούμενο στρατιωτικό καθεστώς. Η SAF και η RSF υπήρξαν σύμμαχοι μέχρι την ανατροπή της πολιτικής μεταρρυθμιστικής κυβέρνησης τον Οκτώβριο του 2021, όταν η συμμαχία τους άρχισε να διασπάται.
Εφεξής οι εντάσεις κλιμακώθηκαν μεταξύ των δύο ομάδων, ιδίως καθώς αμφότεροι στρατιωτικοί ηγέτες διεκδικούσαν την εξουσία, οδηγώντας σε μια σύγκρουση πλήρους κλίμακας που ξέσπασε το 2023. Τόσο ο διοικητής της RSF Mohamed Dagalo (γνωστός και ως Hemeti) όσο και ο στρατηγός της SAF Abdel Fattah al-Burhan έχουν τοποθετηθεί ως βασικοί διεκδικητές για την ηγεσία του Σουδάν, έκαστος με στόχο την εδραίωση πολιτικής κυριαρχίας και επιρροής στη χώρα. Βέβαια, αξίζει να σημειωθεί ότι η συντριπτική πλειοψηφία των Σουδανών θέλει μια δημοκρατική πολιτική κυβέρνηση, την οποία δεν θα ηγείται ούτε η SAF ούτε η RSF, ενώ ένας συνασπισμός σουδανικών πολιτικών ομάδων με επικεφαλής τον πρώην ανατραπέντα πρωθυπουργό Abdalla Hamdok έχει αναδειχθεί ως εναλλακτική λύση.
Ο συνεχιζόμενος εμφύλιος πόλεμος στο Σουδάν έχει επιφέρει καταστροφικές συνέπειες στο εσωτερικό, βυθίζοντας την χώρα σε αβεβαιότητα. Οι ένοπλες συγκρούσεις έχουν οδηγήσει σε προσφυγική κρίση, αναγκαστικούς εκτοπισμούς, κατάρρευση βασικών υποδομών και ολέθριες ανθρωπιστικές δυσχέρειες. Ειδικότερα, καταγράφηκαν κατάφωρες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εγκλήματα πολέμου, με αμφότερα μέρη να κατηγορούνται για πολυάριθμες εξωδικαστικές εκτελέσεις, απαγωγές, σεξουαλική βία και επιθέσεις κατά αμάχων πληθυσμών. Οι φρικαλεότητες του πολέμου επιδεινώνονται από τις εθνοτικές και πολιτικές διαιρέσεις, ιδίως σε περιοχές όπως το Darfur, όπου οι ιστορικές εχθρότητες έχουν αναζωπυρωθεί, οδηγώντας σε εκτενείς εθνοκαθάρσεις.
Η στοχοποίηση μη στρατιωτικών περιοχών, η καταστροφή ζωτικών πόρων, οι αδιάκριτες επιθέσεις σε νοσοκομεία και αυτοκινητοπομπές ανθρωπιστικής βοήθειας αποτελούν σαφείς παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Παράλληλα, η αδιάκριτη χρήση βαρέως πυροβολικού, οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί, η στρατολόγηση παιδιών-στρατιωτών και οι μαζικές δολοφονίες επιδεινώνουν περαιτέρω τα δεινά των αμάχων. Η οικονομική ύφεση, η επισιτιστική ανασφάλεια, η αδυναμία πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες, όπως η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση και το καθαρό νερό, υπονομεύουν και καταστρατηγούν θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.
Η περιορισμένη ανταπόκριση της διεθνούς κοινότητας έχει κριθεί ανεπαρκής για την αποκλιμάκωση του πολέμου και τον μετριασμό των επιπτώσεων του. Οι συνεχιζόμενες εχθροπραξίες καταδικάζουν το Σουδάν σε έναν φαύλο κύκλο βίας, πολιτικής ρευστότητας και ανάγκης ανθρωπιστικής συνδρομής. Η νομική επιδίωξη της δικαιοσύνης, συμπεριλαμβανομένων των συνεχιζόμενων ερευνών από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις λόγω των εξελισσόμενων εχθροπραξιών, του κατακερματισμένου χαρακτήρα του πολιτικού τοπίου του Σουδάν και της έλλειψης συνεργασίας από τις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις. Συνεπώς, ο εμφύλιος πόλεμος εγείρει κρίσιμες ανησυχίες σχετικά με την επιβολή του διεθνούς δικαίου, την κατάπαυση του πυρός και τη δίωξη και λογοδοσία των υπευθύνων για διάπραξη εγκλημάτων πολέμου.
Σε πρόσφατη συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, ο Εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου Karim Khan αναφέρθηκε στις δικαστικές δραστηριότητες που έχουν διεξαχθεί αναφορικά με τις θηριωδίες στο Darfur. Συγκεκριμένα, ενημέρωσε ως προς τη δίκη του Ali Kushayb, πρώην ηγέτη της πολιτοφυλακής Janjaweed, ο οποίος κατηγορείται για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας κατά την περίοδο 2003-2004. Ανέδειξε τις συνεχιζόμενες έρευνες για άλλους υπόπτους με εντάλματα σύλληψης, συμπεριλαμβανομένου του πρώην Προέδρου του Σουδάν, Omar al-Bashir, που κατηγορείται για γενοκτονία που φέρεται να διαπράχθηκε στο Darfur μεταξύ 2003-2008.
Επιπλέον, το ΔΠΔ ερευνά εγκλήματα που διαπράχθηκαν από τον Απρίλιο του 2023 στο δυτικό Darfur, όπως δολοφονίες, επιθέσεις σε καταυλισμούς εκτοπισμένων, εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και κατά παιδιών, επισημαίνοντας τη σημασία συλλογής αποδεικτικών στοιχείων και της έκδοσης ενταλμάτων σύλληψης των δραστών. Μάλιστα, υπογράμμισε την ηθική και νομική ευθύνη της διεθνούς κοινότητας προς απόδοση δικαιοσύνης.
Το Σουδάν παραμένει έως σήμερα εγκλωβισμένο σε έναν αγώνα για πολιτική νομιμότητα, με ένα βαθιά κατακερματισμένο σύστημα διακυβέρνησης και συνεχείς εντάσεις μεταξύ των παρατάξεων του. Η έλλειψη ενιαίας ηγεσίας, σε συνδυασμό με τις επίμονες συγκρούσεις σε περιοχές όπως το Darfur, έχουν τελματώσει την πρόοδο της χώρας προς τη διαρκή ειρήνη και σταθερότητα. Παρότι οι έρευνες και οι διώξεις του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου σηματοδοτούν μια παγκόσμια δέσμευση για απονομή δικαιοσύνης, η απουσία ουσιαστικών μηχανισμών επιβολής του διεθνούς δικαίου υπονομεύει τον αντίκτυπό του. Το ρευστό πολιτικό περιβάλλον παρουσιάζει προκλήσεις σε διεθνείς φορείς που καλούνται να αντιμετωπίσουν ζητήματα λογοδοσίας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διεθνούς ασφάλειας.
Συνεπώς, η διεθνής κοινότητα οφείλει να ενισχύσει την υποστήριξή της στο Δικαστήριο, διασφαλίζοντας ότι η δικαιοσύνη στο Darfur δεν είναι απλώς συμβολική επιδίωξη, αλλά απτή πραγματικότητα. Μόνο τότε δύνανται οι αρχές του διεθνούς δικαίου να εγγυηθούν πραγματικά τα δικαιώματα των θυμάτων και να συμβάλουν στη διαρκή ειρήνη στο Σουδάν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Darfur: ICC Prosecutor urges immediate action to address atrocities, United Nations, διαθέσιμο εδώ
- ICC prosecutor seeks arrest warrants over atrocities in Darfur, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Sudan Crisis – What You Need To Know, Operation Broken Silence, διαθέσιμο εδώ
- Sudan war: A simple guide to what is happening, BBC, διαθέσιμο εδώ
