Της Ταξιαρχούλας Μαντζουράνη,
Η Ελλάδα, με την πλούσια πολιτιστική της κληρονομιά, έχει μια μοναδική προσέγγιση στον εορτασμό των Χριστουγέννων. Πέρα από τα ευρέως γνωστά έθιμα, όπως τα κάλαντα και το στόλισμα του δέντρου ή του καραβιού, υπάρχουν και λιγότερο γνωστές παραδόσεις που αναδεικνύουν την τοπική ταυτότητα και τον πλούτο της λαϊκής κουλτούρας. Ας δούμε κάποια όμορφα, αλλά όχι τόσο γνωστά, χριστουγεννιάτικα έθιμα από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, που συνεχίζουν να γοητεύουν.
Το Χριστόψωμο της Μυτιλήνης
Στη Λέσβο, το χριστουγεννιάτικο τραπέζι έχει στο κέντρο του το Χριστόψωμο, ένα ιδιαίτερο ψωμί που παρασκευάζεται με μεγάλη φροντίδα και συμβολισμό. Πρόκειται για ένα Μικρασιατικό έθιμο, το οποίο διατηρείται μέχρι και σήμερα, έναν αιώνα μετά από τη μικρασιατική καταστροφή. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν το Χριστόψωμο την παραμονή των Χριστουγέννων, χρησιμοποιώντας αγνά υλικά όπως αλεύρι, μέλι και γλυκάνισο. Το ψωμί αυτό στολίζεται με σχέδια που συμβολίζουν τη γονιμότητα, την καλή σοδειά και την προστασία της οικογένειας. Τρώγεται το πρωί της μέρας των Χριστουγέννων μετά την εκκλησία με τη πρώτη μπουκιά να βουτιέται σε γλυκό λιαστό κρασί. Η διαδικασία αυτή ενισχύει το αίσθημα ενότητας και προσδίδει μια πνευματική διάσταση στο γεύμα.
Μωμόγεροι ή Ρογκατσάρια
Η λαϊκή φαντασία ζωντανεύει όταν μιλάμε για τους καλικάντζαρους, τα μυθικά πλάσματα που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της εορταστικής περιόδου, από τα Χριστούγεννα έως τα Θεοφάνια. Αυτά τα ατίθασα όντα είναι γνωστά για την τρομακτική εμφάνισή τους και τις σκανταλιές τους, ενώ το μεγαλύτερο αδύναμο σημείο τους είναι η φωτιά. Σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, οι κάτοικοι τηρούν έθιμα που συνδέονται με αυτούς, όπως οι μεταμφιέσεις των Μωμόγερων ή Ρογκατσαριών. Οι συμμετέχοντες φορούν στολές που θυμίζουν γέρους ή ζώα, όπως τράγους και λύκους, και περιφέρονται στα χωριά, τραγουδώντας κάλαντα και ευχές. Το έθιμο είναι διαδεδομένο ιδιαίτερα σε χωριά της Δράμας, όπως τον Πλατανιά και οι Σιταγροί, αλλά και σε περιοχές του Κιλκίς, της Καστοριάς και της Κοζάνης, όπου συναντάται με διάφορες παραλλαγές. Η παράδοση φαίνεται να έχει ρίζες στους Πόντιους πρόσφυγες, ενώ το όνομα «Μωμόγεροι» προέρχεται από τις λέξεις «μίμος» ή «μώμος» και «γέρος», αντικατοπτρίζοντας τον σατιρικό και μιμητικό τους χαρακτήρα. Η πιο συναρπαστική στιγμή είναι οι συμβολικές «μάχες» ανάμεσα σε διαφορετικές ομάδες, οι οποίες καταλήγουν με την υποταγή της ηττημένης πλευράς. Αυτό το δρώμενο αποτελεί μια εορταστική παράδοση που όχι μόνο φέρνει χαρά και κέφι αλλά διατηρεί ζωντανή τη σύνδεση με την πολιτιστική μας κληρονομιά.
Κολίντα Μπάμπω
Πρόκειται για άλλο ένα έθιμο της Μακεδονίας και πιο συγκεκριμένα της Πέλλας. Το βράδυ της προπαραμονής των Χριστουγέννων, οι κάτοικοι ανάβουν μεγάλες φωτιές στα χωριά και φωνάζουν τη φράση «Κολίντα Μπάμπω», η οποία σημαίνει «σφάζουν, γιαγιά». Το έθιμο αυτό αναπαριστά τη σφαγή των νηπίων από τον Ηρώδη, όπως περιγράφεται στη βιβλική παράδοση. Η φωτιά έχει διπλή συμβολική σημασία: αφενός, αποτελεί τρόπο προειδοποίησης προς τους χωριανούς για τον κίνδυνο που αντιπροσώπευε ο Ηρώδης και, αφετέρου, λειτουργεί αποτρεπτικά ενάντια στα κακά που μπορεί να φέρει η νέα χρονιά. Οι κάτοικοι συγκεντρώνονται γύρω από τις φωτιές, τραγουδούν και συμμετέχουν σε γιορτινές εκδηλώσεις, ενισχύοντας το αίσθημα της κοινότητας και της παράδοσης.
Αναμμένο πουρνάρι και καρύδια στην Ήπειρο
Στην Ήπειρο, η παράδοση του «αναμμένου πουρναριού» συνδέεται με τη σκοτεινή νύχτα της γέννησης του Χριστού, όταν οι βοσκοί άναψαν κλαδιά πουρναριού για να φωτίσουν το δρόμο τους. Το έθιμο διατηρείται ζωντανό σε περιοχές όπως η Άρτα και τα Γιάννενα, με κάθε επισκέπτης να φέρνει ένα κλαρί ή δαφνόφυλλα, τα οποία καίει συμβολικά στο τζάκι, συνοδεύοντας την πράξη αυτή με ευχές για ευημερία και οικογενειακή πρόοδο. Το αναμμένο πουρνάρι συμβολίζει το φως που διαλύει το σκοτάδι και φέρνει καλή τύχη για τη νέα χρονιά, ενώ η φωτιά λειτουργεί αποτρεπτικά για κάθε κακό. Τα σπίτια γεμίζουν φλόγες και σπίθες, ενώ στα χωριά τα παιδιά παίζουν το παραδοσιακό παιχνίδι με τα καρύδια, ενισχύοντας τη ζεστασιά και τη χαρά των γιορτών.
Το τάισμα της βρύσης
Τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων πραγματοποιείται το «τάισμα της βρύσης» σε χωριά της κεντρικής Ελλάδας. Οι κοπέλες πηγαίνουν στην πιο κοντινή βρύση του χωριού, για να κλέψουν το αμίλητο νερό, ενώ όποια φτάσει πρώτη στη βρύση θα είναι η πιο τυχερή για όλο τον χρόνο. Σε όλη τη διαδρομή παραμένουν σιωπηλές και όταν το πάρουν, «ταΐζουν» (αλείφουν) τη βρύση με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι, και όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να είναι και η ζωή τους. Έπειτα, ρίχνουν στη στάμνα τους ένα βατόφυλλο και τρία χαλίκια, κλέβουν το νερό της βρύσης και γυρίζουν σπίτι πάλι αμίλητες, μέχρι να πιούνε όλοι από το αμίλητο νερό. Με το ίδιο νερό ραντίζουν τις τέσσερις γωνίες του σπιτιού και σκορπίζουν μέσα του τα χαλίκια. Στη λαϊκή παράδοση πιστεύεται ότι, ο βάτος φέρνει αισιοδοξία και καλά μαντάτα.
Τα Χριστούγεννα στην Ελλάδα είναι κάτι περισσότερο από στολισμούς και παραδοσιακά κάλαντα· είναι μια σύνθεση τοπικών εθίμων που αναδεικνύουν την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά και το πνεύμα της ενότητας. Από το Χριστόψωμο της Λέσβου και τους Μωμόγερους της Μακεδονίας, έως το «τάισμα της βρύσης» και το «αναμμένο πουρνάρι» στην Ήπειρο, κάθε γωνιά της χώρας διατηρεί ζωντανές παραδόσεις που γεμίζουν τις γιορτές με φως, νοσταλγία και χαρά. Αυτές οι μοναδικές πρακτικές, άλλοτε συμβολικές και άλλοτε παιχνιδιάρικες, μας υπενθυμίζουν τη δύναμη της παράδοσης να φέρνει κοντά ανθρώπους και γενιές, προσδίδοντας ιδιαίτερο χαρακτήρα στη χριστουγεννιάτικη περίοδο.
ΕΝΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Χριστούγεννα – Μυτιλήνη: Το χριστόψωμο της Μικρασίας, lesvosnews.net, διαθέσιμο εδώ
- Ταξιδεύουμε στην χριστουγεννιάτικη Ελλάδα μέσα από άγνωστα έθιμα, portraits.gr, διαθέσιμο εδώ
- Χριστουγεννιάτικα και πρωτοχρονιάτικα έθιμα στην Ελλάδα, travel.gr, διαθέσιμο εδώ
- Χριστούγεννα στην Ελλάδα: Άγνωστα ήθη & έθιμα σε όλη τη χώρα, aftodioikisi.gr, διαθέσιμο εδώ
