Του Λάμπρου Κουρή,
Κατά τη λήψη μιας απόφασης, κανείς δεν ξέρει ακριβώς τις συνέπειες στο μέλλον. Υπάρχουν πολλά σενάρια για μια μόνο απόφαση. Μερικές αποφάσεις αποδεικνύονται σωστές, άλλες λανθασμένες, ίσως και καταστροφικές. Αυτό ισχύει για όλες τις αποφάσεις, πόσο μάλλον για αυτές που επηρεάζουν βασίλεια και αυτοκρατορίες. Σε αυτό το άρθρο, λοιπόν, θα δούμε μερικές αποφάσεις που αποδείχθηκαν καταστροφικές για το έμμεσο ή άμεσο μέλλον κρατών κατά το Μεσαίωνα, σε χρονολογική σειρά.
Η πρώτη απόφαση που λήφθηκε εκείνη την εποχή και αποδείχθηκε ζωτικής σημασίας ήταν η Εκστρατεία επανάκτησης της Δύσης από τον Ιουστινιανό Α’ (527-565). Πιο συγκεκριμένα, το 533, ο Ιουστινιανός στέλνει τον Βελισάριο στην Αφρική, κατά του βασιλείου των Βανδάλων. Το επόμενο έτος, και για έξι χρόνια, ο βυζαντινός στρατός παιδευόταν στην Ιταλία, κατά του βασιλείου των Οστρογότθων. Το 550, ο βυζαντινός στρατός αποβιβάστηκε στην Ιβηρική Χερσόνησο, αλλά δεν κατάφερε να επιφέρει την ολική καταστροφή στο βασίλειο των Βησιγότθων. Απλά πήρε ένα κομμάτι στη νότια Ισπανία. Όλα όσα κατέκτησε ο στρατός της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, χάθηκαν μέσα στον επόμενο ενάμιση αιώνα. Οι Λομβαρδοί κατακτούσαν σταδιακά την Ιταλία και τα εδάφη στην Αφρική και την Ιβηρική κατακτήθηκαν από τους Άραβες.
Ακόμη, η Υπερεπέκταση του Αραβικού Χαλιφάτου, δεν ήταν μικρής σημασίας. Από το 632, οι Άραβες άρχισαν να κατακτούν εδάφη της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και των Σασσανιδών της Περσίας. Στα δυτικά, οι Άραβες έφτασαν μέχρι την Ιβηρική, το 711. Στα ανατολικά, έφτασαν μέχρι τα σημερινά εδάφη της Δυτικής Κίνας. Η υπερβολική επέκταση ενός βασιλείου φέρνει προβλήματα, μεταξύ άλλων και στη μετακίνηση του στρατού. Στην Ιβηρική Χερσόνησο, το χαλιφάτο θα αφήσει μια μικρή λωρίδα στο Βορρά. Αυτή η λωρίδα θα αρχίσει την ανάκτηση εδαφών, γνωστή ως Reconquista.
Οι απόπειρες κατάληψης της Κωνσταντινούπολης επηρέαζαν σε μεγάλο βαθμό το σκηνικό του Μεσαίωνα. Εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, κανένας στρατός δεν μπόρεσε να κατακτήσει την Κωνσταντινούπολη. Σε σύνδεση με την υπερέκταση του Αραβικού χαλιφάτου, οι Άραβες προσπάθησαν τρεις φορές να πάρουν την Κωνσταντινούπολη. Η πρώτη ήταν το 674-678, επί Κωνσταντίνου Δ’ (668-685). Η δεύτερη φορά ήταν το 717-718, επί Λέοντος Γ’ (717-741) και η τρίτη φορά ήταν επί Μιχαήλ Γ’ (842-867) το έτος 863. Άλλοι που δεν κατάφεραν να πάρουν την Κωνσταντινούπολη ήταν οι Ρως, το 860, πολύ πριν εκχριστιανιστούν. Τέλος, όσο κοντά κι αν έφτασαν στην ίδια την Κωνσταντινούπολη, ούτε οι Βούλγαροι κατάφεραν να την κατακτήσουν. Ούτε πριν, ούτε μετά τον εκχριστιανισμό τους.
Ένα άλλα σημαντικό γεγονός που επηρέασε τα βασίλεια και τις αυτοκρατορίες ήταν η ελάχιστη ενασχόληση με τα στρατιωτικά, μετά το 1025. Το 1025 πεθαίνει ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β’ (976-1025), ο γνωστός Βουλγαροκτόνος. Τον διαδέχτηκαν ανίκανοι αυτοκράτορες, οι οποίοι ήταν σύζυγοι των ανιψιών του Βασιλείου Β’, της Θεοδώρας και της Ζωής. Μετά τον θάνατό τους, προς τα τέλη της δεκαετίας του 1050, αυτοκράτορες έγιναν άνθρωποι εκλεγμένοι από το στρατό, οι οποίοι δεν μπορούσαν να κάνουν και πολλά. Έτσι φτάνουμε στον Ρωμανό Διογένη και τη μάχη του Μαντζικέρτ, το 1071, και τη σταδιακή απώλεια της Μικράς Ασίας υπέρ των Σελτζούκων Τούρκων.
Μεταξύ άλλων σημειώθηκε και το κίνημα των Σταυροφοριών. Από την αρχή της βασιλείας του, ο Αλέξιος Κομνηνός ήθελε να αντιμετωπίσει κάπως τους Σελτζούκους Τούρκους. Τελικά, άρχισε Σταυροφορία το 1096, μετά από Σύνοδο συγκληθείσα το 1095 στην Κλερμόν της Γαλλίας από τον πάπα Ουρβανό Β’. Παρά την επιτυχία της Πρώτης Σταυροφορίας (1096-1100), καμία άλλη δεν είχε την ίδια επιτυχία. Με εχθρούς να τους περικυκλώνουν από σχεδόν παντού στη στεριά, έθεταν τις ελπίδες τους σε εφοδιασμό από τη θάλασσα, με τη βοήθεια των ιταλικών πόλεων-κρατών. Η δεύτερη Σταυροφορία απέτυχε εν μέρει και από τον εγωισμό των συμμετεχόντων. Μέχρι το 1187, έτος κατάκτησης της Ιερουσαλήμ από τον Σαλαδίνο, οι Σταυροφόροι είχαν περιοριστεί στις ακτές της Συροπαλαιστίνης. Η σημαντική απώλεια εδαφών για τους Σταυροφόρους άρχισε το 1144, με πρωτοβουλία του ηγέτη της Συρίας, του Imad al-Din Zengi. Συγκεκριμένα, κατέκτησε την Έδεσσα της Συρίας. Αξίζει να σημειωθεί μια σύνδεση μεταξύ της 2ης και της 3ης Σταυροφορίας. Ένας διοικητής του στρατού του Imad al-Din Zengi, ο Najm al-Din, ήταν ο πατέρας του Σαλαδίνου, ο οποίος νίκησε τους Σταυροφόρους στο Χαττίν, το 1187, και πήρε την Ιερουσαλήμ την ίδια χρονιά. Ούτε οι επόμενες Σταυροφορίες μπόρεσαν να καταφέρουν κάτι. Αναφέρονται, φυσικά, οι απόπειρες του 1189-1192, 1217-1219, 1248-1250 και, φυσικά, του 1396, ενάντια στους Οθωμανούς.
Η 4η Σταυροφορία αποτέλεσε κομβικό σημείο στην ιστορία. Το 1204, οι Σταυροφόροι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη, αλλά η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία επέζησε μέσω τον ευγενών που κατέφυγαν στην Ήπειρο, στη Τραπεζούντα και στη Νίκαια. Η 4η Σταυροφορία ήταν μόνο μερικώς επιτυχής, αφού το 1261, ο στρατηγός Αλέξιος Στρατηγόπουλος ανακατέλαβε την Κωνσταντινούπολη για λογαριασμό του Μιχαήλ Παλαιολόγου, αυτοκράτορα της Νίκαιας.
Τα εμπορικά προνόμια της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας προς τις ιταλικές πόλεις-κράτη. Το 1082, ο Αλέξιος Κομνηνός παραχωρεί ναυτικά προνόμια στη Βενετία, με αντάλλαγμα η Βενετία να βοηθήσει κατά των Νορμανδών της Κάτω Ιταλίας. Από τότε και στο εξής, η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία θα εξαρτάται όλο και περισσότερο από τη Δύση οικονομικά. Αυτή η εξάρτηση θα γίνει χειρότερη από τον 13ο και 14ο αιώνα λόγω και της Συνθήκης του Νυμφαίου, πρωτοβουλία του Μιχαήλ Παλαιολόγου, σε περίπτωση που χρειαζόταν βοήθεια στην ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης.
Η επέκταση της Σερβίας υπό την ηγεσία του Στεφάνου Ντουσάν. Από το 1331, στο βασίλειο της Σερβίας ανέλαβε το θρόνο ο Στέφανος Ντουσάν. Η πολιτική του ήταν η επέκταση προς το νότο, συγκεκριμένα κατά της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Θέλησε να ονομαστεί (και) εκείνος αυτοκράτορας Ρωμαίων και η επέκταση της Σερβίας σταμάτησε στη Στερεά Ελλάδα. Όταν, όμως, πέθανε ο Στέφανος Ντουσάν, η αυτοκρατορία του διαλύθηκε, με τον κάθε ευγενή να αναλαμβάνει τη δική του περιοχή. Έτσι φτάνουμε στο 1389 και τη μάχη του Κοσόβου, στην οποία οι Οθωμανοί νικούν τη Σερβία.
Οι επιθέσεις της Κίνας των Yuan στην Ιαπωνία. Αναλυτικότερα, ο Κουμπλάι Χαν διέταξε εισβολή στην Ιαπωνία το 1274 και το 1281. Και οι δυο απέτυχαν, λόγω ισχυρής καταιγίδας, η οποία ανέλαβε τον επιτιθέμενο στόλο για χάρη των αμυνομένων. Στη δεύτερη αποτυχημένη προσπάθεια, συμμετείχαν στην Ιαπωνική αντεπίθεση και οι Σαμουράϊ, οι οποίοι κυνήγησαν όσους επέζησαν της δεύτερης καταιγίδας.
Τέλος, οι προσπάθειες αναχαίτισης των Οθωμανών από το 1354 και μετά. Από τα μέσα του 14ου αιώνα, οι Οθωμανοί άρχισαν να επεκτείνονται εισχωρώντας στα Βαλκάνια και κανένας δεν μπορούσε να τους σταματήσει. Οι Βυζαντινοί δεν μπόρεσαν να ανακτήσουν τα Βαλκανικά τους εδάφη, οι Σέρβοι ήταν χωρισμένοι και ηττήθηκαν δυο φορές, στο Τσερνομιάνο το 1371 και το Κόσοβο το 1389. Τέλος, οι Βούλγαροι ηττήθηκαν το 1393 και οι Οθωμανοί έφτασαν στο Δούναβη. Μόνο ο Ταμερλάνος κατάφερε να νικήσει τους Οθωμανούς το 1402, στην Άγκυρα, αλλά αυτή η ήττα ήταν προσωρινή. Μετά από έναν εμφύλιο μεταξύ των γιών του Βαγιαζήτ «Κεραυνού» (1389-1402), το Οθωμανικό κράτος επανήλθε δυναμικά. Παρά τις μεμονωμένες προσπάθειες αντίστασης και μια τελευταία Σταυροφορία το 1448, οι Οθωμανοί κυριάρχησαν στα Βαλκάνια.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- N. David (2013), Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού κόσμου (312-1500), Κοινωνία, Διακυβέρνηση και σκέψη στην Ευρώπη, Αθήνα: ΜΙΕΤ
- l.S. Frederick (2007), Βενετία: Η θαλασσοκράτειρα, Αθήνα: εκδ. Αλεξάνδρεια
- Venice, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
