Του Άγγελου Παυλίδη,
Οι γερμανικές δυνάμεις αρχίζουν την υποχώρησή τους από τις ελληνικές περιοχές στις 12 Οκτωβρίου του 1944, καθώς τα συμμαχικά στρατεύματα προελαύνουν από την Δύση και την Ανατολή. Εντός της χώρας, σε όλη τη διάρκεια της αιματηρής και σκληρής κατοχής ένα σημαντικό μέρος του ελληνικού λαού επέδειξε δυναμική ανυπακοή στους σχεδιασμούς των ναζί, συγκροτώντας αντιστασιακές οργανώσεις με πολύ σημαντικές δράσεις και επιτεύγματα, βοηθώντας από τα μετόπισθεν, τον αντιφασιστικό αγώνα. Μετά το τέλος, όμως, της τριμερούς κατοχής, δεν ακολούθησε μία ειρηνική και συνεργατική κατάσταση, αλλά ένα νέο κύμα συγκρούσεων άρχισε να εκτυλίσσεται, αυτή τη φορά σε μορφή εμφύλιας σύρραξης.
Η μετακατοχική περίοδος έφερε στο προσκήνιο μία σειρά ζητημάτων, τα οποία ήταν απαραίτητα να λυθούν, ώστε να προχωρήσει η ανασυγκρότηση του ρημαγμένου από την κατοχή ελληνικού κράτους. Τα κυριότερα από αυτά ήταν το πολιτειακό, η καταδίκη των δωσίλογων που είχαν συνεργαστεί με τους κατακτητές την προηγούμενη περίοδο, καθώς και το τι θα συνέβαινε με τις μαζικές ένοπλες αντάρτικες ομάδες, που είχαν σχηματιστεί για τις πολεμικές ανάγκες. Πρέπει φυσικά να σημειωθεί, πως οι πολιτικές δυναμικές είχαν μεταβληθεί ριζικά μέχρι το 1944, καθώς η μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο), με το στρατιωτικό του τμήμα τον ΕΛΑΣ, οργανώσεις δηλαδή που είχαν δημιουργηθεί με πρωτοβουλία του Κομμουνιστικού Κόμματος και είχαν αποκτήσει με τις δράσεις τους ένα μεγάλο εύρος κοινωνικής αποδοχής και στήριξης, ταυτόχρονα η στρατιωτική τους δύναμη ήταν επίσης ισχυρή στο τέλος του έτους.
Η πρώτη μεταπολεμική ελληνική κυβέρνηση υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου, συγκροτημένη μετά το συνέδριο του Λιβάνου, βρισκόταν σε διαφωνία σχεδόν σε κάθε τομέα με τους σχεδιασμούς του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Ασυμφωνίες για τον αφοπλισμό των ανταρτών, την αντιμετώπιση των δωσίλογων, τον ρόλο της κάθε πολιτικής δύναμης στην μετέπειτα κυβέρνηση και την ανάμειξη της Βρετανίας σε εσωτερικές υποθέσεις, σύντομα θα οδηγήσουν στα γεγονότα των Δεκεμβριανών.
Στις 3 Δεκεμβρίου του 1944, το ΕΑΜ οργανώνει συλλαλητήριο για την προώθηση των αιτημάτων του με ειρηνικά χαρακτηριστικά, παρά αυτού η αστυνομία διέλυσε βίαια τη διαδήλωση και προκάλεσε το θάνατο 33 ανθρώπων και τον τραυματισμό εκατοντάδων. Μετά τα αιματηρά επεισόδια, ξεκίνησαν συγκρούσεις μεταξύ του ΕΛΑΣ και των κυβερνητικών στρατευμάτων μαζί με βρετανικές δυνάμεις. Η μάχη της πρωτεύουσας έληξε με υπερίσχυση των τελευταίων, τον Ιανουάριο του 1945 και κόστισε τη ζωή συνολικά σε 17.000 άτομα. Η ανακωχή δημιούργησε την αναγκαιότητα διαπραγματεύσεων, ώστε να ρυθμιστούν οι νέες συνθήκες και να βρεθεί μία λύση στα αδιέξοδα που οδήγησαν στην ένοπλη σύγκρουση και για να αποφευχθούν επόμενες.
Έτσι, στις 2 Φεβρουαρίου ξεκινάει μία δεκαήμερη προσπάθεια συμφωνίας μεταξύ του ΕΑΜ και της κυβέρνησης, που θα καταλήξει στην ονομαζόμενη «Συμφωνία της Βάρκιζας». Οι αποφάσεις της συμφωνίας θέλησαν να διευθετήσουν πολλά θέματα που υπήρχαν αντιγνωμίες: Πλήρεις πολιτικές ελευθερίες σε πολίτες, Τύπο και συνδικαλισμό, άρση του στρατιωτικού νόμου, αμνηστία για πολιτικά αδικήματα που συνέβησαν από τις 3 Δεκεμβρίου 1944, με εξαίρεση τα κοινά αδικήματα για όσους παραδώσουν τον οπλισμό τους, απελευθέρωση των αιχμαλώτων από τα στρατιωτικά σκέλη του ΕΑΜ, δημιουργία νέου εθνικού στρατού, πλήρης αφοπλισμός του ΕΛΑΣ και καθολική αποστράτευση του, εκκαθάριση δημοσίων υπαλλήλων, εκκαθάριση σωμάτων ασφαλείας, δημοψήφισμα για το πολιτειακό ζήτημα εντός του 1945 και εκλογές υπό διεθνή παρατήρηση.
Η συμφωνία υπογράφεται στις 12 Φεβρουαρίου 1945. Οι αριστερές δυνάμεις του ΚΚΕ θεωρείται ότι δέχτηκαν μεγάλες υποχωρήσεις σε αυτή τη συμφωνία, κυρίως λόγου του πλήρους αφοπλισμού του ΕΛΑΣ, ο οποίος είχε αποτελέσει το μεγαλύτερο αντιστασιακό σώμα κατά των κατακτητών και πλέον, με την υπογραφή αυτή έχανε τη δυνατότητα ενεργού ρόλου στις εξελίξεις. Στις 28 του ίδιου μήνα, ολοκληρώθηκε ο αφοπλισμός μέσα σε ένα κλίμα οδύνης κατά την παράδοση του οπλισμού. Κύριος εκφραστής της διαφωνίας αυτής της απόφασης ήταν ο ίδιος ο αρχηγός του ΕΛΑΣ, Άρης Βελουχιώτης, ο οποίος λίγο καιρό μετά, συγκρότησε ένοπλο σώμα και κατευθύνθηκε προς την ορεινή κεντρική Ελλάδα. Στις 15 Ιουνίου, μετά από μία σειρά καταδιώξεων εναντίον του από την εθνοφυλακή, στην προσπάθειά του να οπισθοχωρήσουν οι υπόλοιποι αντάρτες, θα αυτοκτονήσει ώστε να μην πιαστεί αιχμάλωτος.
Η Συμφωνία της Βάρκιζας κατά γενική ομολογία ήταν μία συνθήκη η οποία δεν τηρήθηκε. Παρά το γεγονός πως θεωρητικά οι διαπραγματεύσεις έγιναν για την εξομάλυνση της κατάστασης και την λήξη των εχθροπραξιών, στους πρώην αντάρτες του ΕΑΜ και σε κομμουνιστές εξαπολύθηκε ένα τεράστιο κύμα διώξεων και βίας, απέναντι στην οποία, με τα νέα δεδομένα, δεν ήταν σε θέση να αμυνθούν. Παραστρατιωτικές οργανώσεις με κύρια την «Χ», φιλοβασιλική – αντικομουνιστική οργάνωση που συγκροτήθηκε στην κατοχή χωρίς αντιστασιακή δράση και παράλληλη εύνοια από τη γερμανική πλευρά λόγω στελέχωσης των ταγμάτων ασφαλείας, ξεκίνησαν σειρά επιθέσεων σε ανθρώπους της αντίστασης. Στην πραγματικότητα, αξιοποιήθηκαν ανακρίβειες της συμφωνίας στο άρθρο περί αμνηστίας με αποτέλεσμα να καταδιώκουν τους αντιστασιακούς ως κοινούς εγκληματίες. Μόνο οι δολοφονίες προσέγγιζαν τις 1.300, ενώ οι βασανισμοί, οι συλλήψεις, οι βιασμοί γυναικών, οι λεηλασίες και οι δημόσιοι εξευτελισμοί φτάνουν σε τραγικά νούμερα. Διαμαρτυρίες από πολιτικούς παράγοντες πραγματοποιήθηκαν χωρίς όμως κάποιο αποτέλεσμα. Δημιουργήθηκε έτσι μία οξύμωρη συνθήκη, όπου ενώ σε άλλες χώρες οι συνεργάτες των κατακτητών δέχονταν σκληρές διώξεις, στη μεταπολεμική Ελλάδα αυτό περιφρονήθηκε σε μεγάλο βαθμό και καταδιώκονταν οι αντιστασιακοί, αυτή η περίοδος μέχρι και τις εκλογές του 1946, θα μείνει γνωστή ως «Λευκή Τρομοκρατία».
Μέσα σε αυτό το κλίμα, το οποίο μάλιστα έγινε ακόμα πιο έντονο το πρώτο τρίμηνο του 1946, παίρνεται η απόφαση από το ΚΚΕ και από άλλα κεντροαριστερά και κεντρώα κόμματα, η αποχή από τις εκλογές στις 31 Μαρτίου, θεωρώντας πως δε θα υπήρχε γνησιότητα και διαφάνεια, καθώς και ότι το κλίμα τρομοκρατίας δε θα επέτρεπε την ομαλή και δίκαιη διεξαγωγή τους. Οι αντιπαραθέσεις θα εξακολουθούν να εντείνονται μέχρι που θα λάβουν τη μορφή γενικευμένης και επίσημης πλέον ένοπλης σύγκρουσης, οδηγώντας στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο μεταξύ 1946-1949, και στη νίκη των κυβερνητικών δυνάμεων με βοήθεια των ΗΠΑ. Οι πληγές αυτού του πολέμου θα αργήσουν να κλείσουν, καθώς νέα κύματα διώξεων σε αντιφρονούντες θα συνεχίζονται ασταμάτητα και τις επόμενες δεκαετίες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Άγγελος Θ. Αγγελόπουλος (1994), Από την Κατοχή στον Εμφύλιο, εκδ. Παρουσία
- Συλλογικό (2009), Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα (Τόμος Δ, Μέρος Β’): 1945 – 1952, Ανασυγκρότηση – Εμφύλιος – Παλινόρθωση, εκδ. ΒΙΒΛΙΟΡΑΜΑ
- Συμφωνία της Βάρκιζας, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η συμφωνία της Βάρκιζας, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
