Της Ράνιας Μουστάκα,
Η μαιευτική και γυναικολογική βία είναι μια αθέατη μορφή έμφυλης κακοποίησης. Είναι αυτή που κρύβεται στα αποστειρωμένα χειρουργεία, στις αίθουσες τοκετού, στα εξεταστικά γραφεία, σε κλινικές και νοσοκομεία. Είναι η στιγμή που ο πόνος μετατρέπεται σε απαξίωση, η αγωνία σε αδιαφορία και το σώμα της γυναίκας σε πεδίο εξουσίας. Δεν μιλάμε απλώς για μεμονωμένα περιστατικά κακοποίησης· μιλάμε για ένα δομικό πρόβλημα που διαπερνά τον πυρήνα της κοινωνίας κι αποκαλύπτει το βαθύτερο μισογυνισμό που διέπει τις ζωές μας, μια διαρθρωτική πρακτική που διεισδύει στο σύστημα υγείας κι αναπαράγει όσα επικρατούν στην κοινωνία…
Προσπαθώντας να ορίσουμε, λοιπόν, το φαινόμενο της μαιευτικής και γυναικολογικής βίας (Obstetric and gynaecological violence), θα λέγαμε ότι είναι η επιβολή ιατρικών πράξεων χωρίς τη ρητή συναίνεση της γυναίκας. Επισιοτομές που πραγματοποιούνται «για ευκολία», καισαρικές τομές χωρίς σαφή ιατρική ένδειξη, επεμβάσεις χωρίς επαρκή ενημέρωση —όλα αυτά συνιστούν παραβίαση της αυτονομίας της γυναίκας. Επιπλέον, οι λεκτικές ταπεινώσεις, τα ασεβή σχόλια για το σώμα ή τις επιλογές της, η αδιαφορία για τον πόνο ή τον φόβο της, συνθέτουν την ψυχική κακοποίηση που συχνά συνοδεύει την ιατρική πρακτική.
Στην Ευρώπη η διάσταση του προβλήματος είναι αρκετά ανησυχητική. Ας μιλήσουμε με γεγονότα: Στη Σλοβακία, το 20% των γυναικών που γέννησαν δήλωσαν ότι υποβλήθηκαν σε μη συναινετική επισκληρίδιο ή περινεοτομή. Στη Γαλλία, το 75% των γυναικών δήλωσαν ότι υπέστησαν λεκτική κακοποίηση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους ή κατά τον τοκετό. Στην Ισπανία, μη συναινετικές καισαρικές εξακολουθούν να εκτελούνται παρά τις διεθνείς κατευθυντήριες γραμμές. Στην Πολωνία, οι γυναίκες υποβάλλονται σε εξαναγκαστικούς τοκετούς ακόμα και σε περιπτώσεις που τίθεται σε κίνδυνο η ζωή τους. Αυτά δεν είναι απλά στατιστικά. Είναι φωνές που πνίγονται από την αλαζονεία και την έλλειψη προστασίας. Είναι η απόδειξη ότι οι γυναίκες στην Ευρώπη αντιμετωπίζονται όχι ως ασθενείς, αλλά ως αντικείμενα εκμετάλλευσης.
Η μαιευτική βία δεν είναι ένα μεμονωμένο ατυχές περιστατικό. Είναι πολιτική πράξη. Κάθε φορά που ένας γιατρός αγνοεί τη συναίνεση της γυναίκας, κάθε φορά που της επιβάλλεται μια διαδικασία χωρίς ενημέρωση, επιβεβαιώνεται η θεμελιώδης αρχή της πατριαρχίας: το γυναικείο σώμα δεν ανήκει στη γυναίκα. Ανήκει στο κράτος, στους γιατρούς, στους θεσμούς, στην κοινωνία. Και πίσω από αυτόν τον μανδύα της «ιατρικής αυθεντίας» κρύβεται ένας μηχανισμός που διαιωνίζει τις ανισότητες.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει ορισμένες κατευθυντήριες γραμμές για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας, ενώ ταυτόχρονα μελετά το φαινόμενο και παρουσιάζει διάφορες εκθέσεις με τα ευρήματα της. Όμως, πού είναι η νομοθεσία που να αναγνωρίζει τη μαιευτική και γυναικολογική βία; Πού είναι η προστασία για τις γυναίκες που βιάζονται ψυχολογικά και σωματικά από το σύστημα υγείας; Μια ματιά στο νομικό τοπίο αποκαλύπτει τη γύμνια του. Ενώ η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης αναφέρεται στην έμφυλη βία, τα περισσότερα κράτη—μέλη αρνούνται να αναγνωρίσουν τη μαιευτική βία ως ξεχωριστή κατηγορία. Στη Ρουμανία, για παράδειγμα, οι γυναίκες που καταγγέλλουν περιπτώσεις μη συναινετικής βίας κατά τον τοκετό σπάνια βλέπουν τις υποθέσεις τους να φτάνουν στο δικαστήριο. Στην Ελλάδα, η δημόσια συζήτηση για το θέμα παραμένει περιθωριακή, σχεδόν ανύπαρκτη, με τις γυναίκες που βιώνουν κακοποιητικές και παραβιαστικές συμπεριφορές να προτιμούν τη σιωπή.
Αλλά δεν φταίνε μόνο οι θεσμοί. Φταίμε κι εμείς. Φταίει η κοινωνία που κλείνει τα αφτιά της στις μαρτυρίες των γυναικών, που αντιμετωπίζει τη βία ως «μέρος της διαδικασίας». Πόσες φορές έχει ειπωθεί το αμίμητο «αυτά τα περνάνε όλες» ή το ακόμη πιο τρομερό «μην είσαι τόσο υπερβολική, δεν είναι κάτι..»; Αυτή η φράση είναι το αποκορύφωμα της κανονικοποίησης της βίας. Κάθε γυναίκα που αναγκάζεται να υπομείνει κακοποίηση χωρίς να έχει χώρο να μιλήσει, χωρίς να έχει θεσμική προστασία, είναι μια ήττα για όλους μας.
Όταν μιλάμε αόριστα και δυνητικά για φαινόμενα έμφυλης βίας, στην πραγματικότητα αφήνουμε το πρόβλημα να επιπλέει αόριστο, χωρίς να το ταρακουνάμε και να το φέρνουμε στην επιφάνεια. Αντιθέτως, πρέπει να το αντιπαραθέτουμε με συγκεκριμένα, καλύτερα ή τουλάχιστον πιο αξιόπιστα παραδείγματα, που να προκαλούν προβληματισμό και να αναγκάζουν τη συνείδηση να αφυπνιστεί. Η Αργεντινή μας δείχνει τον δρόμο. Στη Λατινική Αμερική, οι γυναίκες έφεραν τη μαιευτική βία στο προσκήνιο κι απαίτησαν αλλαγές, ήδη από τις αρχές του αιώνα. Η κινητοποίηση για τη μαιευτική βία στη Λατινική Αμερική ξεκίνησε με ένα τραγικό περιστατικό: την υπόθεση της 38χρονης Αργεντινής, Κριστίνα Μπρίτες Αρσε, που το 1992 πέθανε έπειτα από ανακοπή, αφού οι γιατροί προχώρησαν σε πρόκληση τοκετού, παρά το γεγονός ότι το έμβρυο είχε ήδη πεθάνει. Η απόφαση του Διαμερικανικού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (CIDH) να καταδικάσει την Αργεντινή για μαιευτική βία αποτέλεσε ορόσημο στην αναγνώριση του εγκλήματος και την κινητοποίηση για αλλαγή. Έτσι, στην Αργεντινή για παράδειγμα, η μαιευτική βία αναγνωρίστηκε ως ξεχωριστή μορφή έμφυλης κακοποίησης, κι οι γυναίκες έχουν πλέον το δικαίωμα να καταγγέλλουν μη συναινετικές πρακτικές. Αυτές οι χώρες απέδειξαν ότι η φωνή των γυναικών μπορεί να σπάσει τη σιωπή και να διαμορφώσει πολιτική.
Η καταπολέμηση της μαιευτικής και γυναικολογικής βίας δεν είναι απλώς θέμα νομοθεσίας, αλλά ένα βαθύτατα κοινωνικό και πολιτικό ζήτημα. Οι γυναίκες πρέπει να απαιτήσουν τη φωνή τους πίσω κι οι κοινωνίες οφείλουν να ακούσουν! Όσο για τους θεσμούς; Αυτοί πρέπει να καταρρεύσουν και να ξαναχτιστούν από την αρχή, πάνω στην αρχή της αυτονομίας και του σεβασμού. Η μαιευτική βία είναι το πρόσωπο ενός συστήματος που βλέπει το γυναικείο σώμα ως πεδίο εκμετάλλευσης. Και για να αλλάξει αυτό, χρειάζεται θυμός, φωνή και πάνω απ’ όλα, συλλογική αντίσταση. Διότι το σώμα κάθε γυναίκας είναι πολιτικό, κι ο σεβασμός του δεν είναι διαπραγματεύσιμος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Obstetric violence and the cruel culture of collusion that devastates young doctors, dailymaverick.co.za, διαθέσιμο εδώ
- “Assault and battery” in the delivery room: The disturbing trend of obstetric violence, reddit.com, διαθέσιμο εδώ
- Obstetric and gynaecological violence in the EU – Prevalence, legal frameworks and educational guidelines for prevention and elimination, europarl.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
