Της Αναστασίας Βλαχοπούλου,
Στη σύγχρονη εποχή, η συνεχής ειδησεογραφική κάλυψη τοπικών και διεθνών εξελίξεων προσφέρει στους πολίτες τη δυνατότητα να παραμένουν ενημερωμένοι σχετικά με όλα τα σημαντικά γεγονότα. Ωστόσο, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης πολύ συχνά παρεμβαίνουν αρνητικά στον τρόπο με τον οποίο μεταδίδονται οι ειδήσεις, με τον κίνδυνο της παραπληροφόρησης να αποτελεί πλέον μια ανησυχητική πρόκληση στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μια κατακόρυφη αύξηση στη χρήση των ψευδών ειδήσεων από κακόβουλους παράγοντες, ακόμη και από κυβερνήσεις. Σημαντικά γεγονότα όπως η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και η πανδημία COVID-19 αποτέλεσαν θέματα γύρω από τα οποία είχε αυξηθεί έντονα η παραπληροφόρηση.
Το 2024, ως σημαντικότατο εκλογικό έτος, η παραπληροφόρηση έπαιξε κρίσιμο ρόλο παγκοσμίως, καθώς διεξήχθηκαν τόσο εθνικές εκλογές όσο και εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στα πλαίσια της ΕΕ. Σύμφωνα με τον Ανώτερο Αναλυτή Πληροφοριών και Πολιτικής του Παγκόσμιου Δείκτη Πληροφόρισης, Mattia Caniglia, οι καλύτερα προετοιμασμένες χώρες της ΕΕ για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης αναδείχθηκαν οι χώρες της Βαλτικής , η Πολωνία και η Σουηδία, ενώ η Ρουμανία , η Ιταλία και η Γερμανία φάνηκαν να είναι οι πιο ευάλωτες. Ενδεικτικά, εκστρατείες παραπληροφόρησης οι οποίες προέρχονταν συχνά από ακροδεξιές ή λαϊκίστικες ομάδες στόχευαν σημαντικά τις πράσινες μεταρρυθμίσεις, καθώς τις απεικόνιζαν ως ελιτιστικές ή οικονομικά επιζήμιες και οδηγούσαν σε ξέσπασμα διαδηλώσεων των αγροτών λόγω της σημαντικής λαϊκής απήχησης που είχαν.
Θα αποτελούσε σοβαρή παράλειψη να μην αναφερθούμε στις κατηγορίες ψευδών ειδήσεων , τις οποίες πολλές φορές ο κόσμος θεωρεί πως έχουν την ίδια σημασία. Υπάρχει μια βασική διαφορά μεταξύ των όρων λανθασμένες ειδήσεις (misinformation) και παραπλανητικές ειδήσεις (disinformation). Πιο αναλυτικά, οι λανθασμένες ειδήσεις αποτελούν ψευδείς πληροφορίες οι οποίες διαδίδονται ανεξάρτητα από το αν κάποιος έχει πρόθεση να παραπλανήσει κάποιον, ενώ οι παραπλανητικές ειδήσεις αποτελούν πληροφορίες οι οποίες εσκεμμένα προσπαθούν να παραπλανήσουν τον κόσμο.
Γενικότερα, με τον όρο παραπληροφόρηση γίνεται αναφορά στη σκόπιμη διάδοση ψευδών πληροφοριών με σκοπό την παραπλάνηση του κοινού, επηρεάζοντας έτσι κοινωνικές στάσεις, πολιτικές αποφάσεις ή ακόμα και την ασφάλεια των πολιτών.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναγνωρίσει την επίδραση αυτού του φαινομένου ως απειλή και έχει λάβει μέτρα για την αντιμετώπιση του. Πράγματι, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δραστηριοποιηθεί μέσω διάφορων πρωτοβουλιών. Χαρακτηριστικά υπάρχει το Σχέδιο Δράσης κατά της Παραπληροφόρησης που δημιουργήθηκε το 2018 με στόχο την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ κρατών—μελών και ευρωπαϊκών θεσμών ως προς την ενίσχυση της ανίχνευσης της παραπληροφόρησης. Επίσης, μέσω της εθελοντικής συμφωνίας μεταξύ των διαδικτυακών πλατφορμών ( όπως το Facebook ), διασφαλίζεται η δέσμευση τους στον Κώδικα Δεοντολογίας για την Παραπληροφόρηση, προωθώντας έτσι αξιόπιστες πηγές στο κοινό.
Παρά τις προσπάθειες αυτές, η παραπληροφόρηση παραμένει ένα πολυδιάστατο ζήτημα κυρίως λόγω της ταχύτητας εξάπλωσης των ψευδών ειδήσεων, αλλά και της ανάγκης διατήρησης της ελευθερίας της έκφρασης και της πολυπολιτισμικής φύσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Κόμβος στην προσπάθεια καταπολέμησης της παραπληροφόρησης αποτελεί το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ψηφιακών Μέσων (EDMO) που προωθεί την συνεργασία μεταξύ fact—checkers, ερευνητών και δημοσιογράφων για τον εντοπισμό και για την άμεση αντιμετώπιση των ψευδών ειδήσεων. Σύμφωνα με ένα σημείωμα αξιολόγησης που συνέταξε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τον Μάιο του 2024, ένα μήνα πριν την έναρξη των Ευρωεκλογών, το EDMO κατέγραψε το υψηλότερο επίπεδο παραπληροφόρησης σε διαδικτυακές πλατφόρμες που σχετίζονται με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ωστόσο, το πλήθος αυτών των ψευδών πληροφοριών δεν επηρέασε την ομαλή λειτουργία της εκλογικής διαδικασίας, όπως δήλωσε η αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Βέρα Γιούροβα, η οποία την περασμένη άνοιξη είχε πραγματοποιήσει περιοδεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των κρατών σχετικά με τις πτυχές της εκλογικής χειραγώγησης.
Πλέον, πολλοί τεχνολόγοι προειδοποιούν πως πρακτικές τεχνητής νοημοσύνης μέσω εξατομικευμένων πολιτικών διαφημιστικών εκστρατειών και deepfakes θα έχουν άμεσο αντίκτυπο στη διασπορά της παραπληροφόρησης σε μελλοντικές εκλογικές διαδικασίες. Επομένως, οι εκστρατείες καταπολέμησης αυτού του φαινομένου απαιτούν πιο συντονισμένη και αποτελεσματική απάντηση με λύσεις που θα προέλθουν μέσα από την συλλογική δράση των χωρών, των θεσμικών οργάνων, των μέσων μαζικής ενημέρωσης και των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Hsu,T.,(2024).”Convergence of Anger Drives Disinformation Around EU Elections”, NYTimes, διαθέσιμο εδώ
- Louciades,D.(2024). “Conspiracy theorists have turned from COVID to climate. How will it impact the EU elections?”, EURONEWS, διαθέσιμο εδώ
- Pollet,M.,Haeck,P.(2024).”Commission says disinformation efforts failed to sway EU election”, POLITICO, διαθέσιμο εδώ
- Shukla,A.,(2024). “Al-generated misinformation n the election year 2024: measures of European Union”, FRONTIERS, διαθέσιμο εδώ
- Vasques,E.(2025).”Which European countries were most exposed to disinformation last year?”, EURONEWS, διαθέσιμο εδώ
- “Tackling online disinformation”,European Commission, διαθέσιμο εδώ
