Της Άννας Ηλίου,
Τα χέρια μας είναι, χωρίς αμφιβολία, ένα από τα πιο εκφραστικά μέρη του σώματός μας και, πολλές φορές, αποτελούν το μέσο που καθιστά ξεκάθαρα όσα προσπαθούμε να επικοινωνήσουμε με λέξεις. Ταυτόχρονα, όμως, μπορούν να φανερώσουν χρήσιμες πληροφορίες για τη γενική κατάσταση της υγείας μας, καθώς ουκ ολίγες συστηματικές παθήσεις εμφανίζουν χαρακτηριστικά συμπτώματα στα χέρια, συχνά μάλιστα προτού να εκδηλωθούν πλήρως. Στο παρόν άρθρο, λοιπόν, παρουσιάζουμε 6 βασικές παθολογικές καταστάσεις που εκδηλώνονται στα χέρια και επηρεάζουν, σε άλλοτε άλλο βαθμό, τη συνολική μας υγεία κι ευεξία. Σημειώνεται ότι το κείμενο προσανατολίζεται στα σημεία και συμπτώματα επί της άκρας χείρας, κι όχι στην ανάλυση των επιμέρους ασθενειών.
- Ρευματοειδής Αρθρίτιδα (ΡΑ)
Η ρευματοειδής αρθρίτιδα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης διαταραχή αγνώστου αιτιολογίας και αυτοάνοσης προέλευσης· εμφανίζεται, δηλαδή, όταν το ανοσοποιητικό μας σύστημα επιτίθεται κατά λάθος στους ίδιους μας τους ιστούς. Η πάθηση μπορεί να βλάψει μια μεγάλη ποικιλία συστημάτων του σώματος, συμπεριλαμβανομένου του δέρματος, των ματιών, των πνευμόνων, της καρδιάς και των αιμοφόρων αγγείων, μα δηλώνει συχνότερα «παρούσα» με τις αλλοιώσεις που προκαλεί στις αρθρώσεις των άκρων χειρών. Αναλυτικότερα, προσβάλλονται οι αρθρώσεις των δακτύλων —χαρακτηριστικά όχι οι αρθρώσεις εγγύτερα των ονύχων– και παρατηρείται πόνος και πρήξιμο μαζί με έντονη πρωινή δυσκαμψία. Με την πάροδο των ετών, η ΡΑ προκαλεί χαρακτηριστικές μόνιμες παραμορφώσεις στα χέρια, όπως η ωλένια απόκλιση των δακτύλων (κάμψη δηλαδή με φορά προς το μικρό δάκτυλο) και η παραμόρφωση τύπου «λαιμού κύκνου». Αξίζει να σημειωθεί ότι η πάθηση εκδηλώνεται και σε άλλες αρθρώσεις του σώματος που ξεφεύγουν, όμως, από τον σκοπό του παρόντος. Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία της ΡΑ είναι κρίσιμη για να αποφευχθεί η μόνιμη βλάβη στις αρθρώσεις ή στα υπόλοιπα συστήματα που δυνητικά επηρεάζονται (π.χ. πλευρίτιδα, πνευμονική ίνωση).
- Φαινόμενο Raynaud
Το φαινόμενο Raynaud προκαλείται από τη συστολή («κλείσιμο») των αιμοφόρων αγγείων, ειδικά στα δάχτυλα, λόγω έκθεσης στο κρύο ή σε στρες. Παρουσιάζεται ως αλλαγή στο χρώμα των δαχτύλων (λευκό, μπλε και έπειτα κόκκινο) και συνοδεύεται από μούδιασμα ή αίσθημα καύσου. Επηρεάζει συχνότερα τις γυναίκες από ότι τους άνδρες και μπορεί να είναι ιδιοπαθές ή να σχετίζεται με άλλη συστηματική διαταραχή (π.χ. παθήσεις των αρτηριών ή του συνδετικού ιστού). Αν και το δευτεροπαθές Raynaud είναι λιγότερο συχνό από το πρωτογενές, τείνει να είναι πιο σοβαρό· ευτυχώς, όμως, σπάνια προκαλεί ισχαιμική βλάβη στους ιστούς των άκρων.
- Παλαμιαίο ερύθημα
Το παλαμιαίο ερύθημα είναι η ερυθρότητα που εμφανίζεται στις παλάμες ως αποτέλεσμα ηπατικών παθήσεων (όπως η κίρρωση, η νόσος Wilson και η αιμοχρωμάτωση), εγκυμοσύνης (30-70% των κυήσεων), ενδοκρινολογικών (θυρεοτοξίκωση 18%, σακχαρώδης διαβήτης 4%) ή άλλων διαταραχών. Από τις προαναφερθείσες παθολογικές καταστάσεις, αξίζει να σχολιαστεί η εμφάνιση της ερυθρότητας στο θέναρ κι οπισθέναρ (παλαμιαία επιφάνεια χεριών) λόγω της ηπατικής κίρρωσης, καθώς αφορά έναν στους τέσσερις πάσχοντες. Οι «ηπατικές παλάμες», λοιπόν, οφείλονται κατά βάση στην αύξηση των οιστρογόνων στο αίμα, που συνεπάγεται αγγειοδιαστολή, αλλά και στους φλεγμονώδεις μεσολαβητές και την προκαλουμένη κυκλοφοριακή διαταραχή λόγω της ανεπαρκούς λειτουργίας του ήπατος. Η θεραπεία του παλαμιαίου ερυθήματος, γενικά, εστιάζει στη διαχείριση της υποκείμενης νόσου, αν και μερικές φορές δεν ανευρίσκεται η αιτία που το δημιουργεί (ιδιοπαθές παλαμιαίο ερύθημα).
- Πληκτροδακτυλία
Η πληκτροδακτυλία χαρακτηρίζεται από διόγκωση και καμπυλότητα των νυχιών, τα οποία αποκτούν εμφάνιση που ομοιάζει ανάποδο κουτάλι. Κατά βάση σχετίζεται με πνευμονικές παθήσεις, όπως η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια ή ο καρκίνος πνεύμονα, με καρδιοπάθειες και σπανιότερα, με φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου (π.χ. νόσος του Crohn, κοιλιοκάκη) και ηπατική κίρρωση. Ο μηχανισμός που οδηγεί στην ανάπτυξή της δεν είναι πλήρως κατανοητός, αλλά συνδέεται με αυξημένη ροή αίματος στους ιστούς των δακτύλων, ενδεχομένως λόγω υποξίας ή διαταραχών στην οξυγόνωση του αίματος. Η πληκτροδακτυλία, αν και δεν εμπίπτει στη σπάνια περίπτωση κληρονομικής εμφάνισης που δεν σχετίζεται με κάποια ασθένεια, αποτελεί σημάδι μάλλον προχωρημένης νόσου και απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση. Η παραμόρφωση αυτή, φυσικά, δε συμβαίνει εν μια νυκτί· στα αρχικά της στάδια, παρατηρείται ότι το «βαθούλωμα» που υπάρχει μεταξύ νυχιού και δέρματος όταν κοιτάζουμε το δάχτυλό μας από το πλάι (γωνία Lovibond), κάνει μια ελαφριά καμπύλη προς τα πάνω και συνοδεύεται από σταδιακή καμπυλότητα, πλάτυνση και μαλθακότητα/ελαστικότητα του νυχιού.
- Τρόμος
Ο τρόμος στα χέρια είναι συχνό σημάδι νευρολογικής ή συστηματικής πάθησης. Οι συνηθέστερες αιτίες περιλαμβάνουν τη νόσο του Πάρκινσον –που προκαλεί χαρακτηριστικά κινητικά συμπτώματα μεταξύ των οποίων και ο τρόμος των χεριών σε κατάσταση ηρεμίας– τον υπερθυρεοειδισμό (λόγω υπερπαραγωγής θυρεοειδικών ορμονών που αυξάνουν τη δραστηριότητα του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, που μας κρατά σε «εγρήγορση») και τον ιδιοπαθή τρόμο, μια καλοήθη κατάσταση που εμφανίζεται συχνότερα στους ηλικιωμένους. Αναφέρεται, τέλος, η υπερκατανάλωση καφεΐνης ως συχνό καλοήθες αίτιο τρόμου άκρας χείρας, καθώς η εν λόγω ουσία ανήκει στα διεγερτικά του νευρικού μας συστήματος.
- Μυϊκή αδυναμία και ατροφία
Η μυϊκή αδυναμία και η ατροφία στα χέρια μπορεί να είναι πρώιμα συμπτώματα ποικίλης βαρύτητας νευρολογικών παθήσεων, όπως το σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα και η πολλαπλή σκλήρυνση. Παρατηρείται σταδιακή απώλεια μυϊκής μάζας και δύναμης τόσο στη ραχιαία επιφάνεια όσο και στο θέναρ κι οπισθέναρ, δυσκολία στις κινήσεις και άτυπες μυϊκές συσπάσεις, λόγω βλάβης στο κεντρικό ή/και περιφερικό νευρικό σύστημα. Αναφορικά με το σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα, η συνεχής πίεση στο μέσο νεύρο που περνά από τον καρπό διαταράσσει την ικανότητά του να μεταδίδει σωστά τα σήματα στους μυς του χεριού κι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αδυναμία κι ατροφία. Στην πολλαπλή σκλήρυνση, απ’ την άλλη, πρωταγωνιστεί η απομυελίνωση (τα νεύρα χάνουν το υποστηρικτικό για το έργο τους περίβλημα) που συνεπάγεται διαταραχή στη μετάδοση των νευρικών σημάτων. Η έγκαιρη διάγνωση αυτών των παθήσεων είναι κρίσιμη, ενώ η θεραπεία εστιάζει στη διαχείριση της υποκείμενης νόσου, βασικά περιλαμβάνοντας φυσικοθεραπεία και φάρμακα για τη διαχείριση των συμπτωμάτων.
Η άκρα χείρα ως μέλος του σώματος αποτελείται από διάφορους ιστούς (δέρμα, αγγεία, νεύρα, μύες, τένοντες) και, συνεπώς, η συμπτωματολογία της είναι ποικίλη. Οι καταστάσεις που αναγράφονται άνωθεν, φυσικά, δεν σκοπεύουν στην περιγραφή εντοπισμένων παθολογιών (πχ δερματικά εξανθήματα εξ επαφής), αλλά αποτελούν ενδεικτικά σημεία και συμπτώματα συστηματικών παθήσεων που μπορεί να εκδηλωθούν στα χέρια μας, χωρίς απαραίτητα να περιορίζονται εκεί.
Έτσι, η προσεκτική παρατήρηση της άκρας χείρας μπορεί να προσφέρει σημαντικές ενδείξεις για την έγκαιρη διάγνωση σοβαρών ολοσωματικών παθήσεων, επιτρέποντάς μας να λάβουμε τα κατάλληλα μέτρα εγκαίρως. Με όλα όσα περνούν καθημερινά απ’ τα χέρια μας, λοιπόν, ας μην ξεχνάμε ότι περνά και η υγεία μας κι είναι… κυριολεκτικά στο χέρι μας να την προστατέψουμε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Raynaud’s disease, Mayo Clinic, διαθέσιμο εδώ
- Palmar erythema, DermNet, διαθέσιμο εδώ
- Nail Clubbing, Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
