Της Ευαγγελίας Τσόχα,
«Χωρίς τη μουσική, η ζωή θα ήταν ένα λάθος.» — Friedrich Nitzsche
Θυμάστε το αγαπημένο σας παιδικό τραγούδι; Το πιθανότερο είναι πως ναι! Μπορούμε να συμφωνήσουμε όλοι λέγοντας πως η μουσική χαράζει μνήμες, αλλά και… «χτίζει» τον εγκέφαλο των παιδιών. Φανταστείτε ένα παιδί να χτυπάει τα χέρια του ρυθμικά σε ένα τραπέζι ή να μουρμουρίζει μία μελωδία. Αυτό μπορεί να φαίνεται πως είναι ένα απλό παιχνίδι. Στην πραγματικότητα όμως ο εγκέφαλος του εργάζεται εντατικά, μιας και ενεργοποιούνται ταυτόχρονα πολλαπλές περιοχές του, όπως ο κινητικός φλοιός, που δραστηριοποιείται όταν χτυπάμε ρυθμικά τα χέρια ή όταν παίζουμε κάποιο όργανο, και ο ιππόκαμπος, που συμβάλλει στην απομνημόνευση μελωδιών.
Η μουσική, λοιπόν, φαίνεται να έχει αποτελέσει αντικείμενο έντονου ενδιαφέροντος λόγω της επίδρασης της στη διαμόρφωση ενός ξεχωριστού τρόπου σκέψης και στην ανάπτυξη των κοινωνικών, γνωστικών και ακαδημαϊκών δεξιοτήτων του παιδιού. Ως μία από τις επτά τέχνες, συνδυάζει ήχους, ρυθμούς και μελωδίες και δημιουργεί εκφραστικά έργα με στόχο την πρόκληση συναισθηματικών αντιδράσεων στους ανθρώπους.
Η μουσική επηρεάζει το άτομο ήδη από την εμβρυϊκή ηλικία. Το άκουσμα του χτύπου της καρδιάς της μητέρας, η φωνή της, οι ήχοι που παράγει το σώμα της, αλλά και οι εξωτερικοί ήχοι που ακούγονται μέχρι τον αμνιακό σάκο δημιουργούν ένα μουσικό «νανούρισμα» που συνοδεύει την ανάπτυξη του εμβρύου. Αυτός είναι και ο λόγος μάλιστα για τον οποίο ο άνθρωπος έχει μια έμφυτη εξοικείωση και αγάπη για τη μουσική ήδη από τη γέννησή του. Ως ένας από τους πρώτους τρόπους επικοινωνίας μεταξύ του εμβρύου και της μητέρας συμβάλλει στην ηρεμία του εμβρύου και αποτρέπει την αυξημένη κινητικότητα και ένταση μέσα στη μήτρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μουσική του Μότσαρτ, η οποία έχει αποδειχθεί πως μειώνει τις αρνητικές συνέπειες του στρες της μητέρας και έχει θετικές επιπτώσεις στην ολοκληρωμένη και ισορροπημένη ανάπτυξη του εμβρύου.
Πιο συγκεκριμένα, η ακρόαση της μουσικής του Μότσαρτ κατά την προγεννητική περίοδο συμβάλλει στη διαμόρφωση και την ισορροπία των δύο ημισφαιρίων του εγκεφάλου του εμβρύου, του αριστερού που συνδέεται με τη λογική και του δεξιού που συνδέεται με τη δημιουργικότητα και τη διαίσθηση, ενώ επηρεάζει θετικά τη νευρολογική αλλά και συναισθηματική του εξέλιξη. Μελλοντικά το συγκεκριμένο γεγονός φαίνεται να έχει επιθυμητά αποτελέσματα στον τρόπο διαχείρισης των νέων πληροφοριών από τα παιδιά. Γι’ αυτό, συνιστάται ιδιαίτερα στις εγκύους να ακούνε απαλά κομμάτια του Μότσαρτ, όπως κάποια από τις πρώτες δέκα Συμφωνίες του, το 3ο και 4ο Κονσέρτο για βιολί, τη Μικρή Νυχτερινή Μουσική ή τη Συμφωνία Νο. 40, ώστε να δημιουργηθεί ένα γαλήνιο και ευνοϊκό περιβάλλον τόσο για αυτές όσο και για το ίδιο το έμβρυο.
Επιπλέον, η επαφή με τη μουσική από μικρή ηλικία, μέσω ποικίλων μουσικών ερεθισμάτων, έχει συνδεθεί με την καλή και επιτυχημένη ακαδημαϊκή πορεία των παιδιών. Πολλές είναι οι ικανότητες που καλλιεργούνται κατά την ενασχόληση με τη μουσική ή την εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου. Αναλυτικότερα, ενεργοποιούνται περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τα μαθηματικά, τη μάθηση και τη συναισθηματική ανάπτυξη και βελτιώνεται η προσοχή των παιδιών, η μνήμη, αλλά και η συγκέντρωση σε έναν καθορισμένο στόχο. Παράλληλα, η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου ενεργοποιεί τη φαντασία και ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα και τον αυτοσχεδιασμό, γεγονός που ενισχύει την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων με διαφορετικές και εναλλακτικές λύσεις.
Μάλιστα, η μουσική ως μία «παγκόσμια γλώσσα» συμβάλλει στην κοινωνικότητα του παιδιού, απαραίτητο χαρακτηριστικό για την προσαρμογή στη σχολική αλλά και ενήλικη ζωή και προωθεί τη συνεργασία. Διδάσκει την αξία της επιμονής και την υπομονής, ενισχύει την αυτοπεποίθηση και ωθεί τα παιδιά σε έναν κόσμο, όπου κυριαρχεί η συναισθηματική ευημερία, προσφέροντας τη δυνατότητα έκφρασης και διαχείρισης συναισθημάτων για την εκτόνωση του άγχους.
Η μουσική εκπαίδευση μέσα από το σύστημα Orff
Επομένως, η μουσική ενασχόληση δεν προσφέρει μόνο αισθητική απόλαυση, αλλά συμβάλει ενεργά στην ανάπτυξη γνωστικών, κοινωνικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων. Ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους για να επωφεληθούν τα παιδιά από την ενασχόληση με τη μουσική είναι η εξοικείωσή τους με διάφορες παιδαγωγικές προσεγγίσεις, όπως το σύστημα Orff.
Το σύστημα Orff είναι μια μουσικοπαιδαγωγική μέθοδος διδασκαλίας, η οποία είναι πλέον διαδεδομένη και χρησιμοποιείται ευρύτατα σε αρκετά ωδεία σε όλο τον κόσμο. Αναπτύχθηκε από τον Carl Orff, Γερμανό συνθέτη και μουσικοπαιδαγωγό, και βασίστηκε στην ιδέα ότι η μουσική εκμάθηση χρειάζεται να είναι βιωματική, διαδραστική και να συνδυάζει τη μουσική με την κίνηση, τον λόγο και το παιχνίδι. Μέσω του συγχρονισμού των κινήσεων των χεριών με οπτικά και ακουστικά μηνύματα που ένα παιδί λαμβάνει όταν ασχολείται με ένα μουσικό όργανο αναπτύσσονται ταχύτερα οι κινητικές του δεξιότητες (π.χ. ρυθμικές κινήσεις) και ενισχύεται η ισορροπία και ο έλεγχος των κινήσεων. Βασικά χαρακτηριστικά του συστήματος Orff είναι η χρήση οργάνων (π.χ. ξυλόφωνα, μεταλλόφωνα, τύμπανα, μαράκες και κουδουνάκια) τα οποία βοηθούν στην κατανόηση της μελωδίας και του ρυθμού, καθώς και η χρήση του σώματος ως βασικό μουσικό όργανο (body percussion). Τελικά, η μουσική εκμάθηση επιτυγχάνεται μέσω του παιχνιδιού, της μίμησης και της βιωματικής εμπειρίας.
Πρακτικές συμβουλές για γονείς και εκπαιδευτικούς
Η μουσική δε χρειάζεται να είναι απλώς ένα χόμπι για τα παιδιά, ένα μάθημα ή μια εξωσχολική δραστηριότητα, αλλά να γίνει ένα αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς τους.
Η μουσική στο σπίτι
Από το πρωινό ξύπνημα μέχρι και την ώρα του ύπνου η μουσική μπορεί να γίνει σύμμαχος των γονέων, για τη διαμόρφωση ενός χαρούμενου και δημιουργικού περιβάλλοντος. Ως γονείς μπορείτε να ξεκινήσετε τη μέρα του παιδιού σας με μία χαρούμενη μελωδία αντί για τον μονότονο — και εκνευριστικό θα λέγαμε — ήχο ενός ξυπνητηριού. Ένα χαρούμενο τραγούδι ενδείκνυται να βελτιώσει τη διάθεση του παιδιού, να το γεμίσει ενέργεια και να το χαλαρώσει, προετοιμάζοντάς το για την απαιτητική μέρα που ακολουθεί, αλλά και να ενισχύσει τη γλωσσική του ανάπτυξη. Συνδυάζοντας μάλιστα τη μουσική με άλλες δραστηριότητες (π.χ. βάλτε μουσική να συνοδεύει το παιδί σας όταν ζωγραφίζει), ενισχύεται η συγκέντρωση και η φαντασία του παιδιού, καθώς και η δημιουργικότητα του.
Η μουσική στο σχολείο
Η χρήση της μουσικής στην διδασκαλία (π.χ. μελοποίηση λέξεων, κανόνων και ορισμών) μπορεί να βοηθήσει στην απομνημόνευση των πληροφοριών. Ταυτόχρονα, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ορίσουν μικρά μουσικά διαλείμματα κατά την εκπαιδευτική διαδικασία για την ανανέωση της ενέργειας των μαθητών/-τριών τους, τη βελτίωση της συγκέντρωσή τους ή ακόμη και τον περιορισμό του άγχους τους. Δημιουργώντας μια μουσική γωνιά μέσα στην τάξη ή και στον ευρύτερο χώρο του σχολείου, όπου θα αποτελείται από μία μικρή συλλογή μουσικών οργάνων, όπως μαράκες, ξυλόφωνα και τύμπανα, εμπνέονται τα παιδιά να εξερευνήσουν τον κόσμο του ήχου, να αναπτύξουν τη δημιουργικότητά τους και να εκφραστούν μέσω αυτού.
Με μερικές απλές πράξεις, η μουσική μπορεί από απλή μορφή ψυχαγωγίας να μετατραπεί σε ένα πολύτιμο εργαλείο ενίσχυσης της μάθησης, προσφέροντας παράλληλα χαλάρωση και διασκέδαση! Και το καλύτερο; Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος μουσικός για να καταφέρει να την ενσωματώσει στην καθημερινότητά του!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Όλα για τη Ζωή μας»: Πώς η μουσική βοηθά στη συναισθηματική και νοητική ανάπτυξη των παιδιών, megatv.com,διαθέσιμο εδώ
- Σύστημα Orff, nakas.edu.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η επίδραση του ήχου στο έμβρυο, enallaktikidrasi.com, διαθέσιμο εδώ
