Της Αντωνίας Αποστόλου,
Γεγονός «τομή» αποτέλεσε αναμφίβολα στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η εμπλοκή της ΕΣΣΔ στις εμφύλιες συγκρούσεις του Αφγανιστάν, προκαλώντας μεγάλες κοινωνικοπολιτικές αλλαγές στην περιοχή. Όλα ξεκίνησαν από το πραξικόπημα, το οποίο διεξήχθη το 1978, όταν οι κομμουνιστές ανέλαβαν την εξουσία στη χώρα κι επέβαλαν σοβαρές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Κάποιες απ’ αυτές ήταν η υποχρεωτική μόρφωση των γυναικών, η αναδιανομή της γης, καθώς και ολοκληρωτική εναντίωση στον ισχυρότερο θεσμό της τοπικής κοινωνίας, που δεν ήταν τίποτα άλλο παρά το Ισλάμ. Όποιος διαφωνούσε μ’ αυτήν την πολιτική είτε οδηγούνταν στις φυλακές είτε στο εκτελεστικό απόσπασμα.
Δεν πέρασε ένας χρόνος από το πραξικόπημα και μία μεγάλη μερίδα του λαού εξεγέρθηκε. Οι Αφγανοί επαναστάτες, γνωστοί με το όνομα «Μουτζαχεντίν», δηλαδή οι «στρατιώτες του Θεού», εκείνοι που εφαρμόζουν την «τζιχάντ», τον «ιερό πόλεμο» ήταν εκείνοι που ξεκίνησαν την εξέγερση. Με το πλευρό τους είχε συσπειρωθεί ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, μιας και ελάχιστοι ήταν εκείνοι που στήριζαν το νέο κομμουνιστικό καθεστώς, το οποίο δεν είχε πραγματικό έρεισμα προς τον λαό.
Την ίδια στιγμή που εκτυλίσσονταν αυτά τα γεγονότα στο εσωτερικό της χώρας, πολλοί φανατικοί Μουσουλμάνοι, οι οποίοι κατοικούσαν στις γειτονικές χώρες, συνέρρεαν στο Αφγανιστάν με στόχο να πολεμήσουν εναντίον των «άπιστων» κομμουνιστών. Πολύ σύντομα, η κυβέρνηση Ταράκι αντιλήφθηκε την αδυναμία της να αντιμετωπίσει αυτήν την «επανάσταση» και στράφηκε προς τη Σοβιετική Ένωση, ευελπιστώντας να λάβουν μία χείρα βοηθείας.
Για τη Σοβιετική Ένωση το Αφγανιστάν δεν αποτελούσε περιοχή υψίστης σημασίας, αποκλειστικά και μόνο, επειδή τους παρείχε πρόσβαση προς το Ιράκ και το Πακιστάν. Ήταν πρωτίστως θέμα γοήτρου. Ωστόσο, φάνηκαν διστακτικοί να αποστείλουν το στρατό που τους ζητούσε ο Ταράκι. Ύστερα από πιέσεις, όμως, της αφγανικής κυβέρνησης, η Σοβιετική Ένωση δέχθηκε να στείλει μερικούς στρατιώτες στην περιοχή, ώστε να φρουρούν τον Πρόεδρο κι ενίοτε να κάνουν περιπόλους στην Καμπούλ. Η κατάσταση έλαβε διαφορετική πορεία τον Σεπτέμβριο του 1979, όταν ο Πρωθυπουργός Αμίν συνωμότησε. Κατάφερε να ανατρέψει, αλλά και να δολοφονήσει τον Πρόεδρο Ταράκι.
Τον Δεκέμβριο του 1979, μετά το γεγονός, ο σοβιετικός στρατός καταφθάνει στο Αφγανιστάν. Πρώτη του ενέργεια ήταν να καταλάβει το παλάτι Tajbeg και να σκοτώσει τον Αμίν. Αφού είχαν ξεφορτωθεί τον ασταθή πολιτικό, στη θέση του εγκατέστησαν τον Μπαμπράκ Καμάλ, έναν άβουλο άνδρα, ο οποίος εκτελούσε πιστά τις εντολές που του δίνονταν. Βέβαια, δεν αναδείχθηκε ικανός να συσπειρώσει και να οργανώσει τη δική του κυβέρνηση, αλλά ούτε να κατευνάσει το έντονο πνεύμα των Μουτζαχεντίν.
Στις 24 Δεκεμβρίου του 1979, ο σοβιετικός Υπουργός Αμύνης, Ουστίνοφ, εξέδωσε διάταγμα που καθόριζε τους στόχους της εισόδου, καθώς και της εγκατάστασης των σοβιετικών στα αφγανικά εδάφη. Η εντολή για επιχειρήσεις των σοβιετικών μονάδων σε περίπτωση που υπήρχε επίθεση από τους αντάρτες δόθηκε για τις 27 Δεκεμβρίου.
Η αποστολή για επέμβαση στο Αφγανιστάν παραχωρήθηκε στην τότε νεοσύστατη 40η Σοβιετική Στρατιά, η οποία είχε ως έδρα της το Τερμέζ του σοβιετικού Ουζμπεκιστάν, με διοικητή τον Αντιστράτηγο Τουχάρινοφ. Στις 25 Δεκεμβρίου στις 15:00 τα ρωσικά στρατεύματα πέρασαν τον ποταμό Αμού Ντάρια, δημιουργώντας πλωτές γέφυρες. Ο χειμώνας είχε αρχίσει να είναι αισθητός στο Αφγανιστάν. Το χιόνι είχε σκεπάσει ολόκληρη την Καμπούλ και η θερμοκρασία στο εσωτερικό της πόλης ήταν στους -20 βαθμούς Κελσίου.
Πρώτη πρώτη πέρασε τα σύνορα η αναγνωριστική μονάδα του αερομεταφερόμενου τάγματος του στρατηγού του Χομπάροφ. Ακολούθησαν τα υπόλοιπα τμήματα της 108ης Μηχανοκίνητης Μεραρχίας. Την ίδια στιγμή είχε ξεκινήσει και η μεταφορά τμημάτων της 103ης Αερομεταφερόμενης Μεραρχίας και του 345ου Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών με προορισμό την Καμπούλ και το Μπαγκράμ.
Την ίδια ακριβώς ημέρα, όμως, οι σοβιετικοί είχαν μετρήσει και τους πρώτους πεσόντες. Λίγη ώρα πριν τη Δύση του ηλίου, στις 25 Δεκεμβρίου του 1979, ένα μεταγωγικό σκάφος ΙΙ-76, ενώ ετοιμαζόταν να προσγειωθεί στην Καμπούλ, προσέκρουσε σ’ ένα βουνό και καταστράφηκε ολοσχερώς. Κανείς από τα 7 μέλη του πληρώματος και από τους 37 καταδρομείς που μετέφερε δεν επιβίωσε από την πρόσκρουση.
Στα τέλη του Δεκεμβρίου, περίπου 50.000 σοβιετικοί στρατιώτες είχαν καταφτάσει στο Αφγανιστάν. Η εισβολή τους είχε προκαλέσει την κατακραυγή της κοινής γνώμης. Με πρωτοβουλία του Αμερικανού Προέδρου Τζίμι Κάρτερ, οι Ηνωμένες Πολιτείες εφάρμοσαν μποϊκοτάζ στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Μόσχας του 1980 και ο ΟΗΕ ζήτησε την άμεση απόσυρση των σοβιετικών στρατευμάτων.
Με την είσοδο των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν, δόθηκε στους Αμερικανούς η πολύτιμη ευκαιρία να πλήξουν τον μεγάλο τους αντίπαλο: την Σοβιετική Ένωση. Οι ίδιοι δεν ενεπλάκησαν ουδέποτε σε θερμό επεισόδιο. Το μόνο, που έκαναν, ήταν να ενισχύουν τους Μουτζαχεντίν με όπλα και πολεμοφόδια. Αυτά τα όπλα έφταναν στους αντάρτες μέσω του Πακιστάν, το οποίο συνεργαζόταν με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Μάλιστα, το ίδιο φρόντιζε να εφοδιάζει με όπλα τις ομάδες των μαχητών, που πίστευε ότι εξυπηρετούσαν και τα δικά του συμφέροντα.
Παρόλο, που ο σοβιετικός στρατός ήταν ένας από τους καλύτερα εκπαιδευμένους στρατούς παγκοσμίως, τα βρήκε «σκούρα» στο ορεινό και δύσβατο Αφγανιστάν. Οι απώλειες, που είχε, έφτασαν να ανέρχονται στους 2.000 άνδρες ετησίως, αναγκάζοντας την ΕΣΣΔ να στέλνει μέχρι και νεαρά αγόρια μερικής εκπαίδευσης, προκειμένου να «γεμίζουν» τα κενά. Οι Αφγανοί μαχητές πολεμούσαν με μένος και κατέσφαζαν όποιον τολμούσε να μπει στο διάβα τους.
Με την άνοδο του Γκορμπατσόφ στην εξουσία, άρχισε μία «διαλλακτική» περίοδος για τους Σοβιετικούς. Ο Γκορμπατσόφ επιθυμούσε να αποσύρει τα στρατεύματα από τα εδάφη του Αφγανιστάν. Δεν ήταν δυνατόν, όμως, να αποσυρθεί και να αναγνωρίσει την ήττα του, χωρίς να ζημιωθεί το κύρος της χώρας του. Παρέμεινε, λοιπόν, στην περιοχή μέχρι να εμφανιστεί η κατάλληλη γι’ αυτήν ευκαιρία.
Η πολυπόθητη ευκαιρία για το Γκορμπατσώφ ήρθε τον Απρίλιου του 1988 με τη Συμφωνία της Γενεύης, όπου η Σοβιετική Ένωση αποδέχθηκε την απόσυρση των στρατευμάτων της από το Αφγανιστάν. Η έξοδος των στρατευμάτων ολοκληρώθηκε το Φεβρουάριο του 1989. Παρόλα αυτά, ο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των Μουτζαχεντίν και της αφγανικής κυβέρνησης συνεχίστηκε για πολλά ακόμη χρόνια. Οι σφαγές αναπτύχθηκαν σε πολύ ακραίο σημείο.
Τον Μάρτιο του 1989, οι Μουτζαχεντίν επιτέθηκαν στους κομμουνιστές στην πόλη Jalalabad. Αιχμαλώτισαν 60 κομμουνιστές που ήταν έτοιμοι να παραδοθούν, τους σκότωσαν και αφού τους διαμέλισαν, τους έστειλαν πίσω στην πόλη ως ένδειξη προειδοποίησης.
Ο πόλεμος ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και στο Αφγανιστάν διήρκεσε 9 χρόνια κι έμεινε στην ιστορία ως το «Βιετνάμ» των Ρώσων, που υπολογίζεται ότι οι απώλειες καταμετρούνται στους 15.000 νεκρούς σοβιετικούς στρατιώτες. Από την αφγανική πλευρά, οι απώλειες ανέρχονται περίπου στο 1 εκατομμύριο. Πολλοί αναλυτές θεωρούν αυτόν τον πόλεμο, ως την αρχή του τέλους της σοβιετικής ένωσης, καθώς στα ακόλουθα χρόνια αποδυναμώθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό και στο τέλος, διαλύθηκε το 1991.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αφγανιστάν 1979-1989. Η εισβολή και εμπλοκή της Σοβιετικής Ένωσης σ’ έναν μακροχρόνιο κι αιματηρό πόλεμο, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η εισβολή των Ρώσων στο Αφγανιστάν. 15 χιλιάδες Σοβιετικοί έχασαν τη ζωή τους, αφήνοντας ένα εκατομμύριο νεκρούς Αφγανούς. Ο πόλεμος που δημιούργησε τον Οσάμα Μπιν Λάντεν και το «Βιετνάμ της ΕΣΣΔ», mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
