Του Γιώργου Αργυρόπουλου,
Στο πρώτο μέρος, για την ιστορία της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς φτάσαμε ως το 1961, λίγο πριν τις εκλογές εκείνου του έτους, που σημαδεύτηκαν από το εκλογικό πραξικόπημα της ΕΡΕ, εις βάρος των λοιπών κομμάτων ή μάλλον της δημοκρατίας γενικότερα. Στο δεύτερο μέρος που ακολουθεί, σκοπεύουμε να γράψουμε για τα γεγονότα που αφορούν την ΕΔΑ, απ’ το 1961 έως την κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος απ’ τους συνταγματάρχες το 1967.
Στις εκλογές βίας και νοθείας, όπως θα χαρακτηριστούν αυτές του 1961, η ΕΡΕ θα κερδίσει άνετα την Ένωση Κέντρου, ενώ η ΕΔΑ που κατήλθε σε συμμαχία με το Αγροτικό Kόμμα συγκέντρωσε 14,63%, βρέθηκε από αξιωματική αντιπολίτευση το 1958, στην τρίτη θέση. Έπειτα απ’ όσα συνέβησαν, ο αρχηγός της Ένωσης Κέντρου Γ. Παπανδρέου, δεν αποδέχεται το αποτέλεσμα των εκλογών και κηρύσσει τον «ανένδοτο αγώνα» για την αποκατάσταση της δημοκρατίας και τη διενέργεια νέων «καθαρών» εκλογών. Η ΕΔΑ συντάσσεται με τον Παπανδρέου και έτσι, θα «κάνει χώρο» ουσιαστικά στην Ένωση Κέντρου, ώστε εκείνη να καταφέρει να ανέλθει στην εξουσία και να επιφέρει τις αλλαγές που επικαλούταν.
Το 1963, ενώ στελέχη της ΕΔΑ και του ΚΚΕ βρίσκονταν ύστερα από πολλά χρόνια, μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, ακόμα στις φυλακές και στην εξορία, ξεσηκώνονται τόσο εντός όσο κι εκτός Ελλάδος άτομα που υποστηρίζουν την απελευθέρωσή τους. Το χαρακτηριστικότερο απ’ αυτά τα γεγονότα ήταν αυτό που συνέβη στο Λονδίνο εκείνη τη χρονιά. Η βασίλισσα της Ελλάδας, Φρειδερίκη, βρέθηκε στο Λονδίνο και έξω απ’ το ξενοδοχείο, όπου διέμενε, είχε συγκεντρωθεί πλήθος, ώστε να διαμαρτυρηθεί για τους πολιτικούς κρατούμενους της Ελλάδας. Η Μπέτυ Αμπατιέλου, σύζυγος του εξόριστου Αντώνη Αμπατιέλου, είχε γίνει σκιά της Φρειδερίκης με την οποία συγκρούστηκε κυριολεκτικά εκείνες τις ημέρες. Λίγο αργότερα, έφθασε στο Λονδίνο ο βουλευτής της ΕΔΑ Γρηγόρης Λαμπράκης, ο οποίος έγινε ο εφιάλτης της Φρειδερίκης, με την τελευταία να αναφωνεί κάποια στιγμή «δεν θα με απαλλάξει κανείς απ’ αυτό τον άνθρωπο;».
Ένα μήνα μετά, η Φρειδερίκη πράγματι απαλλάσσεται απ’ το Λαμπράκη, αφού ο βουλευτής της ΕΔΑ δολοφονείται στη Θεσσαλονίκη από τους παρακρατικούς Γκοζαμάνη και Εμμανουηλίδη. Ο Πρωθυπουργός Καραμανλής, μάλιστα, θα δηλώσει λίγο μετά απ’ τη δολοφονία του Λαμπράκη, το πασίγνωστο «ποιος κυβερνάει επιτέλους αυτή τη χώρα;» και θα παραιτηθεί λίγο αργότερα, βεβαρυμένος κυρίως απ’ άλλα πολιτικά ζητήματα. Στις εκλογές του 1963, η Ένωση Κέντρου θα αναδειχθεί με μικρή πλειοψηφία πρώτο κόμμα, ενώ τα ποσοστά της ΕΔΑ σχεδόν θα μείνουν αμετάβλητα. Σημαντικό στοιχείο που αφορά αυτές τις εκλογές, είναι η άρνηση του Γ. Παπανδρέου να συνεργαστεί με την ΕΔΑ, ώστε να σχηματιστεί στιβαρή κυβέρνηση, με τον Αχαιό Πρωθυπουργό να προτιμάει τη διενέργεια νέων εκλογών, ώστε να μη στιγματιστεί ως φιλοκομμουνιστής, που δεν ήταν εκ των πραγμάτων.
Στις εκλογές του επόμενου έτους, η Ένωση Κέντρου κερδίζει άνετα και σχηματίζει αυτοδύναμη κυβέρνηση, ενώ η ΕΔΑ χάνει μέρος της εκλογικής της επιρροής, αφού πέφτει από το 14,4% στο ποσοστό της τάξης του 11,8%. Το 1965, η νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση Παπανδρέου ανατρέπεται από το βασιλιά και η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά, προσκολλημένη από καιρό στο «άρμα» της Ένωσης Κέντρου και του Γ. Παπανδρέου υποστηρίζει τις επιλογές τους. Γι’ αυτές τις επιλογές, η ΕΔΑ θα κριθεί εκείνη την περίοδο, αλλά και το επόμενο διάστημα από στελέχη εντός του ΚΚΕ και της ΕΔΑ, για τη νωθρότητα που έδειξε σε πολλές περιπτώσεις και την αδυναμία της να βγει στο προσκήνιο και να δράσει στα ταραγμένα χρόνια της δεκαετίας του ’60.
Η πόλωση, η οποία δημιουργήθηκε εκείνα τα έτη, δεν βοήθησε σε καμία περίπτωση το κέντρο και την αριστερά, όπου έβλεπαν τη δικτατορία να έρχεται, αλλά δεν έκαναν τίποτα για να την αποτρέψουν, αποδεχόμενοι στην ουσία τη μοίρα τους. Έτσι, τον Απρίλιο του 1967, οι συνταγματάρχες θα προλάβουν τους στρατηγούς και θα εγκαταστήσουν στην Ελλάδα δικτατορία, διαλύοντας τα πολιτικά κόμματα και συλλαμβάνοντας τους δημοκράτες, που δεν κατάφεραν να περάσουν τα σύνορα. Στη μεταπολίτευση, τέλος, έγιναν κάποιες προσπάθειες ανασύστασης της ΕΔΑ από τον Ηλία Ηλιού, δίχως όμως να αναγεννηθεί το κόμμα, που σταδιακά οδηγήθηκε στην οριστική διάλυσή του.
Η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά αποτέλεσε για πάνω από μία δεκαετία, τη νόμιμη έκφραση του παράνομου ΚΚΕ εντός της Ελλάδας και ουσιαστικά, συνέβαλλε τα μέγιστα στη διατήρηση του κομμουνιστικού κοινού στη χώρα. Αποπειράθηκε να εκφράσει τον ΕΑΜικό χώρο, που όμως δεν ήταν κάτι απολύτως εφικτό, αφού μέσα στο πλαίσιο της λευκής τρομοκρατίας ο λαός φοβόταν να εκφραστεί και να ψηφίσει ακόμα ελεύθερα —π.χ. Εκλογές 1961—, γεγονός που δεν έδωσε το μέγιστο εκλογικό κοινό στην ΕΔΑ. Βέβαια, σ’ αυτό ευθύνεται και το ΚΚΕ, το οποίο θεωρούσε προσωρινή λύση την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά και δεν βοήθησε εξ΄ αρχής στην ανάπτυξη και μαζικοποίησή της.
Εν κατακλείδι, η πορεία της ΕΔΑ, λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες, που επικρατούσαν εκείνα τα χρόνια, μπορεί να χαρακτηριστεί θετική. Μπόρεσε κάτω από δυσμενείς συνθήκες να συνάψει συμμαχίες, να αναδειχτεί δεύτερο κόμμα στις εκλογές του 1958 —μ’ ένα αρκετά υψηλό ποσοστό για κόμμα της αριστεράς εκείνη την περίοδο— και να θελήσει —ίσως λανθασμένα— να ακολουθήσει μία συγκεκριμένη πολιτική κοντά στην Ένωση Κέντρου τη δεκαετία του ’60. Αυτό το σημειώνουμε στα θετικά. Επεξηγηματικά, το κόμμα θεώρησε ότι μ’ αυτόν τον τρόπο, θα βοηθήσει τη χώρα και την παλινόρθωση της δημοκρατίας, δρώντας συντεταγμένα. Γι’ αυτό το σκοπό, λοιπόν, αποτιμάται θετικά απ’ εμάς, παρότι θα μπορούσε ως αριστερό κόμμα να ακολουθήσει έναν αυτόνομο δρόμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- H. Νικολακόπουλος (2013), Η καχεκτική Δημοκρατία, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη
- X. Βερναρδάκης & I. Μαυρής (2012), Κόμματα και Κοινωνικές συμμαχίες στην προδικτατορική Ελλάδα, Αθήνα: Εκδόσεις Εξάντας
