Της Μαρίας Κουλούρη,
Η νεότερη ελληνική ιστορία έχει εμπνεύσει πολλούς ιστοριογράφους στο να την αποτυπώσουν και να την αναλύσουν μέσα από το έργο τους. Συχνά, βέβαια, είναι και τα μυθιστορήματα που διαδραματίζονται στο «γοητευτικό» για πολλούς παρελθόν, με τον 19ο αιώνα να αποτελεί ένα συχνό σκηνικό. Έτσι και η ιστορία του βιβλίου Η Κάθαρση της Φιλομήλας Λαπατά, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός, λαμβάνει χώρα στα τέλη του 19ου αιώνα, επί προεδρίας Χαριλάου Τρικούπη.
Ας γνωρίσουμε, όμως, τη συγγραφέα. Η Φιλομήλα Λαπατά γεννήθηκε στην Αθήνα και, όπως σημειώνει και η ίδια, είναι κόρη μιας Μακεδόνισσας και ενός πολίτη του κόσμου. Έχει σπουδάσει Δημόσιες Σχέσεις και έχει εργαστεί στον ιδιωτικό τομέα, έχοντας συγγράψει, παράλληλα, πλήθος μυθιστορημάτων. Στο συγγραφικό της έργο περιλαμβάνονται τίτλοι όπως Επικίνδυνες λέξεις, Οι κόρες του νερού, Η επιστροφή κ.α.
Επιστρέφοντας στα του βιβλίου, αυτό αποτελεί το τρίτο και τελευταίο έργο της τριλογίας «Οι κόρες της Ελλάδας». Χωρίζεται σε δύο μέρη, καθένα από τα οποία περιλαμβάνει μικρότερα κεφάλαια, ενώ από τις πρώτες κιόλας σελίδες του, το βιβλίο παρουσιάζει δυο ενδιαφέροντα στοιχεία· η πρώτη σελίδα απεικονίζει ένα γενεαλογικό δέντρο και η δεύτερη περιλαμβάνει τον —πρωτότυπο— ορισμό της τραγωδίας από τον Αριστοτέλη. Το δεύτερο στοιχείο παραπέμπει στην ανάγκη του ανθρώπου για λύτρωση, πράγμα που επιβεβαιώνεται και από την εξέλιξη της αφήγησης του έργου και τις δράσεις των ηρώων του.
Η υπόθεση του έργου, ωστόσο, δεν μπορεί να αναφερθεί ανεξάρτητα από το ιστορικό πλαίσιο, αφού οι εξελίξεις της εποχής είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με αυτή, ενώ το λαογραφικό στοιχείο της Αθήνας —και της Ελλάδας εν γένει— χαρακτηρίζει ολόκληρο το έργο. Αρχές της δεκαετίας του 1880, και συγκεκριμένα 1881, η Ελλάδα μετρά μόλις 1.679.775 κατοίκους και τα σύνορά της επεκτείνονται, αφού πραγματοποιείται η προσάρτηση της επαρχίας της Άρτας και της Θεσσαλίας με τη χώρα. Επίσης, ύστερα από τις εκλογές του 1881, στις οποίες νικητής αναδείχθηκε ο Χαρίλαος Τρικούπης, η Αθήνα αρχίζει να αναπτύσσεται: Ανοίγουν πολλά καταστήματα, καφενεία, εστιατόρια, ζαχαροπλαστεία κτλ., καθώς και θέατρα και εγκαταστάσεις ψυχαγωγικών θεαμάτων. Παράλληλα με αυτή την ανάπτυξη, εγκαινιάζεται και ο ηλεκτροφωτισμός το 1889, ενώ το 1892 η πόλη αποκτά τηλέφωνο.
27 Σεπτεμβρίου 1882: Στο σπίτι του παπά Ερμογένη Κλάψα καταφθάνει ένα μήνυμα πως ο πρώην αξιωματικός της αστυνομίας, Ηλίας Νεγρεπόντης, βρίσκεται σε σοβαρή κατάσταση και πρόκειται να πεθάνει, γι’ αυτό και του ζητάει να πάει σπίτι του να τον μεταλάβει. Τον Ηλία επισκέπτεται ο ανιψιός του, Φοίβος Νεγρεπόντης, νυν αξιωματικός, ο οποίος παροτρύνεται από τον θείο του στο να ανοίξει ξανά τη δολοφονία της ιερόδουλης Ζηνοβίας Σπίνου, υπόθεση που δεν κατάφερε ο ίδιος να εξιχνιάσει πριν 20 χρόνια. Όταν ο Ηλίας πεθαίνει, ο Φοίβος αποφασίζει τελικά να ανοίξει ξανά την υπόθεση, όπως τον παρακάλεσε ο θείος του. Κατά την προσπάθεια της εξιχνίασης, ο Φοίβος ανακαλύπτει πως το ενδιαφέρον του Ηλία για την υπόθεση ήταν προσωπικό, αφού εκείνος ήταν ερωτευμένος με τη Ζηνοβία.
Εν κατακλείδι, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε —χωρίς καμία υπερβολή— πως το βιβλίο διαβάζεται σχεδόν απνευστί. Η γρήγορη αφήγηση και ο τρόπος γραφής του το καθιστούν εύληπτο στον αναγνώστη, ο οποίος «παρασύρεται» στην καθημερινότητα της πρωτεύουσας μιας άλλης, μακρινής εποχής. Η συγγραφέας, γνωρίζοντας τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες, καθώς και την ενδυμασία της περιόδου, συνθέτει ένα σκηνικό στο οποίο οι ήρωες, αν και «προϊόντα» μυθοπλασίας, παρουσιάζουν ρεαλιστικά στοιχεία, ενισχύοντας τον ιστορικό χαρακτήρα του μυθιστορήματος.
