Της Ελένης Μήτσιου,
Ποιο πιστεύεις πως είναι το κοινό χαρακτηριστικό των αντικειμένων που χρησιμοποιούμε στην πρωινή (και όχι μόνο) ρουτίνα μας; Των ρούχων που φοράμε, του φίλτρου που θα μας χαρίσει τον αναντικατάστατο πρωινό καφέ και του μωρομάντηλου που θα καθαρίσει τον λεκέ από καφέ που μόλις έπεσε πάνω στα φρεσκοπλυμένα ρούχα που προηγουμένως φορέσαμε; Μας ξεφεύγει, φυσικά, το βασικό τους συστατικό, το πλαστικό!
Το πλαστικό αποτελεί ένα πολυμερές, δηλαδή μια χημική ένωση, η οποία μοιάζει με αλυσίδα της οποίας οι κρίκοι είναι επαναλαμβανόμενα όμοια μόρια, κοινώς τα μονομερή. Ανήκει στην κατηγορία των συνθετικών ή ημισυνθετικών πολυμερών, αν και στη φύση εντοπίζονται και φυσικά πολυμερή, όπως η κυτταρίνη που συνθέτει το τοίχωμα των φυτικών κυττάρων. Βασικό συστατικό του πλαστικού το οποίο του χαρίζει ανθεκτικότητα και ευκαμπτότητα είναι, μεταξύ των άλλων, οι φθαλικές ενώσεις.
Φθαλικές ενώσεις
Οι φθαλικές ενώσεις ανήκουν σε μια οικογένεια συνθετικών χημικών ενώσεων, οι οποίες εντοπίζονται σε μια πληθώρα προϊόντων, όπως διάφορες κόλλες, χρώματα, ελαστικά, σύρματα, καλώδια, στον μαγειρικό, αθλητικό και ιατρικό εξοπλισμό. Η κύρια αφορμή επιλογής τους, ως συστατικών όλων αυτών των αντικειμένων, είναι η δράση τους ως πλαστικοποιητές, προσδίδοντας πλαστικότητα και ρευστότητα, χαρακτηριστικά που αυξάνουν την αποτελεσματικότητα και, κατ΄ επέκταση, τη χρήση τους.
Έχοντας καλύψει μεγάλο ποσοστό αντικειμένων καθημερινής χρήσης με φθαλικές ενώσεις στη σύσταση τους, εύκολα αντιλαμβανόμαστε πως η είσοδος των χημικών αυτών ενώσεων στον οργανισμό μας μπορεί να προκύψει μέσω διαφόρων τρόπων, όπως μέσω της επαφής με το δέρμα, μέσω της κατανάλωσης τροφής και ύδατος που έχει έρθει σε επαφή με αυτές, ακόμη και μέσω του εισπνεόμενου αέρα. Επιπλέον, η εξάτμιση και η έκπλυση τους είναι συχνή και εύκολη διαδικασία, καθώς, ως ενώσεις, δε δεσμεύονται από άλλες χημικές ενώσεις των υλικών στα οποία περιέχονται. Επομένως, κατανοούμε πως αφενός λόγω της εύκολης «διάδοσής» τους και της βλαπτικότητάς τους στο περιβάλλον και αφετέρου λόγω της ευρείας χρήσης τους, η συμβολή τους στην περιβαλλοντική ρύπανση είναι αξιοσημείωτη.
Πώς εισέρχονται/αποβάλλονται από τον οργανισμό και ποια είναι η πιο επιρρεπής ηλικιακή ομάδα;
Μελετώντας τη βιβλιογραφία, καταλήγει κανείς στο συμπέρασμα πως η επίδραση των φθαλικών ενώσεων δεν αφορά μόνο το περιβάλλον, αλλά και το ανθρώπινο σώμα. Ως ενώσεις δύνανται να αποβληθούν από το σώμα μέσω των φυσιολογικών μηχανισμών αποβολής των άχρηστων και τοξικών ουσιών σε 24 ώρες από την είσοδό τους. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια παραμονής τους δημιουργούν προβλήματα σε ποικίλα συστήματα οργάνων, μεταβάλλοντας τον τρόπο λειτουργίας τους. Η είσοδός τους στο αίμα θα τις οδηγήσει σε όλα τα όργανα μέχρι να αποβληθούν μέσα από τα ούρα και τα κόπρανα.
Εκτός από τα αγόρια, οι έγκυες γυναίκες και, γενικότερα, τα μικρά παιδιά έχει παρατηρηθεί ότι είναι οι πιο ευάλωτες ομάδες στις επιπτώσεις των φθαλικών ενώσεων. Συγκεκριμένα, μεγαλύτερες συγκεντρώσεις παρατηρούνται στο μητρικό γάλα, το σπέρμα και τα ούρα. Ακόμη, από τις πιο ευάλωτες ηλικιακές ομάδες στις φθαλικές ενώσεις είναι τα μωρά και τα μικρά παιδιά, καθώς συνηθίζουν να μασούν και να τοποθετούν αντικείμενα στο στόμα τους.
Η επίδραση των φθαλικών ενώσεων στην υγεία
Όσον αφορά στην επίδρασή τους στην υγεία, η απορρύθμιση του ενδοκρινικού συστήματος είναι μια αξιοσημείωτη επίπτωση της χρήσης τους. Το ενδοκρινικό σύστημα ελέγχει τη δημιουργία και την έκκριση ορμονών (χημικών ουσιών με ρυθμιστική δράση) και περιλαμβάνει ενδεικτικά τον θυρεοειδή, την υπόφυση, το πάγκρεας, τις ωοθήκες και τους όρχεις. Επομένως, η επίδραση στο ενδοκρινικό θα απορρυθμίσει διάφορες διαδικασίες ζωτικής σημασίας για τη λειτουργία του οργανισμού, όπως η ανάπτυξη, η πέψη και η αναπαραγωγή. Έτσι, μεγάλες συγκεντρώσεις φθαλικών ουσιών ενδέχεται να επιδράσουν στην ανάπτυξη των οργάνων του αναπαραγωγικού συστήματος, στη γονιμότητα (κυρίως στα αρσενικά άτομα), στη νευροανάπτυξη των παιδιών και να επιφέρει επιπλοκές στην κύηση. Εντούτοις, η πλήρης αποσαφήνιση της συμβολής τους στις παραπάνω παθογένειες είναι δύσκολο να μελετηθεί, εξαιτίας του τεράστιο αριθμού τοξινών στις οποίες εκτιθέμεθα καθημερινώς.
Επιπλέον, γνωρίζουμε καλά πως οποιαδήποτε χημική ένωση διαταράσσει τη λειτουργία του ενδοκρινικού αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης χρόνιων ασθενειών. Έτσι, οι αλλεργίες, το άσθμα, η παχυσαρκία και ο διαβήτης τύπου ΙΙ ερευνάται κατά πόσο δύνανται να επιδεινωθούν, ακόμη και να εμφανιστούν εξαρχής, λόγω έκθεσης σε αυτές τις ενώσεις.
Ποια τα χαρακτηριστικά των προϊόντων που ενδέχεται να είναι ασφαλέστερα ή… πιο επικίνδυνα;
Καθώς η πλήρης αποφυγή των φθαλικών ουσιών φαίνεται να είναι ακατόρθωτη, η αναγνώρισή τους στα συστατικών των προϊόντων και ο περιορισμός της έκθεσης σε αυτά ενδεχομένως να συμβάλλουν στην προστασία από τις αρνητικές επιδράσεις τους στην υγεία. Αρχικά, αξίζει να σημειωθεί πως οι περισσότεροι οργανισμοί τροφίμων και φαρμάκων ανά τον κόσμο απαιτούν από τους παραγωγούς να αναγράφουν σε μια λίστα στην ετικέτα των προϊόντων τα συστατικά τους. Ακόμη, στα πλαστικά προϊόντα που δεν αναγράφουν λίστα συστατικών, εάν εντοπίζεται το σήμα της ανακύκλωσης στο οποίο περιέχεται ο αριθμός 3 στο εσωτερικό, ακολουθώντας από κάτω το λατινικό γράμμα “V” ή “PVC”, αυτό πιθανότατα να αποτελεί ένδειξη χρήσης φθαλικών ενώσεων στη σύσταση του πλαστικού αυτού.
Επίσης, η γνώση των ακρωνυμίων των φθαλικών ενώσεων βοηθά στην αναγνώριση και στη μη επιλογή τους. Ενδεικτικά, το ακρωνύμιο BBP αναφέρεται σε μια κατηγορία φθαλικών ενώσεων που περιέχονται σε διάφορα είδη προσωπικής φροντίδας, βινύλια και προϊόντα περιποίησης αυτοκινήτου, το DBP χρησιμοποιείται ευρέως στα μανό, η χημική ένωση DEP περιέχεται σε προϊόντα προσωπικής φροντίδας προσδίνοντας ευχάριστο άρωμα, η DiNP σε παιδικά παιχνίδια, παιχνίδια μπάνιου και παιδικά καλαμάκια, καθώς προσφέρει ευκαμπτότητα, ενώ το DnOP συχνά εντοπίζεται στον ιατρικό εξοπλισμό και στην κάτω πλαστική επένδυση των χαλιών. Γνωρίζοντας, λοιπόν, τη λίστα αυτή, μπορούμε να προσαρμόσουμε τις επόμενες αγορές μας και να αντικαταστήσουμε κάποια από τα προϊόντα που ήδη έχουμε προμηθευτεί και τις αναγράφουν.
Συνοψίζοντας, η υγεία αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αγαθά για τον άνθρωπο, επομένως, οποιαδήποτε αλλαγή των συνηθειών μας που δύναται να την προστατεύσει αξίζει την προσπάθεια. Ακόμη, η προσαρμογή των καταναλωτικών μας συνηθειών μας κάνει, όχι μόνο συνειδητοποιημένους καταναλωτές, αλλά συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος. Αναγνωρίζοντας πως ο αποκλεισμός της χρήση όλων των προϊόντων που περιέχουν φθαλικές ενώσεις δεν είναι εφικτός, ο περιορισμός τους ή η αντικατάστασή τους με αντίστοιχα κατασκευασμένα από οικολογικότερα και λιγότερο τοξικά υλικά είναι η μόνη επιλογή.
Τέλος, οι μελέτες θα συνεχιστούν, τα θολά σημεία θα διασαφηνιστούν και ο τρόπος χρήσης τους θα εξακριβωθεί. Ίσως αν κριθεί αναγκαίο εξαιτίας νέων δεδομένων, η προσέγγιση να αλλάξει ολικά. Μέχρι τότε, ας κάνουμε το καλύτερο δυνατό που μπορούμε για όλους: για τους εαυτούς μας, τους δικούς μας ανθρώπους και το περιβάλλον που μας φιλοξενεί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Φθαλικές ενώσεις, ECHA (European Chemicals Agency, διαθέσιμο εδώ
- History and Future of Plastics, Science History Institute, διαθέσιμο εδώ
- What Are Phthalates?, WebMD, διαθέσιμο εδώ
- Should You Avoid Phthalates?, Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
