Της Χαράς Γρίβα,
Η Κατοχή του Ruhr, η οποία έλαβε χώρα μεταξύ 1923 και 1925, ήταν ένα κρίσιμο επεισόδιο στην ιστορία της Γερμανίας μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν άμεση συνέπεια των πολύπλοκων πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών ανακατατάξεων που ακολούθησαν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ιδίως τη Συνθήκη των Βερσαλλιών και της ταραχώδους κατάστασης που επικρατούσε στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Το γεγονός αυτό δεν είχε μόνο βαθιές επιπτώσεις στη γερμανική κυριαρχία, αλλά έπαιξε επίσης καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του ευρωπαϊκού οικονομικού και πολιτικού τοπίου κατά την περίοδο του μεσοπολέμου.
Το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου το 1918, επέφερε βαθιές αλλαγές στην Ευρώπη. Η Γερμανική Αυτοκρατορία, η οποία ήταν μια από τις μεγάλες δυνάμεις της ηπείρου, ηττήθηκε. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών, που υπογράφηκε το 1919, επέβαλε σκληρές αποζημιώσεις στη Γερμανία, απαιτώντας από τη χώρα να καταβάλει τεράστια χρηματικά ποσά στις συμμαχικές δυνάμεις, κυρίως τη Γαλλία, τη Μεγάλη Βρετανία και το Βέλγιο. Η συνθήκη οδήγησε επίσης στη διάλυση του γερμανικού στρατού και στην απώλεια εδαφών, υπονομεύοντας περαιτέρω την οικονομική ισχύ και την πολιτική σταθερότητα της Γερμανίας.
Μια από τις πιο αμφιλεγόμενες διατάξεις της Συνθήκης των Βερσαλλιών ήταν η ρήτρα αποζημιώσεων, το άρθρο 231, η οποία θεωρούσε τη Γερμανία αποκλειστικά υπεύθυνη για τον πόλεμο και συνεπώς υπεύθυνη για τις αποζημιώσεις. Η διάταξη αυτή ήταν βαθιά αντιδημοφιλής στη Γερμανία, η οποία τη θεώρησε ως «δικτατορία» (υπαγορευμένη ειρήνη), και οδήγησε σε εκτεταμένη δυσαρέσκεια και οικονομική αστάθεια. Μέχρι το 1923, η οικονομία της Γερμανίας βρισκόταν σε δεινή κατάσταση. Ο υπερπληθωρισμός κατέστρεφε το νόμισμα και η ικανότητα της κυβέρνησης να πληρώσει τις αποζημιώσεις φαινόταν όλο και πιο απίθανη. Η κοιλάδα του Ruhr, η βιομηχανική καρδιά της Γερμανίας, έγινε το επίκεντρο αυτών των εντάσεων.
Το Ruhr είναι μια βιομηχανική περιοχή που βρίσκεται στο δυτικό τμήμα της Γερμανίας, πλούσια σε άνθρακα, χάλυβα και άλλους σημαντικούς πόρους. Η περιοχή αυτή αποτελούσε τη ραχοκοκαλιά της γερμανικής οικονομίας και ήταν ζωτικής σημασίας, όχι μόνο για την εγχώρια βιομηχανία, αλλά και για την ικανότητα της χώρας να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της ως προς τις αποζημιώσεις. Οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και του Βελγίου, ειδικότερα, ανησυχούσαν για την αδυναμία της Γερμανίας να ανταποκριθεί στις πληρωμές των επανορθώσεων. Στις αρχές του 1923, αφού η Γερμανία έμεινε πίσω στο χρονοδιάγραμμα πληρωμών της, η Γαλλία και το Βέλγιο αποφάσισαν να λάβουν δραστικά μέτρα.
Τον Ιανουάριο του 1923, ως απάντηση στην αδυναμία της Γερμανίας να καταβάλει τις αποζημιώσεις, γαλλικά και βελγικά στρατεύματα εισήλθαν στην κοιλάδα του Ruhr. Στόχος τους ήταν να καταλάβουν τον έλεγχο της βιομηχανικής παραγωγής της περιοχής — κυρίως άνθρακα και χάλυβα — για να αντισταθμίσουν τις απλήρωτες αποζημιώσεις. Η κατοχή αποσκοπούσε στο να εξαναγκάσει τη γερμανική κυβέρνηση να συμμορφωθεί με τις οικονομικές της υποχρεώσεις και να αποτρέψει περαιτέρω καθυστερήσεις στις πληρωμές.
Η κατοχή αντιμετωπίστηκε με άμεση οργή στη Γερμανία. Η κυβέρνηση της Βαϊμάρης, με επικεφαλής τον καγκελάριο Wilhelm Cuno, αρνήθηκε να συνεργαστεί με τις γαλλικές και βελγικές δυνάμεις. Η κυβέρνηση του Cuno κάλεσε σε παθητική αντίσταση, προτρέποντας τους εργάτες στο Ruhr να απεργήσουν και να μην συνεργαστούν με τους κατακτητές. Οι Γερμανοί εργάτες στο Ruhr απάντησαν με εκτεταμένες απεργίες, σαμποτάζ και πράξεις πολιτικής ανυπακοής.
Η πολιτική της παθητικής αντίστασης αποτέλεσε καθοριστικό χαρακτηριστικό της γερμανικής αντίδρασης στην κατοχή. Οι εργαζόμενοι στο Ruhr, πολλοί από τους οποίους ήταν μέλη συνδικάτων, προχώρησαν σε απεργία και αρνήθηκαν να εργαστούν για τις γαλλικές και βελγικές δυνάμεις. Η γερμανική κυβέρνηση προσέφερε οικονομική στήριξη στους απεργούς εργάτες, τροφοδοτώντας περαιτέρω το κίνημα αντίστασης. Ωστόσο, η απεργία είχε σημαντικό οικονομικό κόστος.
Καθώς, οι απεργίες συνεχίζονταν, οι γαλλικές και βελγικές αρχές απαντούσαν με αυξανόμενη ισχύ. Οι κατακτητές κατάσχεσαν γερμανική περιουσία, συνέλαβαν απεργούς εργάτες και πραγματοποίησαν ακόμη και αντίποινα εναντίον Γερμανών πολιτών που θεωρήθηκε ότι αντιστέκονταν στην κατοχή. Στα μάτια της γαλλικής και της βελγικής κυβέρνησης, τα μέτρα αυτά ήταν απαραίτητα για να εξασφαλιστεί η καταβολή των αποζημιώσεων, αλλά επίσης βάθυναν τις εντάσεις μεταξύ των κατοχικών δυνάμεων και του γερμανικού πληθυσμού.
Το παθητικό κίνημα αντίστασης στο Ruhr έγινε σύμβολο του γερμανικού εθνικισμού και της περιφρόνησης απέναντι στην ξένη κατοχή. Ωστόσο, είχε σοβαρές οικονομικές συνέπειες. Η βιομηχανική παραγωγή της περιοχής κατέρρευσε, επιδεινώνοντας την ήδη άσχημη οικονομική κατάσταση της Γερμανίας. Η γερμανική κυβέρνηση αναγκάστηκε να τυπώσει περισσότερο χρήμα για να χρηματοδοτήσει τις απεργίες, οδηγώντας σε ένα πληθωριστικό σπιράλ που επιδείνωσε την κρίση υπερπληθωρισμού.
Η πολιτική της παθητικής αντίστασης επιβάρυνε σε τεράστιο βαθμό τη γερμανική οικονομία. Η κίνηση της κυβέρνησης να τυπώσει μεγάλες ποσότητες χρήματος για να στηρίξει τους απεργούς εργάτες, οδήγησε στην περαιτέρω υποτίμηση του γερμανικού μάρκου. Στα μέσα του 1923, ο υπερπληθωρισμός έφτασε σε καταστροφικά επίπεδα. Η αξία του μάρκου έπεσε κατακόρυφα και οι τιμές εκτοξεύτηκαν στα ύψη. Οι Γερμανοί πολίτες αναγκάστηκαν να κουβαλούν καροτσάκια με νομίσματα για να αγοράσουν βασικά αγαθά. Το οικονομικό χάος οδήγησε σε εκτεταμένη κοινωνική αναταραχή και υπονόμευσε περαιτέρω την εμπιστοσύνη στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης.
Η κρίση υπερπληθωρισμού του 1923 ήταν μια από τις σοβαρότερες οικονομικές καταστροφές στη σύγχρονη ιστορία. Η αξία του γερμανικού μάρκου έπεσε σε τέτοιο βαθμό που κατέστη πρακτικά άχρηστο. Στο αποκορύφωμα της κρίσης, η συναλλαγματική ισοτιμία του γερμανικού μάρκου ξεπερνούσε τα 4 τρισεκατομμύρια μάρκα ανά δολάριο. Οι αποταμιεύσεις των ανθρώπων εξανεμίστηκαν και πολλές μικρές επιχειρήσεις χρεοκόπησαν.
Η συνεχιζόμενη αντίσταση και το οικονομικό χάος στη Γερμανία προσέλκυσαν τελικά την προσοχή της διεθνούς κοινότητας. Οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και του Βελγίου αντιμετώπιζαν επίσης αυξανόμενες πιέσεις. Η παρατεταμένη κατοχή του Ruhr δεν προκαλούσε μόνο σημαντική ζημιά στη γερμανική οικονομία, αλλά είχε επίσης αρνητικό αντίκτυπο στις γαλλικές και βελγικές οικονομίες. Το κόστος της διατήρησης της κατοχής ήταν υψηλό και η γαλλική κυβέρνηση αντιμετώπιζε αυξανόμενες αντιδράσεις στο εσωτερικό της για τις πολιτικές της στη Γερμανία.
Ως απάντηση στην επιδεινούμενη κατάσταση, οι Ηνωμένες Πολιτείες, υπό τον πρόεδρο Calvin Coolidge, ανέλαβαν την πρωτοβουλία να μεσολαβήσουν για την εξεύρεση λύσης. Οι ΗΠΑ δεν είχαν άμεσο συμφέρον από τις αποζημιώσεις, αλλά ανησυχούσαν για τις ευρύτερες επιπτώσεις της ευρωπαϊκής αστάθειας. Το 1924, οι ΗΠΑ πρότειναν το Σχέδιο Dawes, το οποίο είχε σχεδιαστεί για να αναδιαρθρώσει τις πληρωμές αποζημιώσεων της Γερμανίας και να σταθεροποιήσει την οικονομία της.
Το Σχέδιο Dawes είχε αρκετές βασικές διατάξεις. Πρώτον, μείωσε το ποσό των επανορθώσεων που έπρεπε να καταβάλλει η Γερμανία ετησίως και επέκτεινε το χρονοδιάγραμμα πληρωμών. Δεύτερον, προέβλεπε δάνεια από τις Ηνωμένες Πολιτείες για να βοηθήσει τη Γερμανία να σταθεροποιήσει το νόμισμα και την οικονομία της. Τρίτον, επέτρεψε την αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων από το Ruhr. Τα μέτρα αυτά αποσκοπούσαν στη δημιουργία μιας πιο διαχειρίσιμης οικονομικής κατάστασης για τη Γερμανία και στην άμβλυνση των εντάσεων μεταξύ της γερμανικής κυβέρνησης και των συμμαχικών δυνάμεων.
Μέχρι τον Αύγουστο του 1925, η γερμανική κυβέρνηση είχε συμφωνήσει με τους όρους του Σχεδίου Dawes και τα γαλλικά και βελγικά στρατεύματα άρχισαν να αποσύρονται από το Ruhr. Η κατοχή έληξε επίσημα και η πολιτική της παθητικής αντίστασης τερματίστηκε. Η γερμανική οικονομία άρχισε σταδιακά να σταθεροποιείται με την εισροή αμερικανικών δανείων και την αναδιάρθρωση των πληρωμών αποζημιώσεων.
Το τέλος της κατοχής του Ruhr σηματοδότησε ένα σημείο καμπής για τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Ενώ η Γερμανία παρέμενε πολιτικά ασταθής και οικονομικά ευάλωτη, η κρίση είχε αποκαλύψει τα όρια της γαλλικής ισχύος και την πολυπλοκότητα του ζητήματος των αποζημιώσεων. Η κατοχή του Ruhr είχε επίσης αποκαλύψει τις βαθιές διαιρέσεις στο εσωτερικό της ίδιας της Γερμανίας, καθώς οι διάφορες πολιτικές παρατάξεις συζητούσαν για τον καλύτερο τρόπο αντίδρασης στις εξωτερικές πιέσεις.
Η Κατοχή του Ruhr ήταν ένα από τα πιο δραματικά επεισόδια του Μεσοπολέμου και οι επιπτώσεις της αντηχούσαν σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ανέδειξε την εύθραυστη φύση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και την αστάθεια της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής πολιτικής. Η οικονομική και πολιτική αναταραχή που προκάλεσε συνέβαλε στην άνοδο του εξτρεμισμού στη Γερμανία, με την άκρα αριστερά και την άκρα δεξιά να κερδίζουν έδαφος, καθώς οι άνθρωποι αναζητούσαν λύσεις στα προβλήματα της χώρας.
Παρόλο που η κρίση επιλύθηκε τελικά μέσω του σχεδίου Dawes, οι μακροπρόθεσμες συνέπειες ήταν βαθιές. Η ταπείνωση της κατοχής και η οικονομική δυστυχία που προκλήθηκε από τον υπερπληθωρισμό άφησαν μόνιμα σημάδια στη γερμανική ψυχή. Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης, αν και σταθεροποιήθηκε προσωρινά, θα συνέχιζε να παλεύει με τον εσωτερικό διχασμό και τις εξωτερικές πιέσεις καθ’ όλη τη διάρκεια ύπαρξής της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γιώργος Μαργαρίτης (2014), Πλημμυρίδα και Άμπωτη: O ευρωπαϊκός 20ος αιώνας, Αθήνα: Βιβλιόραμα
- Γαλλοβελγική κατοχή Ρουρ, kathimerini.gr. διαθέσιμο εδώ
- Ruhr occupation, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
