Της Δήμητρας Βασιλείου,
Σε μια άκρως αμφιλεγόμενη περίοδο, με την ακροδεξιά να κερδίζει έδαφος στο πολιτικό γίγνεσθαι —χαρακτηριστική η επανεκλογή του Ντόναλντ Τράμπ και η κυριαρχία της Τζόρτζια Μελόνι στην Ιταλία— ο Τζο Ράιτ, σκηνοθέτης της σειράς “Mussolini: Son of the Century” μας σπρώχνει με την πλάτη στο τοίχο, πετυχαίνοντας είτε να μας κάνει συνένοχους στην αναβίωση της «λατρείας του ηγέτη-αντιήρωα» είτε να μας οδηγήσει στη φρίκη της συνειδητοποίησης του τι πραγματικά συμβαίνει στο προσκήνιο, αλλά και παρασκήνιο της πολιτικής ζωής.
Η σειρά βασίζεται στο πρώτο μέρος της ομώνυμης τετραλογίας του Αντόνιο Σκουράτι, του ιστορικού μυθιστορήματος που έγινε μπεστ σέλερ και χαρακτηρίστηκε ως «μυθιστόρημα-ντοκιμαντέρ» λόγω της λεπτομερούς ιστορικής έρευνας του συγγραφέα. Ακολουθώντας τα αβέβαια πρώτα βήματα του Ντούτσε προς την κυριαρχία —από την ίδρυση του φασιστικού του κόμματος, μέσω της Πορείας προς τη Ρώμη, έως την εγκαθίδρυση μίας δικτατορίας στην Ιταλία— το οκταήμερο δράμα του Ράιτ διατρέχεται από ένταση, η οποία ανταποκρίνεται στην ταραχώδη, γεμάτη αλλαγές εποχή της ιταλικής ιστορίας που απεικονίζεται, όταν ο σοσιαλισμός και ο φασισμός ανταγωνίζονταν για να ανατρέψουν την παλιά τάξη.
Από την άλλη, η εκπληκτική ερμηνεία του Λούκα Μαρινέλι ως Μουσολίνι, δημιουργεί στο κοινό μία οικειότητα, μιας και φαίνεται να διακατέχεται από τη ψυχοπάθεια και τη στρατηγική σκέψη μερικών από τους πιο αγαπημένους αντιήρωες της παγκόσμιας οθόνης, όπως ο Walter White του Breaking Bad, ο Tony Montana του Scarface ή ο ένδοξος μαφιόζος Tony Soprano. Θα λέγαμε, λοιπόν, πως το να ενσαρκώσει κανείς μ’ αυτό τον τρόπο το Μουσολίνι πρόκειται ίσως για μία στρατηγική υψηλού ρίσκου, καθώς μία τέτοια προσέγγιση, θα ισχυρίζονταν κανείς, περισσότερο παθιάζει τους «κακούς θαυμαστές» —ή αλλιώς τους θεατές που επευφημούν τους αντιήρωες στις χειρότερές τους στιγμές— παρά επαγρυπνεί για τους κινδύνους, οι οποίοι υποβόσκουν από μια πιθανή κυριαρχία της ακροδεξιάς. Κατά τη γνώμη μας, η πρώτη διαπίστωση θα επρόκειτο για μια απόλυτη και αναχρονιστική θέση, μιας και προσομοιάζει σε παρωχημένες λαϊκές απόψεις, όπως ότι «τα video games τη δεκαετία του ’90 θα έκαναν τα παιδιά δολοφόνους». Και κρίνουμε σημαντικό να αναφέρουμε τέτοιου είδους οπισθοδρομικές αντιλήψεις σ’ αυτό το σημείο, ώστε να εγείρουμε την προσοχή γύρω από το ζήτημα της ενσυναίσθησης και της προσωπικής ευθύνης. Είναι αποκλειστικά στο χέρι μας αν θα αξιοποιήσουμε τέτοιου είδους καλλιτεχνικά αριστουργήματα, όπως η συγκεκριμένη σειρά, ώστε να αποκρυσταλλώσουμε την κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα ή αν θα επιλέξουμε την εύκολη οδό, να έχουμε παρωπίδες και να κλείσουμε τα μάτια στη πραγματικότητα.
Από τα πρώτα λεπτά, με θάρρος δεινού ρήτορα, ο Μπενίτο Μουσολίνι καλεί τις στρατιές των θαυμαστών του να ακολουθήσουν την πορεία του προς την εξουσία, «Σήμερα 23 Μαρτίου του έτους 1919, είναι μια ιστορική ημέρα (…) Εμείς σήμερα ιδρύουμε τους Πυρήνες του Αγώνα. Για το μέλλον, την πρωτοπορία, την επανάσταση. Σήμερα, γεννιέται ο φασισμός. Ο Φασισμός, ένα υπέροχο δημιούργημα καμωμένο από όνειρα, ιδανικά, θάρρος, αλλαγή που θα κατακτήσει εκατομμύρια καρδιές. Και τις δικές σας, είμαι βέβαιος. Ακολουθήστε με. Θα με αγαπήσετε κι εσείς. Κι εσείς θα γίνετε φασίστες». Στο τέταρτο επεισόδιο, ο Ράιτ τοποθετεί τον ήρωα να μιλάει προς την κάμερα, υιοθετώντας αυτό το σκηνοθετικό τρικ, το οποίο μας θυμίζει τον Φρανκ Άντεργουντ του House of Cards, καθ’ όλη τη διάρκεια της σειράς. Συγκεκριμένα, η φράση του Μουσολίνι “Make Italy great again!” σ’ αυτό το επεισόδιο, κρύβει μίια βαθύτερη πρόθεση των δημιουργών να διεγείρουν τη μνήμη του θεατή και να τη συνδέσουν άμεσα με την αντίστοιχη φράση του Αμερικανού προέδρου, ο οποίος συχνά χρησιμοποιεί το αντίστοιχο σύνθημα για την Αμερική.
Η σειρά αποτυπώνει με τον καλύτερο τρόπο την κατάπτωση του βιοτικού επιπέδου και την υπονόμευση των θεσμών εν γένει, αλλά και στην Ιταλία ειδικότερα, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, που οδήγησαν στον εκφασισμό των σύγχρονων κοινωνιών. Στη πορεία των 8 επεισοδίων της σειράς παρακολουθούμε τη μεταμόρφωση του Μουσολίνι από ένα αυτοδημιούργητο δημοσιογράφο στον πλέον επικεφαλή του Εθνικού Φασιστικού Κόμματος, το οποίο επρόκειτο να εισχωρήσει στο Κοινοβούλιο και να καταλάβει την εξουσία πραξικοπηματικά (1922-1943).
Το “Son of the Century” φτάνει στις κινηματογραφικές οθόνες σε μία ιδιάζουσα και ενδιαφέρουσα πολιτιστική συγκυρία. Με την άνοδο ακροδεξιών κινημάτων την τελευταία δεκαετία, αναπήδησαν στο προσκήνιο προσωπικότητες, οι οποίες θεωρούνταν ακραίες και κατέληγαν στο περιθώριο. Χαρακτηριστική είναι η φιγούρα του Αμερικανού μπλόγκερ και «νεοαντιδραστικού», Curtis Yarvin, ο οποίος έκανε συχνά λόγο για το τέλος της Αμερικανικής Δημοκρατίας και πρότεινε την αντικατάσταση τη φιλελεύθερης δημοκρατίας μ’ ένα πολίτευμα, το οποίο θα βρίσκονταν στο μεταίχμιο μοναρχίας και τυραννίας. Όλα αυτά τα αναφέρουμε για να καταλήξουμε σ’ ένα βασικό ερώτημα, το οποίο συνοψίζει με εύπεπτο τρόπο το βαθύτερο νόημα της σειράς, πίσω από την παράσταση των ιστορικών γεγονότων, που είναι απλά η επιφάνεια του παγόβουνου. Το ερώτημα, λοιπόν, είναι το εξής: οφείλουμε να συνεχίσουμε να θεωρούμε τέτοιες «αντιηρωικές» προσωπικότητες, όπως ο Μουσολίνι ή ο Yarvin ή ακόμη και ο Τράμπ, ως περιθωριακές, στερώντας τους λαϊκό βήμα ή μήπως οφείλουμε να τους αντιμετωπίσουμε ανοιχτά, με τον κίνδυνο, όμως, να τους προσφέρουμε ένα εργαλείο εξάπλωσης;
Και ακριβώς σ’ αυτό το ερώτημα έρχεται να απαντήσει έμμεσα το εξής χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα: παραμονές της εκλογής του Τράμπ, οι New York Times δημοσίευσαν μία συνέντευξη με τον Yarvin, υποστηρίζοντας ότι «δεδομένου πως οι ιδέες του πλέον βρίσκουν απήχηση σε μερικούς από τους ισχυρότερους ανθρώπους της χώρας, δεν μπορούμε να τον απορρίψουμε τόσο εύκολα». Ο Ράιτ επιλέγει να ακολουθήσει μία αντίστοιχη φιλοσοφία στο Son of the century, με το οποίο προσπαθεί να γοητεύσει το κοινό, παρουσιάζοντας μ’ ένα πομπώδη τρόπο τη σκληρή και βίαιη προσωπικότητα του Μουσολίνι, ώστε να το κάνει να αναρωτηθεί πώς ένα έθνος είναι δυνατόν να έπεσε υπό την επιρροή του. Πρόκειται για μια τακτική, που κάποιοι θα την θεωρήσουν επικίνδυνη, ενώ άλλοι μάλλον διαφωτιστική και ευφυή.
To “Son of the Century” είναι συμπαραγωγή των The Apartment, Fremantle, Sky Cinecittà, Pathé και Small Forward Productions. Η σειρά έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Βενετίας το 2024 και προβάλλεται στην Ελλάδα από την COSMOTE TV.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- The Guide #177: Son of a Century is a gripping, timely series – and maybe the end of the antihero drama, theguardian.com, διαθέσιμο εδώ
