Της Αναστασίας Δρόσου,
Ας ξεκινήσουμε με μερικά fun facts: H Ανταρκτική αποτελείται από το 90% του πάγου παγκοσμίως, ενώ αυτός καλύπτει το 99% της επιφάνειάς της (η οποία ουσιαστικά είναι μία έρημος). Το μέγεθός της φτάνει δύο φορές αυτό της Αυστραλίας, ενώ, ταυτόχρονα, είναι η ήπειρος με το μεγαλύτερο υψόμετρο και με τις χαμηλότερες θερμοκρασίες στον κόσμο. Όλα αυτά είναι εντυπωσιακά από την άποψη της φυσικής και της γεωγραφίας. Εκείνο, όμως, που ξεχωρίζει την Ανταρκτική από τις άλλες ηπείρους ξεπερνά το φάσμα των φυσικών φαινομένων: πρόκειται για τη μόνη ήπειρο που δεν ανήκει σε κανέναν, σε κανένα κράτος ή οντότητα.
Αυτό, φυσικά, δεν σημαίνει ότι δεν υπήρξαν σχετικές διεκδικήσεις, με την κρατική απληστία να σηματοδοτεί την περίοδο της «αποικιοκρατίας» (όχι κυριολεκτικά) στην Ανταρκτική κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Τότε, κράτη όπως οι ΗΠΑ, η Σοβιετική Ένωση, η Γερμανία, η Σουηδία και το Βέλγιο ήγειραν εδαφικές αξιώσεις στην παγωμένη ήπειρο. Η λίστα μεγάλωσε τη δεκαετία του 1950, με τις διεκδικήσεις ζωνών κυριαρχίας στην Ανταρκτική από τη Γαλλία, τη Νορβηγία, τη Νέα Ζηλανδία, την Αργεντινή, την Αυστραλία, το Ηνωμένο Βασίλειο.
Μετά την εγκατάσταση διαρκούς βρετανικής παρουσίας στην Ανταρκτική, η Χιλή ακολούθησε το «γαϊτανάκι» των διεκδικήσεων, μιλώντας το 1940 για «χιλιανό ανταρκτικό έδαφος». Προκειμένου να νομιμοποιήσει αυτήν την κατάσταση, η χιλιανή κυβέρνηση πρόβαλε το επιχείρημα της πραγματικής εγκατάστασης βάσεων στην Ανταρκτική (effective occupation με όρους διεθνούς δικαίου), καθώς και αυτό της γεωγραφικής της εγγύτητας (πειστικό, ίσως, όταν είχε να ανταγωνιστεί κράτη, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο για παράδειγμα).
Ωστόσο, η Συνθήκη του 1959 για την Ανταρκτική (που τέθηκε σε ισχύ το 1961) «πάγωσε» τις εδαφικές αξιώσεις όχι μόνο της Χιλής, αλλά γενικά οποιασδήποτε κρατικής ή μη κρατικής οντότητας. Με αυτήν προβλέφθηκε η αποστρατιωτικοποίηση της Ανταρκτικής, η απαγόρευση σύστασης κυριαρχικών δικαιωμάτων στο έδαφός της, και η χρήση της αποκλειστικά για ειρηνικούς και επιστημινικούς σκοπούς. Όσον αφορά τη Χιλή, αυτή διατηρεί σήμερα μια από τις μεγαλύτερες επιστημονικές βάσεις της ηπείρου (Presidente Eduardo Frei Montalva), ενώ, ταυτόχρονα, αποτελεί κράτος-πρωταγωνιστή στον τομέα της προστασίας του ανταρκτικού περιβάλλοντος.
Αυτή η ισορροπία που οικοδομήθηκε υπό το πέπλο του Ψυχρού Πολέμου είναι, λοιπόν, παγιωμένη στο διεθνές δίκαιο, αλλά εύθραυστη στην πράξη. Αυτό μας υπενθυμίζουν οι πρόσφατες δηλώσεις του χιλιανού Προέδρου, Gabriel Boric, οι οποίες είναι ένα «χαστούκι» για το διεθνές δίκαιο. Συγκεκριμένα, υποστήριξε πως είναι ο πρώτος λατινοαμερικάνος ηγέτης που φτάνει το νοτιότερο σημείο της Ανταρκτικής. Μίλησε για «Επιχείρηση Ανταρκτική», τονίζοντας ότι το ταξίδι του αποτελεί «επιβεβαίωση των χιλιανών διεκδικήσεων» στην περιοχή.
Αυτή η ρητορική είναι κατάφωρα αντίθετη στη Συνθήκη του 1959, αλλά πρέπει να ερμηνευτεί ίσως με ευρύ τρόπο. Οι χιλιανές επιστημονικές έρευνες στην Ανταρκτική συγκεντρώνονται στο βόρειο τμήμα της ηπείρου. Η επίσκεψη του Boric έχει ως στόχο την επέκταση της χιλιανής παρουσίας και στο νοτιότερο (και επικινδυνέστερο) τμήμα της Ανταρκτικής. Ας μην ξεχνάμε ότι, εφόσον η στρατιωτικοποίηση είναι απαγορευμένη στην παγωμένη αυτή ήπειρο, ο μόνος νόμιμος τρόπος άσκησης εδαφικής επιρροής είναι εμμέσως, χάρη στην εγκατάσταση βάσεων για επιστημονικούς σκοπούς. Η Χιλή, μην έχοντας απεκδυθεί τις παράνομες εδαφικές της αξιώσεις, συνεχίζει την «επιστημονική» κατάκτηση της Ανταρκτικής, υπενθυμίζοντας πως τα όρια των ισορροπιών στην περιοχή είναι ασαφή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Antarctica – National Rivalries and claims, Encyclopedia Britannica, διαθέσιμο εδώ
- Chilean President makes historic trip to south pole amid Antarctica sovereignty claim, διαθέσιμο εδώ
