«Η κραυγή»: Ο καθηλωτικός πίνακας του Έντβαρτ Μουνκ

Της Παολίνας Ζογλοπίτη,

Ο καθηλωτικός πίνακας η κραυγή αποτελεί ένα από τα πιο αναγνωρισμένα και σχολιασμένα έργα τέχνης, που το ανθρώπινο μάτι έχει την τύχη να απολαμβάνει. «Γεννήθηκε» 1893, χάρη στη φαντασία του Νορβηγού δημιουργού του, Έντβαρτ Μουνκ, καλλιτέχνη που ανήκε στο ρεύμα του εξπρεσιονισμού. Τα έργα του Μουνκ ήταν χρωματισμένα από το σκοτεινό ψυχισμό του, ο οποίος βρισκόταν υπό τη σκιά τριών σημείων αναφοράς της ζωής του: το θάνατο, που τον βίωσε μέσα από τον πρώιμο χαμό της μητέρας του, την παραφροσύνη, που την βίωσε από την ψυχική ασθένεια της αδελφής του και την ασθένεια, που την βίωσε λόγω του ιστορικού της φυματίωσης του ιδίου και της οικογένειάς του. Δεν μπορούσε —ή μάλλον δεν ήθελε— να αποχωριστεί τη μανιοκατάθλιψή του, γιατί τη θεωρούσε εφαλτήριο για την τέχνη του. Ενδεχομένως, να ανήκε στην κατηγορία των ανθρώπων που αρνούνται να αφήσουν το νήμα του πόνου να κοπεί, γιατί είναι το μοναδικό πράγμα που τους συνδέει με τον παρελθοντικό τους εαυτό.

Η ιστορία του πίνακα από τα μάτια του «μαιευτήρα» του εμπνέεται από τη δύση του ηλίου. Σύμφωνα με τον Μουνκ, όταν ο ήλιος βυθίζονταν σε ένα Φιόρδ της Νορβηγίας, τα χρώματα του ουρανού ήταν τόσο έντονα που έκανε τα σύννεφα να μοιάζουν βουτηγμένα στο αίμα σαν να κραυγάζει η ίδια η φύση. Και έτσι, προέκυψε η ονομασία του, η οποία στην αρχή ήταν «Η κραυγή της φύσης». Ο πίνακας μαγνητίζει τα βλέμματα και εγείρει το συναισθηματικό κόσμο του θεατή, μιας και η κύρια φιγούρα κραυγάζοντας εκφράζει την απόγνωση και την αντίσταση σε ό,τι την εμποδίζει να αναπνεύσει, επιτρέποντας στον οποιοδήποτε να ταυτιστεί. Η μαγεία της τέχνης είναι τέτοια που επιτρέπει στον κάθε θεατή να βιώσει τη δική του προσωπική κραυγή σε οτιδήποτε του στερεί την αίσθηση ότι αναπνέει ελεύθερα ή του στερεί το οξυγόνο. Όπως μια έκρηξη μετά από μια σύγκρουση τρένων.

Η πλειοψηφία των ανθρώπων, όταν ακούει την έννοια «στέρηση της ελευθερίας», σκέφτεται τον περιορισμό του δικαιώματος της ελευθερίας, εξαιτίας κάποιου δικτατορικού καθεστώτος ή τη στέρηση αυτού του δικαιώματος ως αποτέλεσμα μιας ποινικά κολάσιμης πράξης μέσω της φυλάκισης. Τι συμβαίνει, όμως, όταν αυτή η φυλακή δεν έχει ούτε κάγκελα, ούτε τοίχους, ούτε δικαστήριο να ανακοινώσει απόφαση αποφυλάκισης; Τι συμβαίνει όταν η φυλακή είναι νοητή και δεν είναι παρά ένα συναίσθημα αδικίας, το οποίο σε περιορίζει και σου κόβει την ανάσα και κανείς δεν εγγυάται για το πότε και το αν θα μπορέσεις να αναπνεύσεις λίγο αέρα δικαίωσης; Συμβαίνει η κραυγή απόγνωσης, αυτή που απεικονίζεται στον πίνακα.

Αν ήταν δυνατόν να προσωπογραφηθεί σύσσωμη η καταπίεση που υφίσταται ο πληθυσμός της Ελλάδας ενώπιον των εξελίξεων που αφορούν το έγκλημα των Τεμπών, θα είχε τη μορφή της φιγούρας του πίνακα του Μούνκ. Οι εξελίξεις γεμίζουν τους δρόμους με ανθρώπους, οι οποίοι δεν βρίσκουν άλλον άμεσο τρόπο να εξεγερθούν. Αντίστοιχα, γεμίζουν τις ανθρώπινες καρδιές με θυμό, αντίδραση, ανασφάλεια, ανάγκη για δικαιοσύνη, ανάγκη για τιμωρία, ανάγκη για δικαίωση, ανάγκη για οξυγόνο που δεν κόβεται.

Δεν είναι λίγες οι φορές που ο απλός λαός δεν έχει πολλά μέσα για να αντισταθεί σ’ αυτά που του προσβάλλουν την νοημοσύνη και την ηθική. Μια πορεία έχει την αξία της και το επικοινωνιακό της αποτέλεσμα, αλλά δυστυχώς στην Ελλάδα του σήμερα όσο οργανωμένη, μεγάλη σε μέγεθος και ειρηνική να είναι, θα αγνοηθεί από τους πολιτικούς δρώντες σαν να ήταν μια αδιάφορη πορεία εκατό ατόμων μιας κρύας Τρίτης του χειμώνα σ’ ένα μικρό δρόμο της πόλης. Ο πρωταγωνιστής της δημοκρατίας στη θεωρία είθισται να είναι ο λαός. Στην πράξη, όμως, ο λαός μάλλον μοιάζει με μια μάζα ψηφοφόρων, των οποίων η παρουσία έχει σημασία πριν από τις εκλογικές αναμετρήσεις.

Επομένως, επιστρέφουμε σύσσωμοι στην κραυγή της απόγνωσης και της αναμονής. Γιατί, δυστυχώς ή ευτυχώς, τα νεανικά μυαλά είναι γαλουχημένα από τα παραμύθια να έχουν πάντοτε καλό τέλος. Τα ρεαλιστικά μυαλά, όμως, αναμένουν το καλό τέλος με αισιοδοξία, αλλά βαθιά μέσα τους επικρατεί η κραυγή: πότε ήταν δίκαιος ο κόσμος για να γίνει τώρα;

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ