Της Έλενας Κουλοπούλου,
Τριάντα έξι νεκροί έχουν ήδη ταυτοποιηθεί μετά την ανάσυρσή τους από ένα παράνομο ορυχείο κοντά στην πόλη Stilfontein της Νότιας Αφρικής. Οι εκτιμήσεις, ωστόσο, κάνουν λόγο για περισσότερους από 100 νεκρούς, ενώ πάνω από 400 άτομα παραμένουν ακόμη εγκλωβισμένα στα έγκατα της γης.
Το τραγικό αυτό περιστατικό εκδηλώθηκε στο πλαίσιο μιας ευρύτερης προσπάθειας των νοτιοαφρικανικών αρχών, να βάλουν ένα τέλος στο χρόνιο πρόβλημα της παράνομης εξόρυξης χρυσού στη χώρα. Η επιχείρηση «Vala Umgodi» («κλείστε την τρύπα»), που ξεκίνησε στα τέλη του 2023, υιοθετούσε μια αμφιλεγόμενη μέθοδο: τον αποκλεισμό των φρεατίων από βασικές ανάγκες, όπως τροφή, νερό και φάρμακα, με στόχο να αναγκαστούν οι παράνομοι εργάτες να εγκαταλείψουν τις στοές και να συλληφθούν αμέσως μόλις εμφανιστούν στην επιφάνεια. Τον Νοέμβριο, οι αρχές δήλωσαν ότι ο αποκλεισμός των βασικών προμηθειών γύρω από το Stilfontein είχε ωθήσει εκατοντάδες ανθρακωρύχους έξω από τα ορυχεία, ενώ όσοι εξακολουθούν να παραμένουν ακόμη εκεί κάτω δεν είναι λόγω του ότι έχουν παγιδευτεί, αλλά επειδή κρύβονται, σε μια απέλπιδα προσπάθεια τους να αποφύγουν τη σύλληψη.
Η πρακτική αυτή, εντούτοις, γρήγορα προκάλεσε την οργή των ανθρωπιστικών οργανώσεων, των τοπικών πληθυσμών και φυσικά, των συγγενών των θυμάτων, που τη χαρακτήρισαν «άδικη» και «απάνθρωπη».
Την προηγούμενη Πέμπτη, μια επιστολή που ανασύρθηκε στην επιφάνεια από ένα φρεάτιο σημείωνε ότι υπήρχαν 109 πτώματα ανθρώπων κάτω από τη γη. Βίντεο που κυκλοφόρησε έδειχνε αποστεωμένους άνδρες να ικετεύουν να τους στείλουν φαγητό και να τους διασώσουν.
Τα εκτεταμένα πύρα που έχει δεχτεί η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής εδώ και λίγους μήνες, την έκαναν να αναθεωρήσει τη μέχρι τότε στάση της. Από τον Νοέμβριο, έχει ξεκινήσει μια νέα αποστολή διάσωσης, με σκοπό να έρθουν στην επιφάνεια όλοι όσοι βρίσκονται στο άλλοτε εγκαταλελειμμένο ορυχείο. Η επιχείρηση διεξάγεται από την ιδιωτική εταιρεία Mines Rescue Services, η οποία δήλωσε το απόγευμα της Δευτέρας ότι άρχισε να ανυψώνει τους ανθρακωρύχους σε ασφαλές σημείο. Ο κλωβός με γερανό της εταιρείας μπορεί να ανεβάσει έξι άτομα την ώρα και η επιχείρηση μπορεί να διαρκέσει έως και 16 ημέρες, δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας, Mannas Fourie, στην τοπική εφημερίδα Sunday Times.
Τα τελευταία χρόνια, η παράνομη εξόρυξη έχει ανθίσει σε όλη τη Νότια Αφρική, κοστίζοντας στην οικονομία εκατομμύρια σε διαφυγόντα έσοδα. Αναλυτές εκτιμούν ότι υπάρχουν περίπου 30.000 παράνομοι ανθρακωρύχοι «zama zamas» (τίτλος που σημαίνει κατά κυριολεξία «αυτοί που συνεχίζουν την προσπάθεια») που παράγουν το 10% της παραγωγής χρυσού της Νότιας Αφρικής σε 6.000 εγκαταλελειμμένα ορυχεία, τα οποία συχνά ελέγχονται από βίαια εγκληματικά συνδικάτα.
Είναι γνωστό ότι στη δεκαετία του 1970 η Νότια Αφρική ήταν μια από τις μεγαλύτερες ηγετικές δυνάμεις στην εξόρυξη, ξεχωρίζοντας για την υψηλή παραγωγή της σε χρυσό. Με την πάροδο των ετών, ωστόσο, πολλά από τα ορυχεία έκλεισαν. Παρόλα αυτά, το Γιοχάνεσμπουργκ, κτισμένο πάνω σε μια από τις πιο πλούσιες χρυσοφόρες λεκάνες που έχουν εντοπιστεί ποτέ, δεν παρέμεινε πραγματικά ανεκμετάλλευτο. Συμμορίες και ντόπιοι που γνώριζαν τον πλούτο της περιοχής είδαν μια απρόσμενη ευκαιρία να προβάλλεται μπροστά τους. Τα εγκαταλελειμμένα ορυχεία θα «ζωντάνευαν» ξανά –όμως αυτή τη φορά παράνομα.
Έκτοτε, εκατοντάδες παράνομοι εργάτες ορυχείων χρυσού, γνωστοί ως «zama zamas», εισχωρούν καθημερινά βαθιά κάτω από την επιφάνεια της γης αναζητώντας τα ανεκμετάλλευτα κοιτάσματα χρυσού της χώρας. Μάλιστα, σύμφωνα με ειδικούς, η παράνομη εξόρυξη έχει πλέον γίνει τόσο συνηθισμένη, λαμβάνοντας τόσο μεγαλειώδεις διαστάσεις, που η μαύρη αγορά χρυσού αποτελεί πλέον βασικό πυλώνα στήριξης και ελέγχου των τοπικών κοινωνιών στη Νότια Αφρική.
Σε πρόσφατη συνέντευξη του στο πρακτορείο BBC, ο Ndumiso (κωδικό όνομα αφού το πραγματικό του παραμένει κρυφό για λόγους ασφάλειας) περιέγραψε πώς κατέληξε να είναι μέλος αυτού του παράνομου κυκλώματος και ποιες συνθήκες επικρατούν στα ορυχεία. Ως χειριστής τρυπανιών σε μεγάλη μεταλλευτική εταιρεία μέχρι το 1996, ο Ndumiso έβγαζε λιγότερα από 220 δολάρια το μήνα. Αφού απολύθηκε, αναζήτησε εργασία, αλλά τα υψηλά ποσοστά ανεργίας στη χώρα του τον οδήγησαν στην απόφαση να συνεχίσει πάνω στο κομμάτι που είχε ήδη μάθει, και να γίνει ένας παράνομος μεταλλωρύχος, περνώντας αρκετούς μήνες της ζωής του κάτω από τη γη. «Η υπόγεια ζωή είναι αδίστακτη. «Πολλοί δεν καταφέρνουν να βγουν ζωντανοί», δήλωσε ο 52χρονος συμπληρώνοντας «σε ένα επίπεδο του φρεατίου υπάρχουν πτώματα και σκελετοί. Το αποκαλούμε το νεκροταφείο «zama-zama».
Ο Ndumiso τόνισε ότι η αμοιβή, για όσους καταφέρουν να βγουν ζωντανοί, είναι συνήθως πολύ ικανοποιητική. Ο ίδιος με αυτόν τον τρόπο κατάφερε να φτιάξει ένα κατάλληλο σπίτι για την οικογένειά του και να πληρώσει τα δίδακτρα των τριών παιδιών του.
Οι συμμορίες, όμως, που ελέγχουν την όλη δραστηριότητα, δεν αρκούνται μονάχα στην πρόσληψη ατόμων, όπως ο Ndumiso, και πολλές είναι οι φορές που άνθρωποι οδηγούνται στα φρεάτια ως δούλοι, αναγκαζόμενοι να δουλέψουν παρά τη θέλησή τους χωρίς κανένα αντάλλαγμα.
Αν και η ζωή κάτω από τη γη είναι επικίνδυνη, είναι ένα ρίσκο που χιλιάδες άνθρωποι, όπως ο Ndumiso, είναι πρόθυμοι να αναλάβουν, καθώς για αυτούς, η εναλλακτική λύση είναι να ζήσουν και να πεθάνουν φτωχοί σε ένα έθνος όπου το ποσοστό ανεργίας ξεπερνά το 30%.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Inside South Africa’s ‘ruthless’ gang-controlled gold mines, BBC, διαθέσιμο εδώ
- South Africa launches operation at illegal gold mine amid fears many dead, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Bodies recovered from illegal goldmine in South Africa where many feared dead, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
