Του Ορέστη Παπαδημητρίου,
Οι γυναίκες, συχνά, έχαναν πολλά κατά τη διάρκεια μιας πολιορκίας. Όταν μια πόλη κατακτιόταν οι γυναίκες αντιμετωπίζονταν ως «λάφυρα πολέμου». Έχαναν όλα τα δικαιώματά τους, πωλούνταν ως σκλάβες, υφίσταντο κακομεταχείριση και ταπείνωση. Για τις γυναίκες μιας πολιορκημένης πόλης, διακυβεύοταν το παν. Αυτός ήταν ο λόγος, που έπαιρναν ενεργό μέρος στην άμυνα. Πολλές αρχαίες πηγές δείχνουν ότι οι γυναίκες έχτιζαν τείχη, αναλάμβαναν υλικοτεχνικά καθήκοντα και ακόμη, πολεμούσαν ενεργά —στις περισσότερες περιπτώσεις—, πετώντας κεραμίδια και πέτρες στους επιτιθέμενους. Παρ’ όλα αυτά, ο ρόλος που διαδραμάτισαν οι γυναίκες στις πολιορκίες της αρχαιότητας, παραμένει ελάχιστα κατανοητός. Για να ρίξουμε «φως» στο θέμα, θα εξετάσουμε τέσσερις από τους σημαντικότερους τρόπους, με τους οποίους οι γυναίκες συμμετείχαν στις πολιορκίες στην Αρχαία Ελλάδα και κάποιες φορές, τις καθόριζαν κιόλας.
Οι γυναίκες, λοιπόν, εμπλέκονταν σε στρατηγήματα. Όταν οι Σπαρτιάτες βάδισαν εναντίον της πόλης του Άργους, το 494 π.Χ., οι άντρες έφυγαν από την πόλη, για να αντιμετωπίσουν τους επιτιθέμενους έξω από τα τείχη. Σφαγιάστηκαν από τους Σπαρτιάτες, όταν αυτοί πυρπόλησαν το Άλσος, που οι Αργείοι χρησιμοποιούσαν ως κάλυψη, κοντά στο χωριό Κεπαία. Καθώς η πόλη του Άργους είχε χάσει όλους τους ικανούς άντρες, μια γυναίκα, η ποιήτρια Τελέσιλλα, ηγήθηκε των γυναικών για να οργανώσουν την άμυνα της πόλης. Γνώριζε ότι δεν είχαν καμία πιθανότητα σε μάχη και αποφάσισε να δοκιμάσει ένα στρατήγημα. Η Τελέσιλλα διέταξε όλους τους υπόλοιπους κατοίκους —τους δούλους, τους ηλικιωμένους και τα παιδιά— να ανέβουν στα τείχη και εξόπλισε τις πιο δυνατές γυναίκες με όπλα και πανοπλίες για να φαίνονται από μακριά σαν στρατιώτες. Το σχέδιό της πέτυχε. Όταν οι Σπαρτιάτες είδαν τους πολυάριθμους υπερασπιστές στα τείχη, υποχώρησαν.
Η ιστορία της Τελέσιλλας είναι μοναδική. Είναι η μόνη γυναίκα, η οποία αναφέρεται ότι συντόνισε την άμυνα μίας πόλης. Γι’ αυτόν τον λόγο, πολλοί ιστορικοί την εντάσσουν περισσότερο στην σφαίρα του μύθου. Ωστόσο, αν εξετάσουμε άλλες πηγές της περιόδου γίνεται σαφές ότι η ιστορία της είναι τουλάχιστον πιθανή. Ήταν αρκετά σύνηθες, οι άντρες να εγκαταλείπουν την πόλη που δεχόταν επίθεση, για να αντιμετωπίσουν τους επιτιθέμενους όσο το δυνατόν μακρύτερα από τα σπίτια τους. Όσοι έμεναν πίσω, έπρεπε τότε να υπερασπιστούν την πόλη. Επιπλέον, δεν ήταν ασυνήθιστο για τις γυναίκες να συμμετέχουν σε στρατηγήματα. Στο έργο «Πολυαρχιτικόν» του Αινεία Τακτικού, ένα αρχαίο σύγγραμμα για την τέχνη του πολέμου, επιβεβαιώνει όσα ειπώθηκαν παραπάνω, ότι ουσιαστικά, αυτός είναι ο ρόλος, που αποδίδεται πιο συχνά στις γυναίκες κατά τις πολιορκίες.
Ο Αινείας, για παράδειγμα, περιγράφει πώς σώθηκε η πόλη της Σινώπης στον Εύξεινο Πόντο, όταν δέχτηκε επίθεση από έναν αριθμητικά ανώτερο στρατό, τον 4ο αιώνα π.Χ. Για να αποτρέψουν τους επιτιθέμενους να καταλάβουν την «αδυναμία» τους, οι υπερασπιστές διάλεξαν τις μεγαλύτερες και δυνατότερες γυναίκες, τις μεταμφίεσαν σε άντρες και τις έβαλαν να περιπολούν στα τείχη για να αποθαρρύνουν τους εχθρούς. Σύμφωνα με τον Αινεία, ωστόσο, τέτοιες στρατηγικές λειτουργούσαν μόνο αν οι γυναίκες δεν «πετούσαν» τίποτα, δηλαδή δεν εκτόξευαν ή δεν πυροβολούσαν. Ο ίδιος αναφέρει: «Ακόμα και από μακριά, μια γυναίκα αποκαλύπτει το φύλο της, όταν προσπαθεί να ρίξει».
Υπάρχουν, επίσης, αναφορές στις αρχαίες πηγές, που υποδεικνύουν ότι τέτοια κόλπα χρησιμοποιούνταν και επιθετικά. Για παράδειγμα, όταν ο Αθηναίος τύραννος, Πεισίστρατος, έμαθε, στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ., ότι οι άντρες των Μεγάρων σχεδίαζαν να απαγάγουν τις γυναίκες της πόλης του, κατά τη διάρκεια της γιορτής των Θεσμοφορίων, εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία. Απέτρεψε την επίθεση, επιβιβάστηκε σε εχθρικά πλοία με δικούς του άντρες και μερικές γυναίκες και κατευθύνθηκε προς τα Μέγαρα. Όταν οι κάτοικοι της πόλης είδαν τις γυναίκες πάνω στα πλοία, νόμισαν ότι οι άντρες τους είχαν επιτύχει. Φανταστείτε, λοιπόν, την έκπληξή τους, όταν αντί για αυτούς, αποβιβάστηκαν εχθρικοί στρατιώτες!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Averil Cameron – Amélie Kurt (1993), Images of Women in Antiquity, London: Routledge
- Loman Pasi (2004), No Woman, No War: Women’s Participation in Ancient Greece Warfare
- Martinez Morales Jennifer (2021), Women, Diversity, and War off the Battlefield in Classical Greece, Boston
