Της Άννας Νικολάου,
Έχουν συνολικά περάσει 5 μήνες από την εγκαινίαση της έκθεσης Βάσω Κατράκη – Χαράγματα, που λαμβάνει χώρα στην Δημοτική Πινακοθήκη της Θεσσαλονίκης (Casa Bianca). Η έκθεση γίνεται σε συνεργασία με την οικογένεια της Μαριάννας Κατράκη, κόρη της διάσημης χαράκτριας και παρουσιάζει 90 από τα έργα της, ενώ συνδέεται άμεσα με την επέτειο συμπλήρωσης 50 χρόνων από την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Με αφορμή την έκθεση, λοιπόν, θα ακολουθήσει μια εξιστόρηση της καλλιτεχνικής πορείας της σπουδαίας χαράκτριας, η οποία υπήρξε η Βάσω Κατράκη, καθώς και μερικές πληροφορίες για τη ζωή και τους αγώνες της.
Η Βάσω Κατράκη γεννήθηκε τον Ιούλιο του 1914, στο Αιτωλικό και μεγάλωσε μέσα σε μια πνευματική και καλλιτεχνική οικογένεια. Παρακολουθώντας τα αδέλφια της και τις δημιουργίες τους στο χώρο της ζωγραφικής, γεννήθηκε μέσα της η βαθιά επιθυμία να γίνει καλλιτέχνης. Το παιδικό της, αυτό, όνειρο την οδήγησε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, στην οποία και σπούδασε μέχρι το 1940, με καθηγητές της τον Κωνσταντίνο Παρθένη, στην ζωγραφική και τον Γιάννη Κεφαλληνό, στην χαρακτική. Κατά τη διάρκεια των σπουδών της, η ίδια δέχτηκε πλήθος βραβείων και επαίνων.
Με την ολοκλήρωση των σπουδών της, σηματοδοτείται η αρχή της καλλιτεχνικής της πορείας. Μια πορεία, η οποία χαρακτηρίζεται έντονα από τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες της Ελλάδας της εποχής εκείνης, καθώς υπήρξε μάρτυρας των ασταμάτητων εθνικών κρίσεων. Πρώτο γνωστό της έργο, φαίνεται να αποτελεί η αφίσα της, «Για τους στρατιώτες», την οποία δημιούργησε το 1941 και που μπορεί να θαυμάσει κανείς, ανάμεσα στην πληθώρα των έργων που διαθέτει η προαναφερθείσα έκθεση.
Η έναρξη της εθνικής αντίστασης ήταν αυτή που ώθησε την καλλιτέχνιδα στο δρόμο της χαρακτικής. Όπως, άλλωστε, δήλωσε και η ίδια, η χαρακτική είχε πρωταγωνιστικό ρόλο κατά την περίοδο της κατοχής και αυτό συνέβη λόγω των δυνατοτήτων πολλαπλής ανατύπωσης, που την συνέδεσε άμεσα με την τυπογραφία. Στις ξυλογραφίες της φανερώνονται εικόνες διαδηλώσεων, εκτελέσεων και πείνας, καθώς λειτουργούν ως μια διαμαρτυρία απέναντι στην κατοχή. Παράλληλα, πληθώρα των έργων της φαίνεται πολύ συχνά να κάνουν αναφορές στην φτωχική ζωή των ψαράδων και των οικογενειών τους, καθώς και σε τοπία της φυσικής ομορφιάς, αδιαμφισβήτητα επηρεασμένη από τον τόπο καταγωγής της.
Αν η ίδια η Βάσω Κατράκη μπορούσε να διαχωρίσει την καλλιτεχνική της πορεία σε στάδια —όπως δήλωσε μερικά χρόνια πριν πεθάνει— αυτά θα ήταν της ξυλογραφίας και στη συνέχεια της χαρακτικής πάνω σε πέτρα. Η αρχική της ενασχόληση με το ξύλο προερχόταν κατά βάση από την παράδοση και από την επιρροή των καθηγητών της. Παρόλα αυτά, το ξύλο για την ίδια υπήρξε δευτερεύον υλικό για την καλλιτεχνική της έκφραση. Με την πέτρα, αντίθετα, ανοίγει ένας νέος κύκλος δημιουργίας. Η ιδιαίτερη αγάπη της καλλιτέχνιδας για τη χρήση της πέτρας φανερώνεται με την πρώτη ματιά, για όποιον αποφασίσει να επισκεφτεί το χώρο της Δημοτικής Πινακοθήκης, καθώς η πλειοψηφία των έργων, που εκτίθενται, αφορά τη δουλειά της πάνω στον ψαμμίτη.
Η ενασχόληση της με την πέτρα άνοιξε μια νέα θεματολογία για τα έργα της, η οποία στοχεύει στην αναβίωση του μακρινού ελληνικού παρελθόντος με τη σύνθεση χαρακτηριστικών, λιγνών μορφών που μας παραπέμπουν στα κυκλαδικά ειδώλια. Εστιάζει στη διήγηση μύθων, όπως αυτός του Ικάρου ή της Αντιγόνης, που δέχτηκαν έντονη αναγνώριση και βραβεύθηκαν για την καινοτομία τους στο εξωτερικό.
Η μετέπειτα επιβολή του φασιστικού καθεστώτος της Χούντας το 1967, στιγμάτισε τα έργα της χαράκτριας, η οποία βρέθηκε ανάμεσα στους ανθρώπους που διώχθηκαν και εξορίστηκε για ένα χρόνο στη Γυάρο. Οι συνθέσεις της εποχής εκείνης αποτέλεσαν μαρτυρίες της φασιστικής απειλής και χαρακτηρίζονται από την αντίθεση του φασιστικού τρόμου, με την αγνή, ανθρώπινη ομορφιά. Πλήθος συνθέσεων της Κατράκη, κατά τη διάρκεια των σκοτεινών αυτών χρόνων, έχουν ως πρωταγωνιστή τη μητρική φιγούρα, η οποία βρίσκεται απέναντι στην τραγωδία του πολέμου και των μετέπειτα εθνικών, κοινωνικών κρίσεων.
Οι συνθέσεις των τελευταίων χρόνων της ζωής της στρέφονται σε μια πιο έντονη μοναχικότητα της φιγούρας. Επιδιώκοντας ένα κλίμα κοινωνικού λυρισμού, είχε ως κύρια θεματική της το θρήνο. Μέχρι και το έτος 1988, στο οποίο απεβίωσε, η σπουδαία αυτή χαράκτρια δεν σταμάτησε να υπερασπίζεται τον άνθρωπο, τους αγώνες του και τα όνειρα του για ένα ελπιδοφόρο μέλλον. Αδιαμφισβήτητα υπήρξε μια δημιουργός, η οποία μέσω της χαρακτικής της, έθεσε τη δική της φωνή στην κοινωνική έκφανση της τέχνης.
Για όποιον επιθυμεί να παρακολουθήσει τόσο την καλλιτεχνική πορεία της Βάσως Κατράκη όσο και την ιστορία της εποχής, στην οποία έζησε, μέσω ενός καλλιτεχνικού πρίσματος, έχει την δυνατότητα να επισκεφθεί τη συγκεκριμένη έκθεση, μέχρι και την Παρασκευή της 28ης Φεβρουαρίου, όπου θα λάβει το τέλος της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
