Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Όσες και όσοι από εμάς έχουμε βρεθεί στη Νομική Σχολή Αθηνών πριν από κάποια χρόνια, θυμόμαστε με νοσταλγία τις παραδόσεις του συγγραφέα του σημερινού βιβλίου, ενώ πιθανότατα έχουμε στη βιβλιοθήκη μας και ορισμένες από τις μελέτες του σχετικά με τους θεσμούς και το συνταγματικό δίκαιο. Ο λόγος για τον Νίκο Αλιβιζάτο, που είναι ήδη από το 2016 Ομότιμος Καθηγητής της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ, ενώ έχει υπογράψει σημαντικά πονήματα, που αποτελούν (και πιθανότατα θα αποτελέσουν και στο μέλλον) έργα αναφοράς για τους θεσμούς της ελληνικής έννομης τάξης σε περιόδους κρίσης.
Πριν συνεχίσουμε στο σημερινό βιβλίο, ας κάνουμε την καθιερωμένη σύντομη γνωριμία με τον συγγραφέα. Γεννημένος στην Αθήνα το 1949, αλλά με καταγωγή από την Κεφαλονιά και τη Χίο, ο Νίκος Κ. Αλιβιζάτος ανακηρύχθηκε διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Paris V και δίδαξε συνταγματικό δίκαιο στη Νομική Αθηνών επί σειρά ετών, από το 1979 έως το 2016, ενώ εξακολουθεί να ασκεί μαχόμενη δικηγορία. Ένα από τα γνωστότερα βιβλία του είναι Το Σύνταγμα και οι εχθροί του στη νεοελληνική ιστορία, 1800-2010 (Πόλις, 2011), ενώ πριν μόλις τέσσερα χρόνια δημοσιεύθηκε το επίσης επιδραστικό Δύο βήματα μπρος, ένα πίσω. 8+1 πολυτάραχες δεκαετίες (Μεταίχμιο, 2020).
Στο νέο βιβλίο του, ο Αλιβιζάτος απομακρύνεται ελάχιστα από τους ίδιους τους θεσμούς και αρχίζουν να τον απασχολούν τα πρόσωπα που διαμόρφωσαν το πολίτευμα της Ελλάδος. Τον Νοέμβριο που μας πέρασε, κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο το έργο Μαυροκορδάτος και Τρικούπης, Βενιζέλος και Καραμανλής: Οι αρχιτέκτονες του πολιτεύματος, Από τις όχθες του Τάμεση στην πλατεία Συντάγματος. Η ιδέα πίσω από αυτήν τη στροφή στα πρόσωπα, όπως έχει δηλώσει και ο ίδιος ο συγγραφέας, γεννήθηκε τα τελευταία χρόνια, μέσα από τις κρίσεις που ακολούθησαν την περίοδο των μνημονίων και υπογράμμισαν, σύμφωνα με τον ίδιο, τον ρόλο των προσωπικοτήτων στην εξέλιξη των θεσμών και της πολιτικής ζωής μιας χώρας.
Ήδη από την εισαγωγή του έργου, το περιεχόμενό του καθίσταται ιδιαίτερα ελκυστικό στον αναγνώστη, δεδομένου ότι ο Αλιβιζάτος εξηγεί αυτήν την αλλαγή στα μεθοδολογικά του εργαλεία, ενώ προβληματίζεται και για το αν πραγματικά η τρίτη ελληνική δημοκρατία είναι η σταθερότερη στην ιστορία της χώρας (όπως ο ίδιος παλαιότερα υποστήριξε), υπό το φως κυρίως της τελευταίας δεκαπενταετίας. Ο ίδιος σπεύδει να διασαφηνίσει ότι η προσέγγιση αυτή δεν υποτιμά καθόλου τη σημασία των θεσμών, αντιθέτως, την αναγνωρίζει πλήρως, αλλά απλώς αξιολογεί και τη λειτουργία ορισμένων σημαντικών προσώπων στην εξέλιξη του ελληνικού συνταγματικού δικαίου. Πέρα από τις τέσσερις βασικές προσωπικότητες που παρουσιάζονται αναλυτικά στο βιβλίο, σε αρκετά σημεία ο αναγνώστης θα συναντήσει και άλλα σημαντικά πρόσωπα που συνεισέφεραν σε αυτήν την εξελικτική πορεία.
Ας μείνουμε, όμως, για την ώρα στους τέσσερις πρωταγωνιστές αυτής της έρευνας: Άτομα που έζησαν σε διαφορετικές περιόδους και υπερέβησαν πολλές δυσκολίες για να αναδειχθούν ως ηγετικά πρότυπα και εν τέλει να αφήσουν το στίγμα τους στο πολίτευμα της Ελλάδος και να χαρακτηριστούν «αρχιτέκτονες του πολιτεύματος», όπως τους ονομάζει ο συγγραφέας ήδη από τον τίτλο του βιβλίου. Είτε πρόσκειται κανείς θετικά είτε αρνητικά στις προσωπικότητες αυτές, είναι μάλλον δίκαιο να αναγνωρίσουμε ότι έβλεπαν πιο μακριά από την εποχή τους και υπήρξαν εμβληματικές μορφές για την πολιτική και συνταγματική ιστορία του τόπου. Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο Χαρίλαος Τρικούπης ήταν αυτοί που πρωτοστάτησαν στην υιοθέτηση θεσμών που έρχονταν από το βρετανικό πολίτευμα. Ο Μαυροκορδάτος ήταν ήδη από την περίοδο του Αγώνα υπέρμαχος της συνταγματικής μοναρχίας, παρά τον διαφορετικό χαρακτήρα των επαναστατικών συνταγμάτων, πράγμα που φάνηκε με την εδραίωση του πολιτεύματος αυτού το 1844. Αργότερα, ο Τρικούπης, ο οποίος μετά από έντεκα χρόνια στο Λονδίνο είχε υποστεί τη γόνιμη επίδραση του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος της Μεγάλης Βρετανίας και του ισχυρού δικομματισμού, θα επέφερε σημαντικές αλλαγές στον κοινοβουλευτισμό στην Ελλάδα με την αρχή της δεδηλωμένης.
Οι δύο επόμενοι «αρχιτέκτονες του πολιτεύματος» δεν είναι άλλοι από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Το βιβλίο τονίζει μια άγνωστη πτυχή της διακυβέρνησης του Βενιζέλου, που δεν ήταν άλλη από την εδραίωση της δικαστικής εξουσίας και του κράτους δικαίου, με κορυφαία στιγμή την ίδρυση του Συμβουλίου της Επικρατείας. Τέλος, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επαινείται ιδίως για την ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας στο Σύνταγμα του 1975, η οποία επέφερε μια αποτελεσματικότερη και ταχύτερη δράση της διοίκησης από προηγουμένως, χωρίς να εγκλωβίζεται σε αλλεπάλληλους και εν τέλει αχρείαστους κύκλους συζητήσεων. Ο συγγραφέας εν τέλει διαβλέπει ότι η πορεία και των τεσσάρων αυτών πολιτικών δείχνει απερίφραστα ότι το πολίτευμα της Μεγάλης Βρετανίας ανέκαθεν αποτέλεσε πρότυπο για το ελληνικό. Τέλος, τα συμπεράσματα του βιβλίου αφορούν τα χαρακτηριστικά της ελληνικής συνταγματικής ταυτότητας και σκέψεις του συγγραφέα για το μέλλον.
Το συγκεκριμένο βιβλίο αποτελεί μια μελέτη δύο αιώνων Συνταγματικής Ιστορίας και παραδίδει πειστικά επιχειρήματα. Ο συγγραφέας έχει μεν προσεγγίσει τα θέματα που πραγματεύεται μέσα από τα πρόσωπα, αλλά κατορθώνει να εξισορροπήσει τη σημασία τους με αυτή των θεσμών, σε μια πλήρη και μεστή έρευνα. Το έργο θα αποτελέσει μια εξαιρετική προσθήκη στη βιβλιοθήκη των σπουδαστών του Δικαίου, της Ιστορίας και της Πολιτικής Επιστήμης. Παράλληλα, όμως, είναι ένα εγχειρίδιο που χαρακτηρίζεται από σαφή και καθαρό λόγο, και ως εκ τούτου θα μπορούσε να διαβαστεί από κάθε ενδιαφερόμενο για αυτά τα ζητήματα.
