Της Μαρίας Γκόρου,
Το ΕΑΤ-ΕΣΑ (Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας) αποτέλεσε μία από τις πιο «σκοτεινές» πτυχές της Δικτατορίας των Συνταγματαρχών στην Ελλάδα (1967-1974). Στο άρθρο αυτό, θα εξετάσουμε την ίδρυση, τη δράση και τα βασανιστήρια τα οποία διέπραξε το ΕΑΤ-ΕΣΑ, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο έφτασε στο κλείσιμό του, συμβάλλοντας στην αποκατάσταση της δημοκρατίας.
Το ΕΑΤ-ΕΣΑ ιδρύθηκε το 1951, λίγα χρόνια μετά τη λήξη του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου. Σκοπός του ήταν η «διασφάλιση της τάξης» και η καταστολή κάθε αντίδρασης κατά του καθεστώτος. Η ΕΣΑ (Ελληνική Στρατιωτική Αστυνομία) προϋπήρχε ως σώμα, αλλά η δημιουργία του ΕΑΤ έδωσε στο καθεστώς ένα ειδικό όργανο για την καταπολέμηση πολιτικών αντιφρονούντων.
Ο Στρατός Ξηράς, μέχρι τώρα, δεν είχε ξεχωριστό σώμα στρατιωτικής αστυνομίας, καθώς στρατονομικά καθήκοντα ασκούσε μονάχα η Χωροφυλακή. Οι άνδρες της ΕΣΑ φορούσαν χαρακτηριστική στολή με γαλάζιο πηλήκιο και λευκά περιβραχιόνια, ενώ έφεραν μεγάλα ξύλινα γκλοπς (ρόπαλα), γεγονός που τους έκανε επιβλητικούς ως προς την «επιβολή του νόμου», όχι φυσικά του Συντάγματος, αλλά του παρακράτους που «ανθούσε».
Το ΕΑΤ-ΕΣΑ στελεχώθηκε από στρατιωτικούς και αστυνομικούς, οι οποίοι ήταν πιστοί στο καθεστώς. Οι άνδρες του οργανισμού εκπαιδεύτηκαν για να επιτελούν ανακρίσεις, συχνά χρησιμοποιώντας βία και βασανιστήρια. Επικεφαλής του ήταν ο συνταγματάρχης Δημήτριος Ιωαννίδης, ένας από τους πιο σκληροπυρηνικούς υποστηρικτές της Χούντας.
Το ΕΑΤ-ΕΣΑ δεν περιοριζόταν σε στρατιωτικές υποθέσεις. Στο στόχαστρό του βρέθηκαν πολίτες, δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες, φοιτητές και οποιοσδήποτε θεωρούταν «ύποπτος» για αντικαθεστωτική δράση. Οι συλληφθέντες οδηγούνταν στα κρατητήρια του ΕΑΤ-ΕΣΑ, όπου υφίσταντο σωματική και ψυχολογική βία.
Τα βασανιστήρια που διέπραξε το ΕΑΤ-ΕΣΑ ήταν ακραία και αποσκοπούσαν στην εξασφάλιση ομολογιών ή στην εξουδετέρωση της αντίστασης. Οι πιο συνηθισμένες πρακτικές περιλάμβαναν:
- Ξυλοδαρμούς: Οι κρατούμενοι δέχονταν βίαιες επιθέσεις με γροθιές, κλοτσιές ή με τη χρήση αντικειμένων, όπως ρόπαλα και σιδηρολοστούς.
- Ηλεκτροσόκ: Οι βασανιστές χρησιμοποιούσαν ηλεκτρικό ρεύμα για να προκαλέσουν έντονο πόνο.
- Πνιγμό: Οι κρατούμενοι υποβάλλονταν σε εικονικό πνιγμό, βυθίζοντας τα κεφάλια τους σε νερό ή τοποθετώντας σακούλες στο πρόσωπό τους.
- Απομόνωση: Οι κρατούμενοι τοποθετούνταν σε μικρά, ανήλιαγα κελιά, χωρίς επαφή με τον έξω κόσμο.
- Ψυχολογική βία: Οι βασανιστές χρησιμοποιούσαν απειλές κατά της ζωής των κρατουμένων και των οικογενειών τους.
Αρκετοί από τους κρατουμένους του ΕΑΤ-ΕΣΑ υπέστησαν σοβαρές σωματικές και ψυχολογικές βλάβες, ενώ μερικοί έχασαν τη ζωή τους από τα βασανιστήρια.
Χιλιάδες πολιτικοί αντίπαλοι της Χούντας συνελήφθησαν από την ΕΣΑ και στάλθηκαν σε ορισμένα από τα πιο έρημα νησιά του Αιγαίου, με τα πιο γνωστά εκ των οποίων η Μακρόνησος και η Γυάρος. Σε πολλές από τις καταγγελίες για βασανιστήρια κρατουμένων στο πλαίσιο του καθεστώτος των Συνταγματαρχών, συμμετείχε και η ΕΥΔ και ειδικά στην ανάκριση, το «Ειδικόν Ανακριτικόν Τμήμα» (ΕΑΤ).
Πολλές προσωπικότητες βασανίστηκαν στις φυλακές αυτές, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης. Χαρακτηριστική για τη βιαιότητα των βασανιστηρίων είναι η ιστορία του Σπύρου Μουστακλή, αξιωματικού του ελληνικού στρατού με πλούσια αντιδικτατορική δράση, ο οποίος, συνεπεία των βασανιστηρίων του ΕΑΤ-ΕΣΑ, έμεινε ισοβίως παράλυτος και δεν κατάφερε ποτέ να ξαναμιλήσει. Επίσης, ο βασανισμός του σμηνάρχου, Αναστάσιου Μήνη, επί 111 ημέρες χωρίς να καταφέρουν να του αποσπάσουν κανένα από τα ονόματα της οργάνωσής του Α.Α.Α. (Αντίσταση-Απελευθέρωση-Ανεξαρτησία), στην οποία ανήκε και ο αδελφικός του φίλος, Σπύρος Μουστακλής, δείχνει το σθένος που, εν τέλει, έδειχναν αυτοί οι άνθρωποι και την πίστη τους στα δημοκρατικά ιδεώδη. Ας μην παραλείψουμε και το επιστήθιο φίλο του Μουστακλή, τον Αλέκο Παναγούλη, ο οποίος συνελήφθη από τα όργανα της ΕΑΤ-ΕΣΑ για την απόπειρα δολοφονίας κατά του Παπαδόπουλου και βασανίστηκε οικτρά.
Παρά την τρομοκρατία που ασκούσε το ΕΑΤ-ΕΣΑ, η αντίσταση κατά της Χούντας δεν έπαψε. Φοιτητές, εργάτες και διανοούμενοι συνέχισαν να οργανώνουν αντιστασιακές δράσεις, όπως οι διαδηλώσεις του Πολυτεχνείου, το 1973. Η δράση του ΕΑΤ-ΕΣΑ ενίσχυσε τη διεθνή κατακραυγή κατά του καθεστώτος, καθώς οι αναφορές για βασανιστήρια έφταναν σε διεθνείς οργανισμούς και μέσα ενημέρωσης.
Η ΕΣΑ, το 1975, μετονομάστηκε σε «Στρατονομία» με απόφαση του Ευάγγελου Αβέρωφ. Τα ηγετικά μέλη της ΕΣΑ, που συμμετείχαν σε βασανιστήρια, δικάστηκαν από στρατοδικείο και καταδικάστηκαν, αν και πολλοί δεν εξέτισαν το σύνολο της ποινής του. Το Ειδικό Ανακριτικό Τμήμα συνέχισε να υφίσταται και το 1975 μετονομάστηκε σε 968 ΕΑΤ, όπου έφτασε μέχρι το 1987, οπότε ενσωματώθηκε στο 951 Τάγμα Στρατονομίας 951 ΤΣΝ, στο οποίο ανήκει μέχρι και σήμερα.
Στην Αθήνα, η βάση της ΕΑΤ-ΕΣΑ ήταν στο δυτικό (υψηλότερο) τμήμα του σημερινού Πάρκου Ελευθερίας επί της Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας, όπου διατηρούνται σήμερα τέσσερα πέτρινα χαρακτηριστικά κτίρια στρατιωτικής αρχιτεκτονικής του τέλους του 19ου αιώνα, που έχουν κηρυχθεί διατηρητέα.
Μετά την πτώση της Χούντας το 1974, το ΕΑΤ-ΕΣΑ διαλύθηκε. Το κτίριο του ΕΑΤ-ΕΣΑ μετατράπηκε σε χώρο μνήμης, ενώ αρκετοί από τους υπεύθυνους για τα βασανιστήρια οδηγήθηκαν σε δίκη. Ο Δημήτριος Ιωαννίδης και άλλοι αξιωματούχοι καταδικάστηκαν για τα εγκλήματά τους.
Η διάλυση του ΕΑΤ-ΕΣΑ σηματοδότησε την αρχή της μεταπολίτευσης και της αποκατάστασης της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Παράλληλα, οι αποκαλύψεις για τη δράση του συνέβαλαν στη διαμόρφωση ενός συλλογικού αιτήματος για δικαιοσύνη και σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το ΕΑΤ-ΕΣΑ παραμένει ένα από τα πιο εφιαλτικά κεφάλαια της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Η δράση του αποτελεί υπενθύμιση για τους κινδύνους του αυταρχισμού και της κατάχρησης εξουσίας. Η ιστορία του υπογραμμίζει τη σημασία της προστασίας της δημοκρατίας και της ελευθερίας, ώστε να μην επαναληφθούν παρόμοιες τραγωδίες.
Συμπερασματικά, οι φυλακές αυτές αποτελούν μία από τις «μαύρες» σελίδες στην ιστορία της Ελλάδας, στη διάρκεια των χρόνων της Χούντας, στα οποία οι Έλληνες βασανίστηκαν ανελέητα, χωρίς ποτέ να προδώσουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μήνης, Αναστάσιος (1975), 111 μέρες στην ΕΣΑ, Αθήνα: εκδ. Φυτράκης
- ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ 1970: Δίκη των βασανιστών ΕΑΤ-ΕΣΑ στις Φυλακές Κορυδαλλού, archive.ert.gr, διαθέσιμο εδώ.
