Της Κατερίνας Μανάδη,
Είναι μια αλήθεια καθολικά αναγνωρισμένη, ότι οι άνθρωποι είμαστε εγωιστικά όντα. Τείνουμε να προχωράμε στη ζωή μας, θέτοντας ως προτεραιότητα τις δικές μας ανάγκες και επιθυμίες, χτίζοντας προσεκτικά ένα μικρόκοσμο, στο κέντρο του οποίου βρισκόμαστε εμείς και οι οικείοι μας.
Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι στερούμαστε ενσυναίσθησης και αλτρουισμού, αλλά θα ήταν μάλλον δίκαιο να αποδεχτούμε ότι η έκταση των ευγενών αυτών συναισθημάτων πολλές φορές περιορίζεται αντανακλαστικά από την ανάγκη μας να επιβεβαιώσουμε τη μοναδικότητα και τη βαρύτητα της ύπαρξής μας, να θέσουμε τον εαυτό μας στο κέντρο του μικρού μας σύμπαντος. Ο εγωισμός, φυσικά, εξακολουθεί να αποτελεί λέξη αρνητικά χρωματισμένη στην καθημερινότητά μας, ωστόσο, στον τομέα της ιατρικής, θα μπορούσε αυτή η τάση μας να χαρίζουμε στον εαυτό μας το ρόλο του πρωταγωνιστή να αποβεί… ωφέλιμη; Τι γίνεται, λοιπόν, όταν ο ασθενής γίνεται το επίκεντρο της ιατρικής προσπάθειας;
Η εξατομικευμένη ιατρική συνιστά ένα αρκετά δημοφιλές «trend» στους κόλπους των ιατρικών συνεδρίων. Εντούτοις, για το μέσο άνθρωπο, αλλά και για μεγάλη μερίδα των επαγγελματιών υγείας, παραμένει ένας ακόμη άγνωστος όρος η ελιτιστική χροιά του οποίου θωρακίζει την άγνοιά μας. Ας προσπαθήσουμε, λοιπόν, να καταρρίψουμε το αόρατο αυτό τείχος, εξοικειώνοντας τους εαυτούς μας με τη νεοεισαχθήσα αυτή έννοια. Πιο συγκεκριμένα, εξατομικευμένη ιατρική θεωρείται μια καινοτόμα ιατρική προσέγγιση, η οποία αξιοποιεί στοιχεία από το περιβάλλον, το lifestyle και κυρίως το γενετικό υπόβαθρο του εκάστοτε ασθενούς, προκειμένου να κατευθύνει τις ιατρικές αποφάσεις. Προς το παρόν, η συγκεκριμένη προσέγγιση φαίνεται να έχει υιοθετηθεί κατά κύριο λόγο στην αντιμετώπιση του καρκίνου, καθώς και σε διάφορα αυτοάνοσα νοσήματα, ωστόσο, η συνολική εφαρμογή της σε ασθένειες με γενετικό υπόβαθρο —και όχι μόνο— προοικονομεί μια νέα εποχή στο πεδίο της ιατρικής. Ας ρίξουμε, λοιπόν, μια πιο προσεκτική ματιά στο θαυμαστό καινούργιο κόσμο της εξατομικευμένης ιατρικής.
Αναφορικά με την περίπτωση του καρκίνου, είναι γνωστό ότι η ποικιλομορφία της ασθένειας αποτελεί ένα από τα εξέχοντα χαρακτηριστικά της, όπως άλλωστε και το φαινομενικά ανυπέρβλητο εμπόδιο των επιστημόνων στην προσπάθειά τους για την εύρεση της κατάλληλης θεραπείας. Η κακοήθεια μπορεί να εμφανιστεί σ’ όλα τα μέρη του σώματος, με διαφορετικό κάθε φορά γενετικό προφίλ, ακόμη και σε περιπτώσεις μετάστασης στον ίδιο ασθενή, αλλά και έκφρασης της κακοήθειας στο ίδιο οργανικό σύστημα. Το γεγονός αυτό δυσχεραίνει την ταξινόμηση της εκάστοτε παθολογίας σε συγκεκριμένη κατηγορία, άρα και την επιλογή της κατάλληλης θεραπευτικής αντιμετώπισης. Η εξατομικευμένη ιατρική επιτρέπει στους επαγγελματίες υγείας να λάβουν σαφή εικόνα του μοναδικού γενετικού «αποτυπώματος» της ασθένειας, προσφέροντας τους, παράλληλα, τη δυνατότητα να ταυτοποιήσουν και διάφορους γενετικούς παράγοντες προδιάθεσης, με αποτέλεσμα να ακολουθηθεί σε κάθε περίπτωση η κατάλληλη θεραπεία που εγγυάται τη μέγιστη πιθανότητα επιβίωσης για τον συγκεκριμένο ασθενή. Για παράδειγμα, η ανοσοθεραπευτική προσέγγιση της χρήσης μονοκλωνικών αντισωμάτων έχει αποδειχτεί σωτήρια στην περίπτωση του καρκίνου του μαστού με θετική ενεργοποίηση του γονιδίου HER2.
Τι είναι, όμως, η ανοσοθεραπευτική προσέγγιση; Τι είναι τα μονοκλωνικά αντισώματα; Από εκεί που θέλαμε να περιορίσουμε τις άγνωστες ιατρικές λέξεις, αυτές όλο και πληθαίνουν. Για όσους τυχερούς, λοιπόν, δεν έχουν να αναγκαστεί να εξοικειωθούν με τον όρο, η ανοσοθεραπεία αναφέρεται στην αξιοποίηση των εγγενών δυνατοτήτων του ανοσοποιητικού μας συστήματος στην καταπολέμηση διαφόρων ασθενειών, όπως ο καρκίνος. Πολλοί τύποι καρκίνου ανακύπτουν από την αδυναμία του ανοσοποιητικού μας συστήματος να αναγνωρίζει —και ακολούθως να εξοντώνει— άτυπα κύτταρα στον οργανισμό. Με την ανοσοθεραπεία, επιχειρούμε να ενισχύσουμε την αναγνωριστική ικανότητα του προστατευτικού αυτού συστήματος, με την παραγωγή πανομοιότυπων μεταξύ τους αντισωμάτων —εξού και ο χαρακτηρισμός μονοκλωνικά—, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να «σημαδέψουν» τα καρκινικά κύτταρα, κατά των οποίων έχουν παραχθεί. Η μοναδική αυτή ικανότητα αναγνώρισης και σύνδεσης των μονοκλωνικών αντισωμάτων επιτρέπει και τη στοχευμένη μεταφορά αντικαρκινικών φαρμάκων, περιορίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τις εκτεταμένες, δυσάρεστες συνέπειες της αντικαρκινικής θεραπείας στον οργανισμό. Άλλη σημαντική εφαρμογή της ανοσοθεραπείας είναι και η παρασκευή κατάλληλων αντικαρκινικών εμβολίων. Η εξατομικευμένη ιατρική φροντίζει, ώστε τα παραγόμενα αντισώματα, όπως και τα περιεχόμενα στοιχεία των αντίστοιχων εμβολίων, να αντιστοιχούν στο μοναδικό γενετικό προφίλ των κυττάρων που συνιστούν την προκείμενη κακοήθεια.
Και μιας και αναφερθήκαμε στο αγαπημένο μας ανοσοποιητικό σύστημα, καλό θα ήταν να επισημάνουμε ότι δεν είναι πάντοτε με το μέρος μας. Τα αυτοάνοσα νοσήματα φαίνεται να διεκδικούν και αυτά τη δική τους σημαντική μερίδα δημοφιλίας στα ιατρικά συνέδρια αυτές τις μέρες. Μία χαρακτηριστική δυσκολία στην αντιμετώπιση αυτού του τύπου νοσημάτων είναι η εξαιρετική τους ετερογένεια, όπως και η αδυναμία σύνδεσης διαφόρων συστημικών συμπτωμάτων, όπως η χρόνια κούραση, με μια συγκεκριμένη υποκείμενη αιτία. Οι προσπάθειες ταξινόμησης των ασθενών με βάση συγκεκριμένους βιοδείκτες, σε περιπτώσεις νοσημάτων, όπως το σύνδρομο Sjorgen, προλειαίνει το έδαφος για τη μετέπειτα έλευση της εξατομικευμένης ιατρικής, η οποία, αξιοποιώντας ποικιλία κλινικών, ιστολογικών και γενετικών δειγμάτων, θα προσαρμόζει την πορεία που καλείται να ακολουθήσει ο ασθενής, με στόχο τη βέλτιστη εμπειρία του, αλλά και την επίτευξη του υψηλότερου δυνατού επιπέδου ζωής.
Ωστόσο, όπως ήδη αναφέρθηκε, η εξατομικευμένη ιατρική δεν αφορά μόνο στη θεραπεία του καρκίνου ή των αυτοάνοσων νοσημάτων, αλλά συνιστά μια επαναστατική προσέγγιση των ασθενειών, αλλά και της ιατρικής συνολικά. Δεν αρκεί, λοιπόν, να προσαρμόσουμε τον τρόπο θεραπείας, αλλά και… την ποσότητα; Συγκεκριμένα, ένα νέο πεδίο, η φαρμακογενομική, το οποίο μελετά την επίδραση του γενετικού υπόβαθρου του ασθενούς στην αποτελεσματικότητα των φαρμάκων που χρησιμοποιεί προς ανακούφισή του, αποτελεί πρόσφορο έδαφος για την άνθιση της νέας αυτής προσέγγισης. Ειδικότερα, η εφαρμογή της εξατομικευμένης ιατρικής αποσκοπεί στην παροχή σε κάθε ξεχωριστό ασθενή τις κατάλληλες πληροφορίες για τον υπολογισμό της ιδανικής δόσης του εκάστοτε φαρμάκου, ευθυγραμμιζόμενη με τα μοναδικά γενετικά του χαρακτηριστικά. Επομένως, όχι μόνο η μέθοδος, αλλά και η ακριβής δοσολογία θα είναι κομμένη και ραμμένη για τα μέτρα καθενός ξεχωριστά. Δεν θα προσαρμόζεται, πλέον, ο ασθενής στη θεραπεία, αλλά η θεραπεία —συνολικά— στον ασθενή.
Είναι, τελικά, τόσο κακό να θέλουμε να θεωρούμε τον εαυτό μας το κέντρο του σύμπαντος; Μάλλον όχι. Αν και στην καθημερινή ζωή, η τάση αυτή θα περιορίσει αρκετά τον κοινωνικό σας κύκλο, στην ιατρική, τουλάχιστον, ο ασθενής δεν θα μπορούσε να λάβει καμία άλλη θέση. Σ’ ένα επάγγελμα, ο πυρήνας του οποίου είναι η προσφορά προς το συνάνθρωπο και η ανακούφιση του πόνου του, οι επαγγελματίες υγείας, μεθυσμένοι από την ασφάλεια και τον ενθουσιασμό της γνώσης, συχνά, ξεχνάνε ότι πίσω από τις όποιες ασθένειες, εξετάσεις και χειρουργεία, βρίσκεται ο άνθρωπος. Και πίσω απ’ αυτόν τον άνθρωπο κρύβεται, με τη σειρά του, ένας ξεχωριστός, προσωπικός μικρόκοσμος, το επίκεντρο του οποίου έχει προσωρινά διαταραχθεί.
Γι’ αυτό, λοιπόν, ως ασθενείς —και όχι μόνο— δεν είναι κακό μερικές φορές να ενδίδουμε στα κατώτερα, εγωιστικά μας ένστικτα, διεκδικώντας την περίθαλψη που δικαιούμαστε να λάβουμε και να θέτουμε τον εαυτό μας στο κέντρο του μικρού μας σύμπαντος…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Precision Medicine, Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
- Precision Therapy in Cancer, International Journal of Cancer, διαθέσιμο εδώ
- Precision Therapy in Sjorgen syndrome, The Lancet Rheumatology, διαθέσιμο εδώ
