Της Μάρας Βιτσαξάκη,
Από τα πρώτα μου χρόνια δεν ήμουνα
όπως ήταν οι άλλοι, δεν έβλεπα με το βλέμμα
που βλέπουν οι άλλοι. Τα πάθη μου
ν’ αντλήσω από νάμα κοινό δεν μπορούσα,
από την ίδια πηγή δεν έλαβα
τον πόνο μου, και την καρδιά μου δεν κατάφερνα
στη χαρά να ξυπνήσω από τους ίδιους ήχους.
Κι ό,τι αγάπησα, το αγάπησα μονάχος μου.
Έτσι, στα παιδικά μου τα χρόνια, στην αυγή
μιας ζωής πολυκύμαντης, ξεπήδησε
απ’ όλα του καλού και του κακού τα βάθη,
μυστήριο που ακόμη με κρατά δεμένο:
από τον χείμαρρο ή την πηγή,
από τον κόκκινο βουνογκρεμό,
από τον ήλιο που γύρω μου γλιστρά
στο φθινοπωρινό χρυσό του χρώμα,
από την αστραπή στον ουρανό
που με προσπέρασε πετώντας δίπλα μου,
από την καταιγίδα, τη βροντή,
κι από το σύννεφο που πήρε τη μορφή-
κι ενώ ο υπόλοιπος ο ουρανός ήταν γαλάζιος-
του δαίμονα στο βλέμμα μου.
Στο συγκεκριμένο ποίημα, ο Πόε εκφράζει την πολύ προσωπική του ανάμνηση της παιδικής του ηλικίας. Ωστόσο, ακόμη και αυτό το γραπτό του, χαρακτηρίζεται απ’ τη θλίψη, την οποία διαπνέει και όλο το μεταγενέστερο έργο του. Ο ποιητής φαίνεται να θυμάται τα παιδικά του χρόνια, κυριαρχούμενα από μια αίσθηση μελαγχολίας. Αντίθετα, ενδεχομένως η πένθιμη οπτική μέσα απ’ την οποία αντιμετώπιζε κι αντιλαμβανόταν τον κόσμο κατά την υπόλοιπη διάρκεια της ζωής του, μάλλον τον διακατείχε ανέκαθεν, δεδομένων και των γεγονότων που βίωσε.
Καταρχάς, ο Πόε στο ποίημα δηλώνει τη μοναξιά που αισθανόταν από μικρό παιδί, την οποία παρουσιάζει μέσω πληθώρας φυσικών εικόνων, όπως τις κακοκαιρίες και τα άγρια βουνίσια τοπία. Οι δύο αυτές εικόνες, συμβολίζουν την ακατέργαστα έντονη θλίψη του και την αγριότητα και ωμότητα της μοναξιάς του, καθώς τόσο τα ακραία καιρικά φαινόμενα όσο και οι «κόκκινοι βουνογκρεμοί» αποτελούν εικόνες της φύσης αρκετά μοναχικές και οι μόνοι άνθρωποι που θα αισθάνονταν ασφάλεια και γαλήνη βλέποντάς τις θα ήταν ίσως οι ερημίτες και τα βαθύτατα θλιμμένα άτομα, τα οποία επιζητούν απεγνωσμένα να ανακαλύψουν στο εξωτερικό τους περιβάλλον συνθήκες, που θα αντικατοπτρίζουν τις εσωτερικές τους σκέψεις. Επομένως, στη θέαση των ανάλογων εικόνων, η ψυχή του Πόε όχι μόνο βρίσκεται σε αρμονία, αλλά εντοπίζει σχεδόν οικείες συνθήκες, οικείες βεβαίως με την πνευματική του κατάσταση.
Για την ακρίβεια, αυτό αποτελεί και την ουσία του εν λόγω ποιήματος. Η μοναξιά του ποιητή στην παιδική του ηλικία έγκειται σ’ αυτή την τερατώδη διαφορά, η οποία υπήρχε σε σχέση με τα υπόλοιπα παιδιά. Ενώ αυτά αντλούσαν χαρά και ευχάριστα συναισθήματα από ερεθίσματα πιο «κοινά» και βρίσκονταν σε σύμπνοια μεταξύ τους ως προς την αποκωδικοποίηση του κόσμου, ο ποιητής μάλλον παρέμενε αδιάφορος μπροστά στα αντίστοιχα εναύσματα. Τα μοναδικά στοιχεία που τον ευαισθητοποιούσαν ήταν χρώματα και εικόνες πιο σκοτεινές, γεγονότα και ιδέες πιο μάταιες και ενδεχομένως και δυσάρεστες για τα υπόλοιπα παιδιά. Τα αντικείμενα που τον ενδιέφεραν, μάλλον προκαλούσαν τρόμο στους συνομηλίκους του κι έτσι, βρέθηκε να «αγαπάει» όλα αυτά τα σκοτεινά πράγματα μόνος του. Κανένα άλλο παιδί δεν ταυτιζόταν με τη δική του αντίληψη για τον κόσμο. Ωστόσο, η μοναξιά στην «αγάπη» που αναφέρει δεν αφορά μόνο το παραπάνω. Αναφέρεται και στη μονόπλευρη αγάπη, την οποία έδωσε σ’ όλα τα σκοτεινά θέματα, που τον ενδιέφεραν, τα οποία ποτέ —ούτε τότε, ούτε και τώρα— δεν του την ανταπέδωσαν. Αντιθέτως, αφού τον απομάκρυναν απ’ τα υπόλοιπα παιδιά, στερώντας του την ικανότητα να τα κατανοήσει και να τον κατανοήσουν, στη συνέχεια εξακολούθησαν να τον πνίγουν και να τον βυθίζουν όλο και περισσότερο στο σαγηνευτικό σκοτάδι. Παρ’ όλα αυτά, όσο κι αν τον «έπνιγαν» ποτέ δεν του προκάλεσαν μεγαλύτερη ασφυξία από τα αντικείμενα, που ενδιέφεραν τους συνομηλίκους του…
Το «μυστήριο», που αναφέρει, αφορά τη δυσφορία του σχετικά με την ανικανότητά του να εντοπίσει την πηγή της απύθμενης θλίψης του. Ο ποιητής αδυνατεί να κατανοήσει τον ίδιο του τον εαυτό, το μυαλό του αποτελεί μυστήριο ακόμη και για τον ίδιο. Ωστόσο, τη συνθήκη αυτή, τη θεωρεί τόσο θετική όσο και αρνητική. Ακόμη, η θλίψη του τον «προσπερνάει», δηλαδή τον υπερβαίνει, αισθάνεται ότι παρ’ όλο που πηγάζει από μέσα του και τον χαρακτηρίζει. Στην πραγματικότητα, δεν αφορά τον ίδιο, αλλά κάτι διαφορετικό και άγνωστο σ’ αυτόν. Συνεπώς, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του αποτελεί ένα στοιχείο ακατανόητο. Ο Πόε πάσχει σχεδόν από μια παθολογική συνθήκη.
Εν κατακλείδι, ο «ουρανός» εμφανώς συμβολίζει τον υπόλοιπο κόσμο, ο οποίος είναι «γαλάζιος», δηλαδή εύθυμος, πρόσχαρος και ίσως, ευτυχισμένος. Εν αντιθέσει, ο ποιητής συνειδητοποιεί ότι η πρόσληψη που διαθέτει για τον κόσμο, στην πραγματικότητα, αντανακλά απλώς το «δαίμονα στο βλέμμα του», ο οποίος προβάλλεται στον κόσμο και στη συνέχεια, αντανακλάται πίσω σ’ αυτόν. Ουσιαστικά, αποτελεί ένα φίλτρο τοποθετημένο μόνιμα στους οφθαλμούς του μέσω του οποίου αντιλαμβάνεται τα ερεθίσματά του. Το θλιβερό, όμως, είναι ότι ο εν λόγω δαίμονες είναι ο ίδιος ποιητής. Βλέπει στην ουσία διαρκώς μέσα απ’ αυτή την παραμορφωμένη ματιά, τον ίδιο του τον «παραμορφωμένο» εαυτό, ο οποίος αντί να του προσφέρει λύτρωση, τον ρουφάει όλο και περισσότερο στα βάθη του πόνου του. Επομένως, θα εξακολουθήσει εσαεί, ό,τι αγαπάει και ό,τι αγγίζει, να αντηχεί στα αυτιά του τον ήχο της διαβρωτικής μοναξιάς, της αποσαρθρωτικής ματαιότητας και του καταστροφικού πένθους, το οποίο πηγάζει, πήγαζε και θα πηγάζει για πάντα απ’ τον ίδιο του τον εαυτό…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Edgar Allan Poe, 1809-1849, gnomikologikon.gr, διαθέσιμο εδώ
