Της Αλεξάνδρας Τορνικίδου,
Το άγχος είναι μια φυσιολογική αντίδραση ψυχικής και συναισθηματικής έντασης που εγείρεται σε δύσκολες ή ανυπέρβλητες καταστάσεις και απαιτείται η ενεργοποίηση του αυτόνομου συμπαθητικού νευρικού συστήματος (“fight or flight response”). Αυτό το σύστημα έχει ως σκοπό την επιβίωση του ανθρώπου. Το άγχος εκτείνεται σε ένα ευρύ φάσμα και διακρίνεται σε παραγωγικό (βραχείας διάρκειας, αυξάνοντας την εγρήγορση και συγκέντρωση του ατόμου) και στο νευροτοξικό ή χρόνιο / δυσλειτουργικό άγχος (ακινητοποιεί το άτομο). Υπό ποιες καταστάσεις το άτομο υπερβαίνει το παραγωγικό πλαίσιο και μεταβαίνει στο νευροτοξικό; Πώς σχετίζεται αυτό με την αναβλητικότητα; Είναι σπουδαία η ανάλυση του φαινομένου και σχετίζεται με τη νευροπροσαρμογή.
Μια κατάσταση, η οποία χρειάζεται την αυξημένη προσοχή και εγρήγορση του ατόμου, ενεργοποιεί το συμπαθητικό (ΑΝΣ). Η ενεργοποίησή του γίνεται από τον υποθάλαμο. Η πρώτη απόκριση κατά του άγχους στοχεύει στην έκκριση της νορεπινεφρίνης και νοραδρεναλίης από τον μυελό των επινεφριδίων, κάτι που οφείλεται στον άξονα SAM (συμπαθητικό—επινεφρίδιο—μυελικό άξονα). Η διέγερση του γίνεται στιγμιαία και έχει βραχεία διάρκεια. Έπειτα, εγείρεται ο HPA άξονας με σκοπό την έκκριση γλυκοκορτικοειδών (κορτιζόλη), από τον φλοιό των επινεφριδίων. Οι παραπάνω άξονες δρουν συντονισμένα για την αποτελεσματική απόκριση του ατόμου σε στρεσογόνα ερεθίσματα.
Η παραπάνω ανάλυση αποτελεί σειρά αντιδράσεων σε εξωτερικά στρεσογόνα ερεθίσματα. Όταν αυτά παρέλθουν, ο οργανισμός κατορθώνει να διατηρήσει την ομοιόστασή του. Υπάρχουν περιπτώσεις που τα ερεθίσματα ενός ατόμου δεν το θέτουν σε άμεσο κίνδυνο, αλλά εγείρονται μακροπρόθεσμα με δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία. Η εστία αυτής της κατάστασης είναι οι πυρηνικές πεποιθήσεις. Κατά τη διαμόρφωση του πυρήνα του ατόμου, στην παιδική ηλικία, εισχωρούν εντός του αρνητικές σκέψεις, οι οποίες δεν προέρχονται από το ίδιο το άτομο, αλλά από εξωτερικά γεγονότα (επικρατούσες απόψεις, γεγονότα και αρνητική κριτική). Οι πυρηνικές πεποιθήσεις συνδέονται με τις αυτόματες αρνητικές σκέψεις μέσω των ενδιάμεσων πεποιθήσεων. Οι ενδιάμεσες πεποιθήσεις είναι οι κανόνες που θέτει το άτομο βάσει των πυρηνικών πεποιθήσεων για να προστατευτεί από πιθανό κίνδυνο που βίωσε στο παρελθόν.
Αρκετές πυρηνικές πεποιθήσεις, προκαλούν άγχος και θέτουν το άτομο μακροπρόθεσμα σε διαρκή κατάσταση μάχης ή φυγής. Όταν αυτές δίνουν το αίσθημα της ανεπάρκειας στο άτομο, τότε το άτομο δρα με τρόπο που τις εκπληρώνει (αυτοεκπληρούμενη προφητεία). Ένα πρακτικό παράδειγμα των άνωθι είναι το «είμαι ανεπαρκής στο…» (πυρηνική πεποίθηση), ή «αν δεν επαρκώ σε αυτό, οι άλλοι θα με απορρίψουν» (ενδιάμεση πεποίθηση), ή «απέτυχα, άρα θα με απορρίψουν» (αυτόματες αρνητικές σκέψεις), προκαλώντας στο άτομο άγχος και φόβο απόρριψης. Επί της ουσίας, το άτομο αντιλαμβάνεται ότι διατρέχει κίνδυνο χωρίς να υπάρχουν στρεσογόνα ερεθίσματα, συνυφασμένα με άμεσο κίνδυνο.
Φυσιολογικά, όταν η κορτιζόλη φτάσει στα επιθυμητά επίπεδα, ανιχνεύεται από τον ιππόκαμπο, ο οποίος στέλνει σήμα αρνητικής ανάδρασης στον υποθάλαμο για να ανασταλεί η λειτουργία του άξονα HPA. Όταν παρουσιάζεται ραγδαία αύξηση της κορτιζόλης, λόγω παρατεταμένου διαστήματος στρεσογόνων ερεθισμάτων, ο άξονας HPA υπερλειτουργεί και απορυθμίζεται. Τα υψηλά επίπεδα κορτιζόλης δρουν νευροτοξικά στους νευρώνες του ιπποκάμπου, προκαλώντας διαταραχές στη μνήμη και τη μάθηση. Μειώνεται ο όγκος του προμετωπιαίου φλοιού (αδυναμία λήψης αποφάσεων και ρύθμισης συναισθημάτων) και αυξάνεται ο όγκος της αμυγδαλής και εν τέλει με αυτόν τον τρόπο προκαλείται υπεραντίδραση συναισθημάτων (άγχος και φόβος). Μετά από παρατεταμένη έκκριση κορτιζόλης, τα αποθέματα της στερεύουν, με αποτέλεσμα τον υποκορτιζολισμό. Λόγω της υπερφόρτωσης όλων αυτών των συστημάτων, ο εγκέφαλος αποφεύγει καταστάσεις που προκαλούν άγχος για να προστατευτεί (“freeze response”/ αναβλητικότητα).
Για την επαναφορά του ατόμου στην ομοιόσταση και τη λειτουργικότητα του είναι σημαντική η θεραπεία. Η μέθοδος που φαίνεται να επιδρά θετικά και να αντιμετωπίζει το χρόνιο άγχος είναι η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η βάση του χρόνιου άγχους είναι οι πυρηνικές πεποιθήσεις και έπειτα, ακολουθεί μια σειρά πεποιθήσεων και αρνητικών σκέψεων. Όλες οι αγχώδεις διαταραχές οφείλονται σε γνωστικές διαστρεβλώσεις. Στόχος της θεραπείας, είναι ο εντοπισμός των πυρηνικών αρνητικών σκέψεων και η αντικατάσταση τους με πιο υγιείς. Σε ορισμένες περιπτώσεις συνταγογραφούνται βενζοδιαζεπίνες, οι οποίες δρουν στους GABA υποδοχείς, γίνεται η διάνοιξη τους και επιτρέπεται η είσοδος ιόντων χλωρίου εντός της ΚΜ (ανασταλτική δράση).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία (Βασικές Αρχές), Κατερίνα Τριανταφυλλοπούλου, διαθέσιμο εδώ
- Stress, World Health Organisation, διαθέσιμο εδώ
- An overview on stress neurobiology: Fundamental concepts and its consequences, ScienceDirect, διαθέσιμο εδώ
- Μια γνωριμία με την Γνωστική-Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (ΓΣΨ), PsychologyNow, διαθέσιμο εδώ
- Post-traumatic stress disorder: the neurobiological impact of psychological trauma, National Library of Medicine, διαθέσιμο εδώ
- Cognitive-Behavioral Treatments for Anxiety and Stress-Related Disorders, National Library of Medicine, διαθέσιμο εδώ
- Stress: Symptoms and types of medications, MedicalNewsToday, διαθέσιμο εδώ
