Της Άννας Ηλίου,
Έστω ότι βρίσκεστε σε μια γέφυρα μεγάλου ύψους που ενώνει δυο τμήματα γης χωρισμένα από θάλασσα. Ή στην ταράτσα ενός πολυώροφου κτιρίου που κάνει τα δέντρα και τα αμάξια στο έδαφος να μοιάζουν μικρά, σαν παιχνίδια παιδικά. Πόσο έντονα κυριαρχεί στη σκέψη σας η ιδέα «Τι θα γινόταν εάν απλώς… έπεφτα;». Το «Κάλεσμα του Κενού» (Call of the Void) περιγράφει ακριβώς αυτό το βίωμα: τη ξαφνική, ανεξήγητη παρόρμηση προς το θάνατο, παρά την έλλειψη αυτοκτονικού ιδεασμού. Η παρόρμηση αυτή εμφανίζεται με διάφορες μορφές, που όταν αφορά στα ύψη συγκαταλέγεται στο High-Place Phenomenon (HPP), αλλά δεν περιορίζεται μόνο σε αυτό· για παράδειγμα, στην οδήγηση σε δρόμο διπλής κατεύθυνσης προκύπτει ως μια φευγαλέα ιδέα εκτροπής του οχήματος στην αντίθετη λωρίδα. Πρόκειται, λοιπόν, για μια γενικότερη εμπειρία σκέψεων αυτοκαταστροφής, δίχως απαραίτητα την πρόθεση πραγμάτωσής τους.
Επιδημιολογία και συσχετίσεις
Το κάλεσμα του κενού είναι ένα διαδεδομένο ψυχολογικό φαινόμενο που έχει πρόσφατα αναγνωριστεί από την επιστημονική κοινότητα και προς το παρόν δεν έχει μελετηθεί σε βάθος. Σύμφωνα με τις –μοναδικές ως τώρα– διαθέσιμες μελέτες, το HPP απαντάται στο 30-60% του γενικού πληθυσμού χωρίς σημαντικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών, με τα ποσοστά να αυξάνονται σε όσους έχουν ιστορικό αυτοκτονικών τάσεων. Αναλυτικότερα, μελέτη σε φοιτητές των Ηνωμένων Πολιτειών το 2012 βρήκε ότι 50% των ατόμων με ελεύθερο ιστορικό αυτοκτονικότητας ανέφερε πως είχε βιώσει το κάλεσμα του κενού, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στους ανθρώπους με ενεργές αυτοκτονικές σκέψεις άγγιζε το 75%. Παρόμοια ευρήματα καταγράφηκαν σε γερμανική μελέτη του 2020, αλλά και σε μελέτη του 2025 με ασθενείς αγχωδών διαταραχών, εκτιμώντας ότι πρόκειται για μια ευρέως διαδεδομένη εμπειρία που εμφανίζεται χωρίς να σχετίζεται απαραίτητα ή γραμμικά με τον ενεργό αυτοκτονικό ιδεασμό.
Παρ’ όλα αυτά, το κάλεσμα του κενού φαίνεται να σχετίζεται με τον ψυχισμό των ανθρώπων. Και οι τρεις προαναφερθείσες μελέτες αποκαλύπτουν τη συνάρτηση του HPP με διάφορους ψυχολογικούς και προσωπικούς παράγοντες και, πιο συγκεκριμένα, συγκλίνουν στα εξής:
- Νευρωτισμός: Τα άτομα με υψηλά επίπεδα νευρωτισμού, δηλαδή με τάση προς άγχος, κατάθλιψη και συναισθηματική αστάθεια, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να βιώσουν το κάλεσμα του κενού.
- Αυτοκτονικότητα: Η σύνδεση μεταξύ HPP και αυτοκτονικού ιδεασμού είναι πιο ισχυρή σε άτομα με ήδη υπάρχοντα αυτοκτονικά μοτίβα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το HPP προκαλεί αυτοκτονικές σκέψεις.
- Αυξημένη ευαισθησία στο άγχος: Οι άνθρωποι που βιώνουν έντονα σωματικά συμπτώματα άγχους φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση να παρερμηνεύουν τις εσωτερικές τους αντιδράσεις ως επικίνδυνες, κάτι που μπορεί να γεννά ή να ενισχύει το HPP. Αυτό σημαίνει ότι το HPP μπορεί να είναι περισσότερο θέμα αντίληψης και λιγότερο θέμα πραγματικής πρόθεσης να πηδήξει κανείς στο κενό.
- Ανασφάλεια στις κοινωνικές επαφές: Η αίσθηση κοινωνικής ανασφάλειας έχει συνδεθεί θετικά με την εμπειρία του HPP.
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση: Όσο υψηλότερη είναι η αυτοεκτίμηση, το αίσθημα ελέγχου και η ικανοποίηση από τη ζωή, τόσο λιγότερο πιθανό είναι κάποιος να βιώσει το φαινόμενο.
Πιθανές ερμηνείες
Η κυρίαρχη επιστημονική ερμηνεία για το κάλεσμα του κενού βασίζεται στη θεωρία της λανθασμένης ερμηνείας ενός σήματος ασφαλείας. Η θεωρία αυτή προτάθηκε από τη μελέτη του 2012 στις ΗΠΑ, σύμφωνα με την οποία όταν κάποιος βρίσκεται σε επικίνδυνα μεγάλο ύψος, ο εγκέφαλος μπορεί να στέλνει ένα ενστικτώδες μήνυμα προειδοποιητικού περιεχομένου: «Κάνε πίσω, μπορεί να πέσεις». Σε ορισμένους ανθρώπους αυτό το σήμα μπορεί να παρερμηνευθεί ως παρόρμηση να πηδήξουν, παρόλο που στην πραγματικότητα δεν έχουν καμία πρόθεση να το κάνουν, γεγονός που ουσιαστικά επιβεβαιώνει το ένστικτο της επιβίωσης.
Παρόμοια εξήγηση προτείνει και η πιο πρόσφατη μελέτη του 2025, η οποία συνέκρινε το HPP με παροδικές παρεισφρητικές σκέψεις, όπως αυτές που εμφανίζονται στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD). Το άτομο μπορεί να έχει μια φευγαλέα σκέψη για το τι θα συνέβαινε εάν έπεφτε, χωρίς όμως να επιθυμεί να το πραγματοποιήσει.
Περιορισμοί και ανάγκη για περισσότερη έρευνα
Παρά τα ενδιαφέροντα αυτά ευρήματα, οι μελέτες για το κάλεσμα του κενού και το HPP φέρουν περιορισμούς. Τα δείγματα είναι μικρά και με πεπερασμένο ηλικιακό εύρος, οπότε δυσχεραίνεται η γενίκευση στον πληθυσμό, και. επιπλέον, βασίζονται σε αυτοαναφορές, γεγονός που μπορεί να επηρεάζεται από τη μνήμη ή τις γνωστικές προκαταλήψεις των συμμετεχόντων. Ακόμη, οι υπάρχουσες έρευνες δεν έχουν εξετάσει το φαινόμενο σε βάθος χρόνου, συνεπώς δεν γνωρίζουμε αν και πώς εξελίσσεται σε διαφορετικές φάσεις της ζωής, αλλά ούτε και ποιος είναι ο ρόλος της αναζήτησης έντονων εμπειριών (“sensation seeking”) σε σχέση με το κάλεσμα του κενού.
Οι ερευνητές κρατούν το βλέμμα και τις προσδοκίες τους προσηλωμένα στο μέλλον και στην αρωγή των νεότερων τεχνολογιών. Για τη βαθύτερη κατανόηση του φαινομένου, προτείνουν τη χρήση εικονικής πραγματικότητας (VR) για την αναπαραγωγή καταστάσεων ύψους σε ελεγχόμενο περιβάλλον, καθώς και νευροβιολογικές μελέτες που θα εξετάσουν και θα καταγράψουν το πώς αντιδρά ο εγκέφαλος όταν κάποιος βιώνει αυτήν την παρόρμηση.
Υπαρξιακή και φιλοσοφική διάσταση
Το κάλεσμα του κενού αποτελεί ένα κοινό και περίπλοκο νευροψυχολογικό φαινόμενο, συνδεδεμένο μάλλον με την αντίληψη του κινδύνου και το άγχος παρά με την ύπαρξη κάποιας ψυχοπαθολογίας. Η αντιμετώπισή του ως τέτοιο μας δίνει τη δυνατότητα να εξερευνήσουμε βαθύτερες υπαρξιακές και φιλοσοφικές πτυχές της ανθρώπινης εμπειρίας. Ο Ζαν-Πoλ Σαρτρ (Γάλλος φιλόσοφος και πολιτικός ακτιβιστής του 20ου αιώνα) αναφερόταν στο κάλεσμα του κενού ως «ο ίλιγγος της δυνατότητας» (vertigo of possibility), δηλαδή η ξαφνική συνειδητοποίηση ότι έχουμε την απόλυτη δυνατότητα κι ελευθερία να πάρουμε δραστικές αποφάσεις και να επιλέξουμε μέχρι και την καταστροφή, ακόμα κι αν δε σκοπεύουμε να το κάνουμε. Αυτή η ερμηνεία ενισχύει την ιδέα ότι το HPP δεν αντανακλά επιθυμία θανάτου, αλλά μάλλον μια στιγμή υπαρξιακής αναμέτρησης. Διότι στο κάλεσμα του κενού ξετυλίγεται μια σύγκρουση φυσικών τάσεων: από τη μια υπάρχει το ένστικτο της επιβίωσης κι από την άλλη η εσωτερική παρόρμηση προς το κενό (ή την οποιαδήποτε αυτοκαταστροφή). Η ερμηνεία της πρώτης είναι εύκολη: ο εγκέφαλος πασχίζει να κρατήσει το άτομο ασφαλές και εν ζωή· η δεύτερη, όμως, είναι σαφώς πιο περίπλοκη.
Δεδομένου του χάσματος μεταξύ της υποκειμενικής αντίληψης (ως σκέψη και συνείδηση) και της αντικειμενικής πραγματικότητας (αν αυτή τελικά υπάρχει), το άλμα στο κενό παρομοιάζεται με την άμεση λύση (=απάντηση και διάλυση) για όλες τις νοητικές διαδικασίες και, συνεπώς, την παραπάνω δυαδικότητα. Υπό αυτό το πρίσμα, τη στιγμή που κάποιος νιώθει την έλξη του κενού, μπορεί στην ουσία να αναζητά την αίσθηση του απόλυτου ελέγχου. Αποκαλύπτεται, έτσι, ότι η σύγκρουση μεταξύ των δύο φυσικών τάσεων που προαναφέρθηκε, είναι απλώς η πάλη μεταξύ του ενστίκτου της επιβίωσης και της υπαρξιακής επιθυμίας για ελευθερία.
Τελικά, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα προχωρήσουν ποτέ σε μια τέτοια πράξη, δε θα κάνουν ποτέ το άλμα προς το κενό. Ίσως, λοιπόν, το κάλεσμά του να είναι απλώς μια απόδειξη ότι το ανθρώπινο μυαλό διερευνά συνεχώς τα όρια της ύπαρξης, αναγνωρίζοντας ότι η ζωή είναι πολύτιμη ακριβώς επειδή η απώλειά της είναι πάντα μια πιθανότητα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- An urge to jump affirms the urge to live: An empirical examination of the high place phenomenon, Hames et al., Journal of Affective Disorders, διαθέσιμο εδώ
- High place phenomenon: prevalence and clinical correlates in two German samples, Teismann et al., BMC Psychiatry, διαθέσιμο εδώ
- The High Place Phenomenon: Associations With Markers of Positive and Negative Mental Health in Individuals Suffering From Specific Phobia or Agoraphobia, Wiesmann et al., Clinical Psychology & Psychotherapy, διαθέσιμο εδώ
