Της Αναστασίας Βλαχοπούλου,
Ο εμφύλιος πόλεμος στην Κολομβία, ο οποίος πλέον διαρκεί περισσότερες από πέντε δεκαετίες, έχει στοιχίσει τη ζωή σε σχεδόν μισό εκατομμύριο ανθρώπους. Παρά την υπογραφή ειρηνευτικών συμφωνιών, η βία συνεχίζεται σε διάφορες περιοχές της χώρας, αποτελώντας μία από τις πιο μακροχρόνιες ένοπλες συγκρούσεις της σύγχρονης εποχής.
Η Κολομβία έχει μακρά ιστορία πολιτικής βίας. Ομάδες ανταρτών και εγκληματικές οργανώσεις έχουν κυριαρχήσει και διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο σε αρκετές περιοχές της χώρας. Δολοφονίες, αναγκαστικοί εκτοπισμοί, βασανιστήρια, απαγωγές και εκβιασμοί αποτελούν μορφές της παράνομης και ανελέητης δραστηριότητάς τους. Δύο από τις πιο βασικές αντάρτικες ομάδες που ενδυναμώθηκαν κατά τη δεκαετία του 1960 είναι οι Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις της Κολομβίας (FARC) —υποστηρικτές των μεταρρυθμίσεων ως προς την κατανομή της γης και τον σοσιαλισμό— και ο Εθνικός Απελευθερωτικός Στρατός (ELN) —που δρα με σκοπό την προστασία των αγροτικών κοινοτήτων από την πολυεθνική εκμετάλλευση.
Πού οφείλεται, όμως, αυτή η εκτεταμένη βία στην Κολομβία; Στο επίκεντρο αυτής της πολύχρονης σύγκρουσης βρίσκεται η άνιση κατανομή πλούτου και γης μεταξύ των αγροτών και των αστικών πληθυσμών. Καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισε, επίσης, η σύγκρουση La Violencia, που ξέσπασε κατά τη δεκαετία του 1940-50, όπου αριστερά και φιλελεύθερα κόμματα ενώθηκαν ενάντια στον δικτάτορα της Κολομβίας, Gustavo Rojas Pinilla, οδηγώντας σε δεκάδες χιλιάδες θανάτους. Στην πορεία, αυτή η κοινωνική ένταση, σε συνδυασμό με άλλους ισχυρούς εγχώριους παράγοντες —όπως το εκτεταμένο λαθρεμπόριο ναρκωτικών, τα πολιτικά εγκλήματα και η φτώχεια— τροφοδότησαν έναν εμφύλιο πόλεμο φαινομενικά χωρίς τέλος.
Περιοδικές προσπάθειες για την επίλυση της σύγκρουσης από την κολομβιανή κυβέρνηση αποδείχθηκαν αναποτελεσματικές και είχαν μικρό αντίκτυπο. Το 2016, μετά από πολλά χρόνια διαπραγματεύσεων, η κολομβιανή κυβέρνηση υπό τον πρόεδρο Juan Manuel Santos και οι FARC υπέγραψαν μία ιστορική ειρηνευτική συμφωνία, στην οποία οι επαναστατικές δυνάμεις συμφώνησαν να αφοπλιστούν και να μετατραπούν σε πολιτικό κόμμα. Ωστόσο, ορισμένα πρώην μέλη των FARC απέρριψαν την ειρηνευτική συμφωνία, επανεξοπλίστηκαν και συμμετείχαν εκ νέου στο οργανωμένο έγκλημα. Στον αντίποδα, τα μέλη του ELN και άλλα εγκληματικά δίκτυα εξακολουθούσαν να δρουν σε περιοχές όπου το κράτος έχει περιορισμένη παρουσία, διαπράττοντας ένοπλες επιχειρήσεις. Συμπληρωματικά, μία ακόμη σημαντική πρωτοβουλία με σκοπό την επίλυση των συγκρούσεων αποτελεί η πολιτική ειρήνης “Total Peace”, η οποία σχεδιάστηκε και εφαρμόζεται επί του παρόντος (2022-2026) από την κυβέρνηση του Gustavo Petro, στοχεύοντας κυρίως στην εξασφάλιση εποικοδομητικών συμφωνιών με τις ένοπλες ομάδες των ανταρτών.
Από τις αρχές Ιανουαρίου 2025, η Κολομβία βιώνει μία σημαντική κλιμάκωση των ένοπλων συγκρούσεων μεταξύ του Εθνικού Απελευθερωτικού Στρατού (ELN) και πρώην μελών των FARC στην περιοχή Κατατούμπο, κοντά στα σύνορα με τη Βενεζουέλα. Σύμφωνα με πρόσφατες αναφορές, οι συγκρούσεις έχουν σοβαρές ανθρωπιστικές συνέπειες, καθώς προκάλεσαν τον θάνατο περισσότερων από 100 ατόμων, ενώ 32.000 άνθρωποι αναγκάστηκαν να εκτοπιστούν. Η περιοχή αυτή —πολύ πλούσια ως προς τις καλλιέργειες του φυτού κόκας— αποτελεί εδώ και χρόνια ένα συνεχές πεδίο μάχης, με πολλές ένοπλες ομάδες να συγκρούονται ώστε να αποκτήσουν τον έλεγχό της.
Αυτή η νέα έκρηξη βίας μεταξύ των αντιπάλων παρατάξεων οδήγησε τον πρόεδρο της Κολομβίας, Gustavo Petro, να κηρύξει τη χώρα σε κατάσταση εσωτερικής και οικονομικής έκτακτης ανάγκης. Συγκεκριμένα, έχει γίνει αναστολή των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων με τον ELN και έχει γίνει επαναφορά των ενταλμάτων σύλληψης που υπήρχαν για τους κορυφαίους ηγέτες του, καθώς πλέον κατηγορούνται για διάπραξη εγκλημάτων πολέμου. Συγχρόνως, προκειμένου να μετριαστεί αυτή η ανθρωπιστική κρίση, έχει δοθεί το πράσινο φως στην κυβέρνηση να αποδεσμεύσει πόρους και να εφαρμόσει μέτρα, όπως ο περιορισμός στην ελευθερία της κίνησης. Οι ένοπλες συγκρούσεις στην περιοχή Κατατούμπο αποτελούν ένα από τα πιο θανατηφόρα κύματα βίας έπειτα από την υπογραφή της Τελικής Συνθήκης Ειρήνης του 2016 της κεντρικής κυβέρνησης με τους FARC.
Γίνεται, επομένως, εύκολα αντιληπτό ότι τα αλλεπάλληλα κύματα αντιπαράθεσης και διαπληκτισμών μεταξύ ανταρτών, παραστρατιωτικών και κυβερνητικών δυνάμεων αποτελούν πολυδιάστατες προκλήσεις, οι οποίες έχουν αποδυναμώσει σημαντικά το κράτος δικαίου της Κολομβίας. Ως συνέπεια, τα υψηλά ποσοστά βίας και η αναζωπύρωση των συγκρούσεων υπογραμμίζουν την ύψιστη ανάγκη για πιο ισχυρή και συντονισμένη προσέγγιση κατά των εγκληματικών οργανώσεων, με απώτερο σκοπό τη δημιουργία ισορροπίας μεταξύ ασφάλειας, ανθρωπιστικής βοήθειας και μακροπρόθεσμων λύσεων για την ειρήνη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Colombia reissues rebel arrest warrants, displacement rises to 32,000 amid fighting, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Colombia vows war against leftwing guerrillas amid more than 100 deaths, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Colombia seeks to reassert control as rebel fighting kills over 100, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Colombia reactivates arrest orders for top rebels blamed for deadly violence in cocaine turf war, AP, διαθέσιμο εδώ
