Της Άννας Μαρίας Γερακάρη,
Η συμφωνία των Παρισίων (l’Αccord de Paris) σχετικά με την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής υιοθετήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου του 2015 κι ενάγεται στο πλαίσιο της Σύμβασης Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή. Το άνωθεν σύμφωνο συνιστά ένα από τα σημαντικότερα διεθνή εργαλεία, με σκοπό τον περιορισμό της ανόδου της θερμοκρασίας του πλανήτη σε επίπεδα κάτω των 2°C και την περαιτέρω επιδίωξη του ορίου των 1,5°C.
Παρά τη μείζονα σημασία της και την αλληλένδετη δράση της με τη γενικότερη σύμβαση για τη κλιματική αλλαγή, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής έχουν σημειώσει κάποια αστάθεια στη δέσμευσή τους, καθώς πραγματοποίησαν για πρώτη φορά την αποχώρηση τους το 2017, έναν περίπου χρόνο έπειτα από τη θέση της σε ισχύ. Έπειτα, ακολούθησε η επανένταξή τους στο σύμφωνο υπό διαφορετικό πολιτικό πλαίσιο, ενώ νεωστί κατόπιν της επανεκλογής του ρεπουμπλικανικού κόμματος γνωστοποιήθηκε η βούληση των Η.Π.Α. για αποχώρησή τους από τη συμφωνία του Παρισιού.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ενόσω η κοινή γνώμη διερωτάται αναφορικά με τις συνέπειες που εγείρει η αποχώρηση μίας τόσο μεγάλης βιομηχανικής δύναμης, όπως οι Η.Π.Α, στις προσπάθειες περιορισμού της κλιματικής αλλαγής, στον νομικό κόσμο προκύπτουν ποικίλα ερωτήματα που σχετίζονται με την ευελιξία που παραχωρεί το σύμφωνο, τη δυνατότητα αποχώρησης κι επανένταξης των μερών και τις αρχές της συμφωνίας. Ως προς τη διαδικασία ένταξης, η συμφωνία υπήρξε ανοιχτή για υπογραφή από τις 22 Απριλίου του 2016 έως τις 21 Απριλίου του 2017, όπως ορίζει το άρθρο 20 του συμφώνου του Παρισιού. Ώστε να εξασφαλιστεί η δεσμευτικότητά της, απαιτήθηκε η επικύρωση από τουλάχιστον 55 μέρη (κράτη ή περιφερειακές οργανώσεις, φερειπείν η Ε.Ε.) που έχουν την υπαιτιότητα για το 55% των παγκοσμίων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Αφού πληρώθηκαν οι δύο παραπάνω προϋποθέσεις, η συμφωνία τέθηκε σε ισχύ για πρώτη φορά στις 4 Νοεμβρίου του 2016. Για κάθε επιπλέον χώρα που επιθυμεί να εισχωρήσει στο σύμφωνο απαιτείται η κατάθεση των εγγράφων επικύρωσης κι αφού παρέλθει το διάστημα των 30 ημερών τίθεται σε ισχύ.
Η Συμφωνία του Παρισιού τέθηκε σε ισχύ για τις Η.Π.Α. στις 4 Νοεμβρίου του 2016, όπως και για όλα τα πρωτοεισαχθέντα μέρη. Όταν ο Donald Trump εξελέγη Πρόεδρος των Η.Π.Α στις αρχές του 2017, εν ολίγω καιρώ κοινοποίησε τη βούληση του για αποχώρηση από το σύμφωνο. Βάσει του άρθρου 28 τα μέρη δύναται να αποχωρήσουν, αφού περάσουν τρία χρόνια από τη θέση σε ισχύ. Η αποχώρηση γίνεται με γραπτή ειδοποίηση προς τον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών κι η ισχύς της ξεκινά μόλις ένα χρόνο μετά τη παραλαβή της ειδοποίησης. Αναμφίβολα αυτό έχει οριστεί κατά τρόπο τινά, ώστε να αποφεύχθει η λήψη βεβιασμένων αποφάσεων και να υπάρχει χρόνος για διαβουλεύσεις και κατ’ επέκτασιν για ανάκληση μιας πιθανής αποχώρησης. Επομένως, στις 4 Νοεμβρίου του 2019 κατέστη εφικτό για τις Η.Π.Α να ζητήσουν επίσημα την αποχώρηση τους, η οποία τέθηκε σε ισχύ έναν χρόνο αργότερα.
Παρά την αποχώρηση των Η.Π.Α από το Σύμφωνο του Παρισιού, η επανένταξη τους παρέμεινε δυνατή σύμφωνα με το άρθρο 20 αλλά και τους γενικούς κανόνες του Διεθνούς Δικαίου. Η διαδικασία της επανένταξης προβλέπεται να είναι η ίδια με αυτή της γενικότερης εισχώρησης νέων μερών στο σύμφωνο. Αυτό συνέβη το 2021, όταν οι Η.Π.Α., υπό την προεδρία του Joe Biden, αποφάσισαν να επανεισχωρήσουν στη Συμφωνία του Παρισιού και, έτσι, επέστρεψαν επίσημα στις 19 Φεβρουαρίου του 2021. Επομένως, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο θα μπορούσε να πραγματωθεί μία επικείμενη αποχώρηση, όπως εκφράστηκε προσφάτως από το κυβερνών κόμμα, ηγούμενο του Donald Trump. Συνοψίζοντας, είναι αδιαμφισβήτητο ότι από άποψη τυπικού δικαίου κάθε μέρος δεν συναντά κάποιο κώλυμα στην αποχώρηση και την επαναπροσχώρησή του στην προκειμένη συμφωνία, η μόνη αποκαταστατική πράξη που απαιτείται με την επανένταξη είναι κάποια αναθεώρηση και επικαιροποίηση των στόχων. Επιπρόσθετα, η αποχώρηση από το Σύμφωνο των Παρισίων δεν συνεπάγεται αποχώρηση από τη Σύμβαση Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, όπως ισχύει αντιστρόφως.
Ωστόσο, με αυτές τις ενέργειες δεν παύουν να πλήττονται αρκετές αρχές τόσο του συγκεκριμένου συμφώνου όσο και του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου συλλήβδην. Καταρχάς, ενδέχεται να υποτεθεί ότι παραβλέπεται η αρχή pacta sunt servanda («τα συμπεφωνημένα πρέπει να τηρούνται»). Αν κι η Συμφωνία του Παρισιού προβλέπει τη δυνατότητα αποχώρησης κι επανένταξης, οι εναλλαγές συμμετοχής υπονομεύουν το πνεύμα του συμφώνου και την αξιοπιστία των δεσμεύσεων. Ακόμα, μία τέτοια στάση δύναται να ερμηνευθεί ότι αντίκειται στις αρχές της συμφωνίας περί σταθερότητας και μακροπρόθεσμης δέσμευσης. Παράλληλα, τέτοιες ενέργειες δεν είναι απίθανο να συνεπάγονται αποδυνάμωση του μηχανισμού συλλογικής υποχρέωσης συνολικά, καθώς οι δεσμεύσεις στο διεθνές δίκαιο προϋποθέτουν συνεργασία κι αέναη συμμετοχή από τα συμβαλλόμενα μέρη. Συνεπώς, άλλα μέρη μπορεί να επικαλεστούν τη συμπεριφορά των Η.Π.Α. ως λόγο μη συμμόρφωσης ή αποχώρησης, επηρεάζοντας, έτσι, τη σταθερότητα της συμφωνίας. Εν κατακλείδι, παρόλο που η συμφωνία δεν επιβάλλει κυρώσεις, κίνδυνος για διπλωματικές συνέπειες ελλοχεύει άμεσα, καθώς τέτοιες κινήσεις που χαρακτηρίζονται από αστάθεια και συνεχείς μεταβολές εύκολα συνιστούν έναυσμα αυστηρότερων απαιτήσεων από άλλα κράτη σε διαπραγματεύσεις.
Η αποχώρηση των Η.Π.Α. υπογραμμίζει τη σημασία της διεθνούς συνεργασίας και της σταθερότητας που απαιτείται στη λήψη αποφάσεων για την κλιματική αλλαγή. Παρά την ευελιξία του συμφώνου, οι εναλλαγές στη συμμετοχή δημιουργούν αφενός πολιτικά κι αφετέρου νομικά κενά που απειλούν τη συνολική πρόοδο. Η πρόκληση σαφώς παραμένει: Πώς θα διασφαλιστεί η συνέπεια στη δέσμευση των κρατών, ώστε να επιτευχθούν οι φιλόδοξοι στόχοι της συμφωνίας;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Paris Agreement, United Nations, 2015, διαθέσιμο εδώ
- Framework Convention on Climate Change, United Nations, 2015, διαθέσιμο εδώ
-
Κ. Χατζηκωνσταντίνου, Μ. Σαρηγιαννίδης, Χ. Αποστολίδης, Θεμελιώδεις Έννοιες στο Διεθνές Δημόσιο Δίκαιο, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2η έκδοση, 2014
- The United States Officially Rejoins the Paris Agreement, US Department of State, διαθέσιμο εδώ
- Legal experts say that Trump could quit Paris pact – but leaving UNFCCC much harder, Climate Home News, διαθέσιμο εδώ
