Του Ευάγγελου Γκούντα,
Η «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (Alternative für Deutschland – AfD) ιδρύθηκε το 2013, από τον οικονομολόγο Μπερντ Λούκε, το δημοσιογράφο Κόνραντ Άνταμ και το πρώην μέλος της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης (CDU) Αλεξάντερ Γκάουλαντ. Αρχικά, το κόμμα επικεντρώθηκε στην αντίθεσή του στις πολιτικές διάσωσης του ευρώ, προσελκύοντας υποστηρικτές που ήταν δυσαρεστημένοι με την οικονομική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στις ομοσπονδιακές εκλογές του 2013, το AfD απέτυχε να περάσει το όριο του 5% για είσοδο στο Bundestag, συγκεντρώνοντας το 4,7% των ψήφων. Ωστόσο, στις ευρωεκλογές του 2014 το κόμμα κέρδισε επτά έδρες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, γεγονός που ουσιαστικά σηματοδότησε την πρώτη του σημαντική εκλογική επιτυχία. Το 2015, μετά την προσφυγική κρίση, το AfD υιοθέτησε σκληρή στάση κατά της μετανάστευσης, γεγονός που οδήγησε σε εσωτερικές διαμάχες και την αποχώρηση του Λούκε. Η ηγεσία πέρασε τότε στην Φράουκε Πέτρι, η οποία εστίασε σε εθνικιστικά και αντιμεταναστευτικά θέματα. Αυτή η στροφή οδήγησε σε αύξηση της δημοτικότητας του κόμματος, ιδιαίτερα στα ανατολικά κρατίδια της Γερμανίας.
Στις ομοσπονδιακές εκλογές του 2017, το κόμμα κέρδισε το 12,6% των ψήφων, καταλαμβάνοντας 94 έδρες στο Bundestag και καθιστώντας το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα. Στις ευρωεκλογές του 2019, το AfD συγκέντρωσε το 11% των ψήφων, εξασφαλίζοντας 11 έδρες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Στις ομοσπονδιακές εκλογές του 2021, το κόμμα σημείωσε μικρή πτώση, λαμβάνοντας το 10,3% των ψήφων και 83 έδρες. Το 2024, το AfD κατέγραψε ιστορική νίκη στις κρατιδιακές εκλογές της Θουριγγίας, κερδίζοντας το 32,8% των ψήφων, ενώ στη Σαξονία έλαβε το 30,6%, καθιστώντας το πρώτο ακροδεξιό κόμμα που κερδίζει κρατιδιακές εκλογές μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα με ηγέτιδα την Άλις Βέντελ ατενίζει πλέον με βάσιμες ελπίδες την κυβερνητική προοπτική από τη δεύτερη δημοσκοπική θέση.
Όμως σε τι πραγματικά πιστεύει το AfD και οι υποστηρικτές του; Σε γενικές γραμμές το κόμμα πορεύεται πλέον ιδεολογικά με ξεκάθαρα εθνικιστικές και υπερσυντηρητικές θέσεις. Αντιτίθεται στη μετανάστευση, ιδιαίτερα από μουσουλμανικές χώρες, και προωθεί αυστηρότερους ελέγχους στα σύνορα. Όπως καταδεικνύει και η ρητορική που έχει υιοθετήσει εξ ιδρύσεως του, πρόκειται για ένα ευρωσκεπτικιστικό κίνημα, που υποστηρίζει την επιστροφή σε εθνικά νομίσματα και την αποδυνάμωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στα κοινωνικά ζητήματα, το κόμμα προωθεί παραδοσιακές αξίες. Τοποθετείται ενάντια του γάμου των ομοφυλοφίλων και των πολιτικών φύλου. Στην οικονομία, υποστηρίζει την ελεύθερη αγορά, τη μείωση των φόρων και τον περιορισμό του κράτους πρόνοιας. Τέλος, όπως άλλωστε πράττουν τα περισσότερα σύγχρονα ακροδεξιά κόμματα, το AfD αμφισβητεί τις κλιματικές αλλαγές και διαφωνεί με τις πολιτικές για την αντιμετώπισή τους.
Η σχέση του AfD με το ναζισμό είναι ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει έντονα τη γερμανική και διεθνή πολιτική σκηνή. Παρότι το κόμμα δεν αυτοπροσδιορίζεται ως ναζιστικό και αρνείται επίσημα κάθε σύνδεση με τον Εθνικοσοσιαλισμό, υπάρχουν περιπτώσεις που στελέχη του έχουν υιοθετήσει ιστορικό αναθεωρητισμό ή έχουν υποβαθμίσει τα εγκλήματα του ναζισμού.
Ο Αλεξάντερ Γκάουλαντ, ιστορική φυσιογνωμία του κόμματος, δήλωσε το 2018 ότι οι Γερμανοί έχουν το δικαίωμα να είναι «υπερήφανοι για τα κατορθώματα των στρατιωτών τους» στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις. Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Μπγιόρν Χέκε, ηγέτης του AfD στη Θουριγγία, έχει χαρακτήρισει το Μνημείο του Ολοκαυτώματος στο Βερολίνο ως «μνημείο ντροπής», αφήνοντας να εννοηθεί ότι η Γερμανία δεν θα έπρεπε να εστιάζει τόσο πολύ στην ιστορική της ενοχή. Τέτοιες δηλώσεις ενισχύουν τις κατηγορίες ότι το κόμμα επιδιώκει να επανερμηνεύσει την ιστορία και να μειώσει τη σημασία της ναζιστικής περιόδου.
Από τη συζήτηση αυτή δεν πρέπει βέβαια να λησμονηθεί η περίπτωση της “Πτέρυγας” (DerFlügel). Αυτή η εσωτερική φράξια του κόμματος, με επικεφαλής τον Μπγιόρν Χέκε, θεωρείται από τις γερμανικές αρχές ως «ακροδεξιά εξτρεμιστική». Το 2020, η Υπηρεσία Προστασίας του Συντάγματος (BfV) την κατέταξε ως «απειλή για τη δημοκρατία». Μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις, μέλη του AfD έχουν εμφανιστεί σε εκδηλώσεις ή έχουν εκφράσει υποστήριξη προς νεοναζιστικά και υπερεθνικιστικά κινήματα. Ακόμη είναι γνωστό πως στελέχη του κόμματος έχουν βρεθεί να συμμετέχουν σε πορείες με ακροδεξιές οργανώσεις όπως το PEGIDA.
Λόγω αυτών των ανησυχιών, οι γερμανικές αρχές έχουν θέσει το AfD υπό επιτήρηση. Το 2021, η BfV ανακοίνωσε ότι θα παρακολουθεί το AfD ως «ύποπτο για εξτρεμισμό». Σε τοπικό επίπεδο, το κόμμα έχει αποκλειστεί από ορισμένες πολιτικές διαδικασίες λόγω των ακραίων θέσεών του. Αν πρέπει να εξαχθεί κάποιο συμπεράσμα αυτό είναι πως το AfD δεν είναι άμεσα ναζιστικό, καθώς δεν υιοθετεί ανοιχτά τη ναζιστική ιδεολογία, ούτε ζητά την επιστροφή στο Τρίτο Ράιχ. Ωστόσο, η ρητορική του, η ιστορική του στάση και οι σχέσεις του με ακροδεξιές οργανώσεις το καθιστούν έναν επικίνδυνα ριζοσπαστικό πολιτικό σχηματισμό.
Οι τελευταίες συζητήσεις για το AfD αφορούν το γεγονός πως στον απόηχο των αμερικανικών εκλογών και σε ελάχιστο χρονικό διάστημα πριν από τις επικείμενες γερμανικές εκλογές, ο πλουσιότερος άνθρωπος του πλανήτη και στενότατος συνεργάτης του αμερικανού προέδρου, Έλον Μασκ, συμμετείχε σε ζωντανή μετάδοση με την ηγέτιδα του AfD, Άλις Βάιντελ, στην πλατφόρμα X. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης, η Βάιντελ υποστήριξε ότι ο Αδόλφος Χίτλερ ήταν στην πραγματικότητα κομμουνιστής, ισχυρισμός που δεν αμφισβητήθηκε από τον Μασκ εκείνη τη στιγμή. Αυτή η συζήτηση προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και ανησυχίες σχετικά με την προώθηση ανακριβών ιστορικών πληροφοριών. Στις 25 Ιανουαρίου 2025 ο Μασκ έκανε μια απροσδόκητη εμφάνιση μέσω βιντεοσύνδεσης σε προεκλογική εκδήλωση του AfD στο Χάλε της Γερμανίας. Μπροστά σε περίπου 4.500 άτομα, ενθάρρυνε το κοινό να είναι υπερήφανο για το γερμανικό πολιτισμό και πρότεινε ότι η Γερμανία θα πρέπει να προχωρήσει πέρα από την «ενοχή του παρελθόντος», αναφορά που ερμηνεύτηκε ως προτροπή για υπέρβαση της ενοχής που συνδέεται με το ναζιστικό παρελθόν της χώρας.
Οι ενέργειες του Μασκ προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις τόσο στη Γερμανία όσο και διεθνώς. Γερμανοί πολιτικοί εξέφρασαν ανησυχίες για την προσπάθεια του Μασκ να επηρεάσει τις ομοσπονδιακές εκλογές υπέρ του AfD. Ο αντικαγκελάριος Ρόμπερτ Χάμπεκ χαρακτήρισε τις ενέργειες του Μασκ ως «μετωπική επίθεση στη δημοκρατία μας». Η υποστήριξη του προς το AfD έχει προκαλέσει ανησυχίες για την ενίσχυση ακροδεξιών θέσεων στη γερμανική πολιτική σκηνή και την πιθανή επιρροή του στις επερχόμενες ομοσπονδιακές εκλογές. Επιπλέον, οι δηλώσεις του σχετικά με την «ενοχή του παρελθόντος» έχουν θεωρηθεί από πολλούς ως προσπάθεια υποβάθμισης της ιστορικής ευθύνης της Γερμανίας για τα εγκλήματα του ναζισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Alternative for Germany (AfD) Party: What You Need To Know, adl.org, διαθέσιμο εδώ
- Alternative for Germany, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Germany’s far-right AfD party is obsessed with Trump and Musk, cnn.com, διαθέσιμο εδώ
- «Τα πάντα για την Γερμανία»: Η νέα προέλαση του ακροδεξιού AfD, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
