Της Αντιγόνης Λαπατά,
Να τος που μπαίνει μέσα. Ψηλός, μάς λένε πως αν τρώμε όλο μας το φαΐ ίσως τον φτάσουμε. Σημασία δεν είχε βέβαια να τον φτάσουμε στο ύψος αλλά στο μυαλό. Περιμέναμε πώς και πώς την ώρα που θα άνοιγε το στόμα του, θαρρείς και θα εμπλούτιζε τις ιστορίες των γονιών μας, των παππούδων μας. Αλλά το παραμύθι τελείωνε γρήγορα…
«Αδιάβαστος; Τι “αδιάβαστος”; Ωραία, τότε διάλεξε, τι θες να πουλάς όταν μεγαλώσεις; Τρόφιμα στη λαϊκή ή ρούχα και τσάντες σε κατάστημα;»
Να τη που έρχεται. Ωχ… κι έχει αυτό το παγωμένο βλέμμα πάλι. Τα βήματά της τα έχουμε μετρημένα. Όταν περπατά έτσι, σημαίνει ένα πράγμα. Προειδοποιημένο απροειδοποίητο…
«Βγάλτε μια κόλλα χαρτί. Μη χασομεράτε, λες και δεν είχαμε δουλειά να κάνουμε πρωινιάτικα.»
Μήπως θα έπρεπε να ανησυχήσουμε που αν οι παραπάνω περιγραφές υπήρχαν σε λεξικά θα περιέγραφαν τις λέξεις «Δάσκαλος/Δασκάλα»; Ας γίνουμε εμείς για λίγο δάσκαλοι και δασκάλες. Πάμε να γράψουμε τον ορισμό απ’ την αρχή…
Κεφάλαιο 1: Έλα να γνωριστούμε!
Έντρομα παιδιά που μπαίνουν μέσα στη σχολική αίθουσα για πρώτη φορά αφήνοντας το χέρι του γονιού τους, έφηβοι που καλούνται να σκεφτούν ποια κατεύθυνση θα ακολουθήσουν. Σε κάθε περίπτωση, η πρώτη επαφή συνιστά ένα πολύ μεγάλο κομμάτι στη σχέση μαθητών-δασκάλων. Οι τελευταίοι, προκειμένου να δημιουργήσουν και να επενδύσουν σε μία σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης, θα πρέπει να προσεγγίσουν το μαθητή όπως προσεγγίζουν έναν καινούριο φίλο. Δεν ξέρουν τίποτα γι’ αυτόν κι αυτό το «άγνωστο» πολλές φορές τρομάζει.
Ένα χαμόγελο θα βοηθήσει. Το παιδί που αφήνει τη θαλπωρή του σπιτιού και των φροντιστών, οι έφηβοι που πάλι συγκρούστηκαν με τους γονείς τους και τα αδέλφια τους, είναι πολύ σημαντικό να αισθανθούν ασφάλεια σ’ ένα περιβάλλον που θα τους σημαδέψει με αναμνήσεις κι εμπειρίες. Ο εκπαιδευτικός θα δείξει στο παιδί ότι ενδιαφέρεται αν οι πρώτες του ερωτήσεις στραφούν πρωτίστως όχι σε επιδόσεις αλλά στα ενδιαφέροντα, στις δραστηριότητές του.
Κεφάλαιο 2: Κοπτική-ραπτική
Υπάρχει καλύτερος τρόπος εισαγωγής στα απαρέμφατα από τη φράση «δούναι και λαβείν»; «Συνεργασία» η λέξη κλειδί… πόσο μεγάλο βάρος πρέπει να είναι για τον εκπαιδευτικό να είναι η αυθεντία, το κινούμενο γλωσσάρι;
Δε θα μπορούσαμε να μιλάμε για αποτελεσματικές μεθόδους διδασκαλίας χωρίς αναφορά στον αγαπημένο μας Vygotsky! Από την αμοιβαία εμπιστοσύνη που αναφέρθηκε προηγουμένως, επεκτεινόμαστε στην αμοιβαία διδασκαλία. Συχνά ακούμε πως για να είσαι σίγουρος ότι έχεις εμπεδώσει κάτι, πρέπει να είσαι σε θέση να το εξηγήσεις. Ο δάσκαλος οφείλει να ενθαρρύνει τον μαθητή να… «μεταμφιεστεί» ο ίδιος για λίγο σε έναν μικρό δάσκαλο. Παράλληλα, ο τελευταίος διατηρεί το ρόλο του εκφέροντας απορίες, οι οποίες όχι μόνο δεν τιμωρούνται, αλλά είναι ίσως και πιο επιθυμητές από το μεγαλύτερο βαθμό!
Η μάθηση, κατά το κοινώς λεγόμενο, δεν είναι αγώνας ταχύτητας. Είναι μαραθώνιος! Φανταστείτε έναν αθλητή με έναν σκληρό, άκαμπτο προπονητή. Ίσως βρίσκεται σε άριστη κατάσταση, η συλλογή του από μετάλλια καταλαμβάνει μια ολόκληρη μεριά του τοίχου. Τι δε θα ‘δινε να προπονούταν υπό πιο ανθρώπινες συνθήκες. Ο δάσκαλος δεν είναι εκεί για να θυμίζει στο μαθητή τις συνέπειες ενός κακού γραπτού. Είναι ο οδηγός, που αργά και σταθερά μετατίθεται στη θέση του συνοδηγού, επιτρέποντας στο μαθητή να διαγράφει εκείνος την πορεία του, να αλλάζει ταχύτητες, ακόμα και να σταματά για λίγο όταν το χρειάζεται και να συνεχίσει πάλι! Ίσως πάλι χρειαστεί να αλλάξει και λωρίδα.
Κεφάλαιο 3: Και σε ρωτώ… γιατί δε με ρωτάς;
Καλά διαβάσατε πριν… οι ερωτήσεις είναι πιο σημαντικές κι από το μεγαλύτερο βαθμό! Θυμάστε την αίσθηση όπου κάθε φορά το χέρι μας έτρεμε προτού πούμε ενοχικά την απορία μας; Κάποιοι να κρύβονται πίσω από τις πλάτες των συμμαθητών τους (για εμάς τους πιο μικροκαμωμένους στην πρώτη σειρά δεν υπήρχε τέτοια επιλογή). Όλοι τους να λένε την ίδια φράση, σαν τρακ σε κασετόφωνο «Δεν υπάρχουν χαζές ερωτήσεις». Εμείς συμπληρώναμε «Σωστά… για σας υπάρχουν μόνο χαζοί μαθητές!».
Κι αν μία εικόνα ισοδυναμεί με χίλιες λέξεις, τότε ένα βλέμμα, μία κίνηση ισοδυναμούν με ολόκληρη έκθεση ζωγραφικής. Για να εκτυλίσσεται ομαλά το ταξίδι της μάθησης, ο δάσκαλος θα πρέπει να εμπνέει όχι πανικό αλλά ηρεμία. Η ενεργός ακρόαση κρίνεται απαραίτητο στοιχείο. Μερικές φορές τα παιδιά χρειάζονται μια επιβεβαίωση· «Είμαι εδώ για να σε ακούσω. Δεν είσαι εδώ για να μού δίνεις απαντήσεις, αλλά για να μάθεις να βλέπεις τον κόσμο μέσα από τη δική σου, μοναδική ματιά! Τις ερωτήσεις μην την κρατάς κρυμμένες στο τετράδιο. Πες τες εκείνη την ώρα, μην το σκέφτεσαι! Κανείς δε θα γελάσει».
Κεφάλαιο 4: Οι αποστάσεις είναι για τους φορείς ιώσεων
Πώς πετυχαίνει η επαφή… χωρίς επαφή; Να θέλει να σού δείξει συμπαράσταση, μα να μην μπορεί να σε αγγίξει απαλά στον ώμο. Να θέλει να σε κρατήσει λίγο εκτός μαθήματος, εκτός ωραρίου. Κάτι σε απασχολεί, το είδε. Το κατάλαβε από τον τρόπο που μπήκες στην αίθουσα. Το διαισθάνθηκε από τον τόνο της φωνής σου όταν ανόρεχτα είπες «Δεν έχω διαβάσει καλά σήμερα. Ας πει την άσκηση κάποιος άλλος». Αχ και να μπορούσε να τους διώξει όλους από την τάξη εκείνη τη στιγμή, να μπορούσες να τού εκμυστηρευτείς το πρόβλημα και να σε καθησυχάσει «Όλα θα πάνε καλά. Και να μην πάνε… είναι κι αυτό ένα μάθημα. Πήγαινε σπίτι για σήμερα ή και για αύριο, αν το έχεις ανάγκη. Μη σε νοιάζει το διαγώνισμα. Μη σκεφτείς την υποενότητα στην οποία έχεις κενά».
Τον κοίταξες σα δεύτερο πατέρα. Την αισθάνθηκες σα δεύτερη μάνα. Ήθελες μέχρι και να τους αγκαλιάσεις. «Όχι» σκέφτηκες. Μήπως αν απλώς άγγιζες το χέρι τους; «Όχι» σκέφτηκες ξανά. Μία απόσταση καλό είναι να υπάρχει, σωστά;
Κεφάλαιο 5: Εκτός ύλης (!)
Το μεγαλύτερό τους μέλημα. Εντός κι εκτός ύλης! Κάθε φορά η πρώτη ερώτηση των μαθητών όταν έπιαναν στα χέρια τους τα βιβλία της νέα τάξης, να αφορά στην εξεταστέα ύλη των θερινών προαγωγικών εξετάσεων, να σημειώνουν τα κεφάλαια στα οποία πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία.
Μα εκείνος επιμένει στα εκτός ύλης…
Εκτός ύλης να βλέπει τα παιδιά σαν έργα εν εξελίξει. Μηχανές αποστήθισης, παπαγαλάκια που περιμένουν τη σειρά τους να μιλήσουν, να πουν μόνο αυτά που είπαν άλλοι πριν απ’ αυτούς.
Εκτός ύλης να τούς μάθει να φτιάχνουν τα δικά τους παραμύθια κι όχι να ακολουθούν των άλλων σαν πιστοί ουραγοί.
Εκτός ύλης να τούς μάθει να μαθαίνουν. Δεν έχει και καμία σημασία, ένας βαθμός στις Πανελλαδικές όλη τους η προσπάθεια.
Εκτός ύλης να τούς προτρέψει να μιλήσουν σε εκείνον το συμμαθητή τους που τον έχουν στο περιθώριο. Τι θέλει να μπλέκεται… θα τα βρουν μόνα τους, παιδιά είναι.
Εκτός ύλης να τούς μάθει να μοιράζουν χαμόγελα, αγκαλιές. Δεν είναι δα και μαθηματικά! Δεν είναι θέμα διαίρεσης, πολλαπλασιασμού.
Εκτός ύλης να πει για εκείνη τη φορά που απέτυχε, που κι εκείνος πήρε κάτω από τη βάση. Εκείνη τη φορά που κι αυτός μαζί με μια παρέα παιδιών έκανε κοπάνα (κρυφά από τους γονείς του)
Εκτός ύλης να κλείσουν τα μάτια και να ταξιδέψουν με τον ήχο μιας μελωδίας, με τον απαλό ήχο ενός οργάνου, με μία φωνή που τραγουδά σα να σε νανουρίζει
Εκτός ύλης να τους διαβάσει ποιήματα που δεν υπάρχουν στο Ανθολόγιο. Να τούς ζητήσει να σκίσουν τις σελίδες που θέλουν κανόνες για την «ανάλυση» ενός διηγήματος.
Εκτός ύλης να βγει μαζί τους στους δρόμους, να φωνάξει ένα σύνθημα.
Εκτός ύλης να τούς γράψει στον πίνακα:
«Δε θέλω απλώς να με σέβεσαι… θέλω να με εκτιμάς!»
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- R. Feldman(2019), Αναπτυξιακή Ψυχολογία, δια βίου προσέγγιση, Αθήνα, Εκδόσεις: Πεδίο
